caciúmbu , nm Definitzione
una genia de pramma de is regiones tropicales chi faet una genia de nughe de unu o duos chilos, cun d-unu buidedhu aintru ue dhue at un'abbarolu unu pagu biancu, druche: sa prupa est bianca, tostada, a pígiu grussu, apicigada a su corgiolu de fora, tostau meda
Sinònimos e contràrios
còcu
Terminologia iscientìfica
frt, Cocos nucifera
Ètimu
ctl.
catxumbo
Tradutziones
Frantzesu
cocotier,
noix de coco
Ingresu
coconut (palm)
Ispagnolu
cocotero,
coco
Italianu
palma e nóce di còcco
Tedescu
Kokospalm,
Kokosnuß.
cocòcia , nf: cocota,
cogòcia Definitzione
su corgiolu modhe de sa nughe (ma fintzes de sa méndhula), su chi si tzacat, si ndhe istacat candho sa nughe lompet, e sicat: sa cogòcia est fintzes su corgiolu tostau de sa nughe e, segundu su logu, su capedhu de su landhe fatu coment'e una crobedha afacada, su chi narant puru cocotzu; a logos est sa conchedha de sa natura de su mascu
Sinònimos e contràrios
còcora,
cocotu*
/
conchedha 3,
papu 1
Terminologia iscientìfica
rbr
Tradutziones
Frantzesu
brou
Ingresu
walnut husk
Ispagnolu
raspa,
zurrón,
ruezno
Italianu
mallo della nóce
Tedescu
grüner Schale.
còcolo , nm: còcoro Definitzione
su frutu (upm) chi faet sa nughe, tundhatzu o pagu pagu longhitu, cun su corgiolu tostau e unu pagu giumburudu: su chiu est in duas perras e a bàtoro cabones, aintru de su de duos corgiolos, su tostau, mentres chi su primu, prus de fora e grussu, innanti birde, apustis si tzacat, si crebat, sicat e sa nughe si ndhe istacat e ndhe orruet (a/c. còcoro si narat de su frutu prus che àteru candho est cun su corgiolu chi sicat: chentza de custu corgiolu de fora si narat fintzes nuxi crua); a logos, còcoro est frutu bellu maduru e in cobertantza sa natura de sa fémina; a logos, giúmburu / furriedhu de còcolo = seganughe, zenia de zogu / est medinno còcoro = (nadu de su tempus) est betendhe ràndhine maduru; pesàresi che a su còcoro pertuntu (mantzadu, aurtidu)= artziaresiche e dàresi resones chentza ndh’àere
Sinònimos e contràrios
nuche
Frases
candho che ant finiu, papant nughedha e còcoro ◊ a cantu su turrone est cotu si betat su giu: còcoro, lintzola o ménnula
Terminologia iscientìfica
mtm, lno, frt, Juglans regia
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
noyer,
noix
Ingresu
walnut
Ispagnolu
nuez
Italianu
nóce
Tedescu
Nuß.
cogliòla , nf Definitzione
su corgiolu modhe de sa nughe, su primu de fora chi si tzacat e istacat candho sa nughe est lómpia
Sinònimos e contràrios
cocòcia,
còcora
Terminologia iscientìfica
rbr
Tradutziones
Frantzesu
brou
Ingresu
walnut husk
Ispagnolu
zurrón,
raspa,
ruezno
Italianu
mallo della nóce
Tedescu
grüne Schale.
