Ditzionàriu in línia
de sa limba e de sa cultura sarda

agiobadúra , nf: giobadura Definition su allobare, nau mescamente de is boes acapiaos a su giuale Synonyms e antonyms agiobu, agiuamentu, cropadura, giungidura Etymon srd. Translations French mise sous le joug English yoking Spanish el enyugar Italian aggiogaménto German Einspannen ins Joch.

assúta , avb, prep: asuta, insuta, suta Definition a sa parte de fundhu de una cosa o de unu logu, sa prus in bàsciu: candho su foedhu est impreau coment'e prep. (cun nm. po inditare logu precisu) arrechedit sa prep. de, ma asuta mia, tua, sua, insoru = suta meu, tou, sou, issoro e totu deasi Synonyms e antonyms afundhu | ctr. asuba, susu Sentences est lómpiu a s'oru de s'atza, s'est incrarau e asuta at apubau perdas e cresuras ◊ custu murrúngiu… abarrit siguru ca asuta asuta dhui depit èssi arruíngiu meda!… 2. dha pongu asuta mia ◊ càstia asuta de sa mesa! ◊ si est firmau asuta de is matas ◊ at allutu su fogu asuta de su cardaxu ◊ fustis a cincu o sescentus metrus asuta de terra, in miniera Etymon srd. Translations French dessous, sous English under Spanish debajo, abajo Italian sótto German unten, unter.

bàsciu , avb, prep: bassu Definition cun sa prep. a inditat logu a manu de fundhu; s'impreat fintzes coment'e prep. / logu de punta a bàsciu = logu in calada; bàsciu su podere, bàsciu sa fidi, bàsciu pena de… = asuta, suta, in podere de…; bàsciu de…, bàsciu chi…, in bàsciu chi… (cun vrb. ind.)= innantis de…; bàsciu su genugu = a manu de suta de su benugru Synonyms e antonyms imbàsciu, giosso | ctr. asuba Sentences immoi nci abàsciu a bàsciu ◊ ancu, si no ses mortu, abberu morzas e de s'inferru che cales a bassu! (L.Marteddu)◊ che los so bidindhe in cudhane bassu ◊ piús a in bàsciu bi at abbas bonas 2. mi furriotada totu su logu cumenti a unu bòtu in logu de punta a bàsciu! 3. Cristos istesit crutzificadu bàsciu su podere de Póntziu Pilatu ◊ bàsciu sa carta de su visurrei iat pótziu oberri un’imprenta in Castedhu ◊ sufrestis medas doloris bàsciu is imperadoris Diocletzianu e Massimilianu ◊ bàsciu is ispétzias de su pani e de su binu, s'eucaristia cuntenit corpus, sànguini, ànima e divinidadi de Cristus 4. bàsciu de bènniri s'ora no dhu podemu fai ◊ bàsciu chi est ora no ti ndi pesis! ◊ in bàsciu chi no t'isciàcuas is manus no papas! Etymon ltn. bassus Translations French dessous, sous English down, under Spanish debajo, abajo Italian giù, sótto German unten, unter (+ Dat.).

cardufàri , nm: carduvare, carduvari Definition chinisu, su chinisu budhiu asuta de sa braxa Synonyms e antonyms calduchinu, fadhisa, fairivàiri Etymon srd. Translations French cendre sous la braise English hot ash Spanish rescoldo Italian cinìgia German heiße Asche.

escecutàre , vrb: esecutai, esecutare, scecutai Definition fàere o pònnere in pràtiga un'órdine, nau mescamente in su sensu de su chi faet sa giustítzia candho a unu ndhe dhi leat sa cosa; pònnere a tréulu, burdellare su logu Synonyms e antonyms aprensionai, imbargai, issucutare, istajire, preare Sentences tocat a esecutai sa voluntadi de Deus ◊ faghe esecutare luego sa senténtzia! Etymon ctl., spn. executar Translations French mettre sous séquestre English to seize Spanish ejecutar Italian staggire German beschlagnahmen.

fadhísa , nf: fadhixa Definition chinisu, cussu budhiu asuta de sa braxa; su fogu etotu Synonyms e antonyms cardufari, fairivàiri Sentences si sa Sardigna sighit a bruxare goi no at a passare annos meda chi s'at a reduire a un'ísula de fadhixa ◊ coghiat sa cótzula in sa fadhixa Etymon ltn. *falliva Translations French cendre sous la braise English hot ash Spanish ceniza caliente debajo de las brasas Italian cinìgia German Glutasche.

fairivàiri , nm: farivàiri, farivari, frarivrari Definition chinisu biu e giai orrúbiu de cantu est budhiu meda asuta de sa braxa, tanti ca faet a dhue còere cosa (patata, castàngia, ou) Synonyms e antonyms calduchinu, cardufari, fadhisa Sentences cust'ou at a èssi prus saboriu si dhu fia tebidebi in su fairivàiri? ◊ s'istrumpat in s'arena finivini che pisita in su farivari ◊ allorigados in su farivari, mesa bentre tizirint in caentu… Etymon ltn. flagrare Translations French cendre sous la braise English hot ash Spanish ceniza caliente debajo de las brasas Italian cinìgia German Glutasche.

giungidúra , nf: zunghidura Definition su giúnghere is boes Synonyms e antonyms agiobadura, agiuamentu Etymon srd. Translations French mise sous le joug English yoking Spanish el uncir Italian aggiogaménto German Einspannen ins Joch.

