Ditzionàriu in línia
de sa limba e de sa cultura sarda

abbogài, abbogàre , vrb: abogai Definition fàere s'abbogau; nàrrere su chi unu tenet de nàrrere, nàrrere a boghe o fintzes solu fàere a bíere o arregordare in calecuna manera Synonyms e antonyms aprontai 1, difèndhere, iscaressire 2. tenias it'e nàrrere e no ti ses abbogadu: andhe fatza sa chi as tentu!…◊ tue ses su primu chi ti ses abbogadu a ti dare su chi ti tocat ◊ aispeta ca in cue mi abbogo deo: Cussa est cosa chi no si faghet, ca no andhat bene! 3. po abogai sa durci cara tua istimada intregu su spédhiu in is alas de su bentu (E.Sanna) Etymon spn. Translations French objecter English to object, to come forward Spanish abogar Italian farsi avanti, obiettare German die Anwaltschaft ausüben, vertreten.

afallídu , pps, agt: afalliu, avaliu, avalliu, fallidu Definition de afallire; nau de laores e frutuàrios, chi funt guastos, chentza lómpios; nau de un'animale, de ccn., chi est làngiu Synonyms e antonyms bíciu, caliu / afésiu, scalixiu | ctr. líaru Sentences su trigu est afallidu ◊ is trigus candu si sicant e no funt cumprius ancora funt avalius Translations French desséché, rabougri English fruit which doesn't come to ripeness for an excess of heat Spanish zocato, zorollo Italian afato German verkümmert.

aíssa! , iscl: avissa! Synonyms e antonyms aisa!, ajó!, atentzioni!, coràgiu! Sentences avissa, su para, lah ca ndi arruit de cuadhu! Translations French du courage English come on Spanish ¡vamos!, ¡hombre! Italian orsù! German wohlan!

ajó! , iscl Definition de ajòere: beni tui!, benide bois! (ma si narat fintzes pedindho adduimentu); nau cun fortza e unu pagu cun ifadu, ajortu! (est ajó chi si che fúrriat e faet essire in àteru foedhu, deasi comente si costumat foedhandho cun arrennegu) Synonyms e antonyms ajoni!, ajosa!, alè! Sentences ajó, si benis, Nina! ◊ coro, anninnò anninnò, si cheres bènnere ajó! ◊ si cheres bènnere ajó a sa binza a binnennare! ◊ ajó, ajó, chi za tenet resone, cudhu! Surnames and Proverbs smb: Aiò Etymon srd. Translations French du courage, allons! English come on Spanish ¡vamos!, ¡ánimo! Italian orsú, suvvia! German wohlan!

ajòsa! , iscl Definition bvrb. de ajòere Synonyms e antonyms ajó! Sentences ajosa, e prite no tzessas sas boghes disisperadas?! ◊ ajosa, a candho ispetades?! Translations French du courage English come on Spanish ¡vamos! Italian orsú German wohlan!

alè! , iscl Synonyms e antonyms ajó! Sentences alè, mandronis: sunt is noi oras e no si nd'iscavuais ancora de su letu?! Translations French allons! English come on! Spanish ¡vamos! Italian suvvia! German wohlan!

aproghilàre, aprogliài , vrb: aproigliai 1, aproillae, -ai, -are, aproliai, -are Definition bènnere o dipèndhere de calecunu àteru logu; lòmpere, torrare, recuire a domo, bènnere a próliu Synonyms e antonyms acodie, acoltziare, acosiare, acostai, acostire, apriodhai, aprobiai, assortire / recoire Sentences sa genti aproillàt de dónnia parti ◊ seus abetendidhu: ancora est a aprogliai! ◊ candu dhis est essiu s'ispédhiu de arramigai, ita nas ca funt aproliaus a domu? ◊ a bidha aproliaus a s'iscurigada, ca marraus po cantu est luxi ◊ ndi bit de dotoris aproliaus, innòi, si tzérriat agitóriu!… Etymon srd. Translations French venir English to come Spanish proceder, recogerse Italian provenire German herkommen.