núche , nf: nughe,
nuge,
nughi,
nugi,
nuje,
nuxi Definitzione
genia de mata manna (e linna de òpera), faet frore mascu (pannuga, chi bogat in su cambu béciu) e unu fore fémina (in su cambu nou), su frutu (chi ingendrat in su frore fémina) essit tundhu e comente lompet portat duos corgiolos distintos: su primu (sa cogòcia) est lisu a fora, pruposu e birde candho est friscu, pustis a frutu lómpiu si tzacat, sicat e si ndhe istacat s'àteru, chi est unu pagu giumburudu e tostau, distintu in duas perras cun su chiu aintru (su chiu puru est in duas perras totu giumburudas, a bàtoro cabones o zubales) bonu meda po papare deasi e po fàere druches; genia de imbodhigu cun bruvura de isparare a giogu; in portales mannos, genia de pumu de metallu po tocare cun sa lóriga in is gennas / nuxi muscada = àrbure (Myristica fragrans) e su frutu chi faghet, a zisa de nughedha a una corza ebbia, manizadu in coghina a cundhimentu pro su fragu forte e su sabore aspidonzu
Sinònimos e contràrios
còcolo
/
bombeta
/
muzolu
Maneras de nàrrere
csn:
sa nughe, sa nuxi (upm) = su frutu, unu o medas; sa n. podet èssere liera (chiu, a logos cócuru, bonu, sanu e crispu, cun ambas corzas cumpridas), mantzada (chiu in parte guastu, bermidu, prima corza punta, a tretos niedha guasta), morta (chiu deunudotu addrommigadu e sicu, aurtidu, sa de duas corzas chentza cumprida); sas nughes, is nuxis = sas àrbures de sa nughe; mazare, collire, segare, innetiare n.; nuxi perdosa = teréntile, mala a innetiare, calidade metzana de nughe, cun corza meda e afissa fintzas in mesu de su chiu; nuche de sa roda = butu, murtàgiu; sa nuge de su gúturu = is nuxis, su butone de sa bula, su cabu de sa canna de sos prummones, gorgobena; sa nughe de sa cossa = su murudhu de sa purpa prus neta, in sa cossa (mescamente faedhendhe de peta masellada); nuchedha = s'ossu de su rajosu; una n. sola in su sacu no faghet sonu = pro si fàghere a intèndhere tocat a èssere in medas
Frases
sas nughes de s'ortu che sunt àrbures mannas ◊ est bella s'umbra frisca de is nuxis ◊ is nugis e is pénsius murmudhant tramesu a sa trumbutura de s'abba
2.
nois giogaimus a pípiris de nughe ◊ sa nughe si ndhe collit tra cabidanni e santuaini ◊ a chenare mi bastant duas nughes cun pane ◊ seu a bértula fendi sa circa de sa nuxi ◊ cheret segadu nughe ca faghimus pabassinos
3.
s'intendhet isparos de fusiles, de nughes e de coetes
4.
mi ponzei a tocare forte sa nughe de otone de su portale
5.
mi aggarrant, mi picant a isculivitas e a fichias de pede a nuchedhas
Sambenados e Provèrbios
smb:
(De)nughes, Nughes, Nuscis, Nuxis
/
prb:
una nughe intro de su sacu faghet pagu sonu
Terminologia iscientìfica
mtm, frt, Juglans regia
Ètimu
ltn.
nuce(m)
Tradutziones
Frantzesu
noyer,
noix
Ingresu
walnut (tree)
Ispagnolu
nogal,
nuez
Italianu
nóce
Tedescu
Walnußbaum,
Walnuß.
nughemuscàda , nf: nuximuscada Definitzione
genia de frutu a bisura de nughedha, prus pitica, tundha e prena, bona po ndhe ispergiare pagu pagu tratagasada a giare sabore a is papares
Tradutziones
Frantzesu
noix muscade
Ingresu
nutmeg
Ispagnolu
nuez moscada
Italianu
nóce moscata
Tedescu
Muskatnuß.
resegàdu , nm: rosolgadu Definitzione
genia de matighedha (benit de zonas tropicales) chi bogat una nughedha toscosa impreada po meighina; si narat fintzes po css. velenu
Sinònimos e contràrios
belenu,
faneu,
resolgadu,
toscu
Terminologia iscientìfica
mt, Strychnos nux-vomica
Ètimu
spn.
rejalgar
Tradutziones
Frantzesu
vomiquier
Ingresu
nux vomica,
poison nut
Ispagnolu
nuez vómica
Italianu
nóce vòmica
Tedescu
Brechnuß.