imbargài, imbargàre , vrb: imbragai Definition leare sa cosa a unu comente faet sa giustítzia; impedire, no lassare fàere calecuna cosa, custrínghere cun sa fortza a fàere una cosa, a óbbrigu o fintzes èssere de istrobbu, pigare logu chi serbit po àteru Synonyms e antonyms aprensionai, escecutare, issucutare, istajire, preare / imbarratzare, impiciai Sentences sa giustítzia dh'imbraghit! ◊ ant imbargau is alàscias a unu depidori ◊ "Si nd'ant imbargau is sacus de sa patata!" - tzerriàt una fémina, prangendi a sa disisperada 2. imbragandedhus a innòi, cussus giòvunus, ca s'agiudant 3. custos barduletes petzi nos imbargant su logu chentza cabu Etymon spn. Translations French mettre sous séquestre, mettre l'embargo English to seize, to impose an embargo Spanish embargar Italian sequestrare, staggire, pórre l'embargo German beschlagnahmen.

ingalàre 1 , vrb: inghelare 1 Definition intrare a una cala, cuare in is calas: nau de su sole, betare o intrare asuta de s'orizonte su sero; a logos, ingurtire Synonyms e antonyms intanae / ingúllere, ingurti | ctr. essire, cumpàrrere / abbrèschere Sentences candho s'ingalat su sole pesso a un'àtera intrada chi no bidet piús dies (C.Meridda)◊ si ne fiant annaos inghelannonne che umbras malas Etymon srd. Translations French se coucher (Soleil), descendre sous l'horizon English to set Spanish ponerse el sol Italian tramontare German untergehen.

iscaldíre , vrb: iscardire, scardiri Definition giare o fàere caente in ccn. logu o a calecuna cosa; ispitzulare, freare sa pedhe a fortza de frigare cun cosa tostada Synonyms e antonyms acalorire, caentare, caglientai, cheghentare, iscaentare, iscardillare / friai, malandrare | ctr. ifridare Sentences in cudhas dies malas de ierru rechedit su fogu a s'iscaldire ◊ acúrtzia a su fogu a t'iscardire! ◊ cun cussa linna faghimis su fogu e nos iscardimis 2. cussa robba tètera mi at totu iscardidu comente tocat sa carre ◊ sas iscarpas noas mi ant iscardidu su cambutzu e pitigadu puru, a su friga friga 3. iscardi custos coros fritos! Etymon srd. Translations French chauffer, rougir la peau sous l'effet du frottement English to heat, to redden the skin by rubbing Spanish calentar, enrojecer Italian scaldare, arrossare la pèlle per sfregaménto German erwärmen, durch Reiben röten.

issucutàre , vrb Definition su chi faet sa giustítzia candho a unu che dhi leat sa cosa chi tenet Synonyms e antonyms aprensionai, escecutare*, imbargai, istajire, preare Sentences apo a tímere chi mi ne issucutet s'arràmene de cogina!… Translations French mettre sous séquestre, chambarder English to seize, to turn upside down Spanish embargar, incautarse Italian sequestrare, méttere a soqquadro German beschlagnahmen, durcheinanderbringen.

seína , nf, nm: esina, sesina, sisina, sisinu Definition cosa de pagu valore, su mesu de unu sodhu, chimbe centésimos de su francu sardu: si narat solu in su sensu de dinare pagu Synonyms e antonyms isina Sentences finas candho ses totu tramudadu no bales bator petzos de sesina! ◊ li dao sos pagos sisinos chi tenzo, bastet chi mi che let su pitzinnu Etymon itl. sesino Translations French chose de quatre sous English half soldo, next to nothing Spanish chuchería, de tres al cuarto Italian mèzzo sòldo German von geringem Wert.

súta , avb, prep: assuta, issuta Definition sa parte de fundhu de una cosa o de unu logu, o fintzes solu a manu de fundhu, prus in bàsciu: coment'e prep. arrechedit aifatu àtera prep. puru (de o a) Synonyms e antonyms | ctr. subra Idioms csn: èssereche s. = àere dépidu; giogare suta a ccn. = zogare in ungras, bènnere a betu, cumbinare de si ndhe pagare; fàghere suta che a sa patata = fàghere a sa muda, leare detzisiones chentza ndhe dare a ischire; cotàresi o cartàresi suta a ccn. = istrumpaidhu a terra ponendidhu asuta po dhu iscúdiri; sere, pasare suta de un'àrbure = acanta, suta de is cambus e nais Sentences cussu babbautzu ch'est dadu suta e l'amus ischitzadu ◊ custa cosa la ponimus suta a modhita ◊ s'isterrimenta si ponet suta 2. como che semus suta, cun s'ira de ispesas chi amus tentu 3. su foghile est suta de sa ziminera ◊ fit acrodhadu suta de s'àlvure de sa pruna limoninca (S.Patatu)◊ sos pitzinnos ant cuatu sas frunnedhas in suta de sas tramatzas ◊ a manu de suta de su poju bi fit s'ortu ◊ tiat èssere a che fulliare a s'ispioca canes mannos e bracutzedhos suta de mesa (A.Cossu)◊ cussas bidhas abbarrant suta su monte, in su peale ◊ própriu in suta nostru vi aviat bàtoro o chimbe tumbas ◊ dae s'artura, suta mia fio bidindhe bestiàmine Etymon ltn. subtus Translations French dessous, sous English down, under, below Spanish debajo Italian sótto German unten, unter.