apugnigosài , vrb: apunnigosai, apunziconare Definition iscúdere, pigare a cropos de púngiu Synonyms e antonyms abbuciconai, acatzotai, apugnigorai, apuinare, apunzare, apunzicare, burtzigare Sentences si apunziconat sos càvanos e si addobbat sa conca a su muru Etymon srd. Translations French donner des coups de poing English to come to blows Spanish dar de puñetazos Italian prèndere a pugni German jdn. mit Faustschlägen traktieren.

assèndhere , vrb: assènnere Definition coment'e calare de artu, a pitzu, ma nau fintzes in su sensu ebbia de lòmpere, bènnere de unu male, de calecuna cosa chi no si iat mancu a bòllere o cun fortza chi faet male; fintzes lòmpere ebbia a unu logu, a unu tretu, a calecuna cosa, su bènnere de unu tempus / pps. asséndhidu Synonyms e antonyms achirrare, andai, assurpire, bènnere, falare, lòmpere Sentences e ite male ti at asséndhidu? ◊ como chi ndh'est asséndhida cussa lege tocat chi càmbies! ◊ li at asséndhidu unu raju ◊ pessanne a cantu li fit assortitu li fit assénnitu s'ingadhintzu ◊ sos pilos li assendhent in bassu a mesu de s'ischina 2. donzi caminu annat a sa Libra, bastat de no dare vorta pro bi assènnere ◊ sont assénnitos a si mannicare pacos ischerfiones de frútora ◊ custos pastores assendhent a unu buscu e bi passant sa note 3. su giàcanu mannu est assénnitu a carches a sa gianna de sa turre ◊ fit bete crateone chi Antonedhu atzicu assenniat a tocare terra chin sos pedes 4. candho assendhiat su veranu sos pitzinnos si apiligaint in sos fundhos pro gustare cucuja Translations French venir English to come Spanish venir, venir un mal Italian venire, scéndere (détto di un male) German betroffen werden (von einem Unglück).

beníu , pps: bénnidu, bénnitu 1, benniu, bénniu, bentu 1, vénnitu Definition de bènnere / f. fintzas bennira Synonyms e antonyms arribbau, betu 2, lómpiu | ctr. andau, tucadu Sentences seus benios po fàere festa totus impare ◊ sa genti gi est totu bennia ◊ zente che at bénnidu a mi chircare? ◊ ch'est bénnidu compare ◊ unu sero sont bentos a su cuile duos vinzateris ◊ una bia funt bénnios duos sordaos islavos ◊ iat beniu cuadhos dea dónnia parte de sa Sardínnia ◊ oi est lunis e ancora Antioghedha no est bennira! 2. bèni bennius: e comenti istais? Translations French venu English come Spanish venido Italian venuto German gekommen, angekommen.

bènnede, bènnere , vrb: benni, bènniri, vènnere Definition acostire, lòmpere a ue unu si agatat, a ue est; nau de tempus, su si fàere presente, lòmpere; nau de cosa chi si ponet in dossu, istare, andhare o orrúere bene; foedhandho de cosas a bèndhere, costare, fàere de prétziu / poét. benne; a/c.: sa de tres personas sing. leat su verbu aus. àere candho su sugetu no est bene precisu, no est determinau (e deosi est fintzes su partitivu)/ ger. benindhe, benindho, beninno, benendhe, benendi, benendu, benzendhe; cong., impr.: bèngiat, benzat; a./c. su pps. beniu/benniu faet cunforma a is verbos de 3ˆ coniug. (e comente benit de sa 4ˆ coniug. ltn.): bénnidu/bénniu est cunforma a is verbos de 2ˆ coniug. Synonyms e antonyms achirrare, assèndhere, bèndhere 1, falare / iltare / costai | ctr. andai, tocai 1 Idioms csn: bènnere in mente, a conca = arregordai; bènnere in maltza = martzire; bènnere in more (nau de animalis) = insuai, impurdedhiri; apu, as, at a bènniri a biri ca… = apo, as, at a bídere chi…; benit a bèni = andhat bene, benit a betu; bènniri faci po faci = abbojare; bènnere mancu = mancai, fàghere farta; bènniri avatu = andhare cun ccn. unu pagu cambados; bènnere in fizos (nadu de fémina) = iscendiai, illieràresi, fizolare; bènniri príngia = essire ràida Sentences benzo deo a domo tua o benis tue a domo mia? ◊ deghe séculos prima de benne Cristos est custu capitadu (S.Mongili)◊ est benzendhe s'ierru ◊ poita su fradili de siu Boicu est benendu a innòi? ◊ a domo bi at bénnidu zente ◊ mi at bénnidu gana de bufare ◊ como cue benit su sole: pònedi inoghe ca benit s'umbra! ◊ a mie mi at bénnidu irrocu: so deghe annos màrture! ◊ beni a innoghe e setzidi, ca ti depius nàrrere una missione! ◊ sunt bénnidos totugantos a nos azuare ◊ préide Coco anca aiat perdicau dae sa trona "Ant a bènnede dies malas!"◊ dhis at bénniu una maista de partos e no dh'ant créfia ◊ apu agatau cust'ómini benendu a bidha 2. candho benit in fizos, issa corcada in letu e tue abbizu a fàghere fascas! 3. custa tzacheta no mi benit prus ca so créschidu ◊ a chini benit su diamanti, cussa at a èssi reina! ◊ lah ca mi benit s'anedhu de mamma!…◊ is camisas fiant aici piticas chi beniant a su fradi prus piticu 4. cantu benit cussa pariga de crapitas? Etymon ltn. venire Translations French venir English to come Spanish venir Italian venire German kommen, ankommen.

contoniàe, contoniài, contoniàre, contoniàri , vrb Definition torrare (e fintzes batire) a contone, a domo, furriare o recuire a bidha Synonyms e antonyms arrefurai, furriai, ghirare, recoire, recòrdere, remunire, soniae / pigai, poltare | ctr. essire, tocai 1 Sentences us ómmines, pacubbene de issus, candho contoniànt contoniànt! ◊ bai ca babbu tuu ti dhu donat in costas su súcuru, candu contóniat! ◊ si ndi pesàt a iscuriu e contoniàt a s'iscorigadroxu ◊ is bòis a merí contóniant a bidha ◊ mi nci contóniu a domu ◊ fui circandho is mannalitzas ca non funt contoniatas a domu 2. de sa buca de is pipius e de is piciochedhus ti as contoniau su bantu (Ev)◊ s'arroda de su tempus ndi at contoniau artis noas e fuedhus nous ◊ cudhus funt andaus a ndi contoniai is bacas Etymon srd. Translations French rentrer English to come back Spanish regresar Italian rientrare German zurückkehren.

crazugài , vrb Definition gherrare e betare a terra a unu, lòmpere a iscúdere o aungare s'unu a s'àteru Synonyms e antonyms atzuntzudhare, carrabbugliai, carrabbusai, lòmpere, tipiliare, trifiare Sentences gei si crazugant, custus, lah! ◊ is féminas si funt crazugadas: no abbastàt chi si funt fuedhadas mali! Translations French se battre, en venir aux mains English to come to blows Spanish pelearse Italian azzuffarsi German aneinandergeraten.

dà! , iscl: dae! Definition foedhu chi si narat po atzitzare a unu o un'animale po dhu fàere mòvere a trebballare, andhare o àteru Synonyms e antonyms ajó!, dali!, toca! Sentences dà, pesadindhe ca semus tuchendhe! ◊ dà, su ’ò, torrabbei! ◊ dà, lassade istare ca como no est ora! ◊ dà, dà, no est dannu mannu! (P.Casu) Etymon srd. Translations French allons! (interj.) English come on ! Spanish vamos Italian orsù! German hott!, hü!

incapitàe, incapitài, incapitàre , vrb Definition su èssere, imbàtere o agatare in calecunu logu o chistione po cumbinatzione, comente podet arresurtare chentza chi dipendhat de su bòllere de nemos Synonyms e antonyms capitai, incapai 1 / acontèssere Sentences arratza de mulleri chi apu incapitau! ◊ chi iat incapitau a mimi no si fut fuiu, no! ◊ míseru tue chi nche ses incapitandhe in cussa malasorte! ◊ chi incapitat a no nch'èssede zeo, nch'est issa ◊ incàpitat, a boltas, in su note, che unu pitzinnu s'ischidet su bentu (S.Baldino) Translations French avoir lieu, se passer English to come, to happen Spanish acontecer, ocurrir Italian capitare German geraten, geschehen.

incartài , vrb: incartare Definition imbodhigare cosa, pònnere in paperi; obbrigare a unu cun calecunu iscritu, fàere cuntratu; rfl. giare o impromitire s'ànima a su dimóniu; giogandho a cartas, abbarrare cun cartas in manu chi no cuncordant impare po pòdere serrare sa giogada Synonyms e antonyms imbodhiai 2. su cuntratu dipendhiat de su tantu de sa robba: cun prus de dughentas chimbanta berveghes incartaias pro chimbe annos ◊ chie cheriat imparare un'arte s'incartaiat cun d-unu mastru pro unu tantu de annos 3. no fit un'istincu de santu, tiu Nigola, ma no fit mancu incartadu a su dimóniu Etymon srd. Translations French envelopper English to come to a written agreement Spanish envolver, encartar, encartarse Italian incartare, obbligare uno con scrittura, fare un patto col diàvolo German in Papier einpacken, einen Vertrag schließen, sich dem Teufel verschreiben.

iscorrutàre , vrb: iscurrutare, scorrutai Definition bogare, lassare su bestimentu de dolu, acabbare de si bestire a dolu po unu mortu Synonyms e antonyms illutare | ctr. allutare Sentences si sa fémina chi morit est in lutu, dh'iscorrutant e dhi ponent su bestire de gala ◊ cussas si sunt iscurrutatas cun s'abbrítiu de si torrare a cojuare Etymon srd. Translations French quitter le deuil English to come out of mourning Spanish desenlutar Italian sméttere il lutto German die Trauer ablegen.

ispuntài , vrb: ispuntare, spuntai Definition segare is puntas, segare o guastare sa punta, tocare su binu nou; bogare cosa posta a punghidura; cumenciare a bogare, a essire sa punta; rfl. nau de is binos, essire aghedos, guastos Synonyms e antonyms ispitare, scomai / essire / achedare 1 | ctr. acuciai Sentences in binza semus ispuntendhe sa bide ◊ a faedhare male ses avesu: sa limma ti la deves ispuntare! (V.Congias) 3. in Sardigna no passat dí chi no ispuntit unu frori de una mata Etymon srd. Translations French épointer English to blunt, to cut the tip off, to come up, to become sour Spanish despuntar, aparecer, agriarse Italian spuntare German die Spitze abbrechen.

istapàre , vrb: istupai, istupare, istupari, stapai Definition tròchere su tapu o fintzes àteru chi si ponet a tupone e no lassat passare sa cosa; essire totinduna de calecunu logu, andharesindhe impresse Synonyms e antonyms stuponai | ctr. tapai Sentences istupade s'ampulla e betade! ◊ che cheret istupada s'abba de sa bartza pro abbare s'iscra ◊ istupàdebbos bene sas orijas! ◊ andhaias a s'ortu a che istupare s'abba de sa cora ◊ cheret istupadu su cundhutu ca s'abba no colat ◊ a mi dhu istupas su lavandinu? 2. istupa a fora! ◊ dae un'otorinu ndhe istupant duas pisedhutzas ◊ eh, tui istupandi meda a foras cun sa màchina sentza de castiai si ndi est passendi àtera!…◊ nci fut istupau che unu bentu ◊ su bentu che istupat fúrridu urulendhe ◊ che so istupadu a chircare comente mi so sapidu chi mancaiat su bestiàmine Etymon srd. Translations French déboucher, débusquer English to unclog, to uncork, to come out Spanish destapar, descorchar Italian stappare, sturare, stasare, sbucare German entkorken, ausräumen, herauskommen.

isveltudídu , agt Definition nau de unu immadoinau, chi si est coment'e ischidau, torrau in bidórios Synonyms e antonyms irvertudadu Translations French qui est revenu à soi, réveillé English to come to, to awake Spanish reanimado Italian rinvenuto, risvegliato German wieder zu sich gekommen.