abbíssi , avb Definition
a bídere si…, àteru e che brulla!, deo creo! = própiu aici est!
Synonyms e antonyms
apichi
Sentences
est andhadu abbissi li torraiant su chi li deviant ◊ andha a sa mandra abbissi Giuanne est murghendhe! ◊ so andhau abbissi la podio mediare ◊ li domandho pàrrere abbissi mi apo a sarvare
2.
abbissi at próidu, est!…◊ abbissi li at nau!…
Etymon
srd.
Translations
French
et comment
English
yes indeed
Spanish
pues síclaro,
por supuesto
Italian
eccóme!
German
und ob!
abbíte , avb: addite,
agghite,
aita,
aite,
aiteu Definition
a ite, pro ite (iscopu, càusa): prus che àteru si narat domandhandho, ma fintzes candho si bolet nàrrere cun fortza (o tzacu) chi una cosa est totu in debbadas / aitemilu/la/los/las, aitedilu, aitennollu? = ita mi ndi fatzu, ita ti ndi fais, ita si ndi feus?
Synonyms e antonyms
eaite?,
poita?
Sentences
aite no andhas, como chi est ora? ◊ addite mi cherias, chi mi as cramadu?
2.
addite ti miro in su retratu, candho ses morta?! ◊ addite piras, melas, e pro chie, riservades su dulche frutu?! ◊ míseru naschimentu: e abbite su póberu in su mundhu?! ◊ abbite torrades su calche a s'àinu?! ◊ ohi… aite cumpresu m'as?!…◊ e addite tiat èssere a samunare sa conca a s'àinu! ◊ aite a b'istúdiat, cussu? nudha!
3.
aitesilas, sas armas, si no pro las impreare? ◊ aitebbolla custa cosa totu andhada male?!
Etymon
srd.
Translations
French
pourquoi,
à quoi bon?
English
why?
Spanish
por qué
Italian
perchè (a che scòpo)
German
warum.
achidajólu , nm, agt Definition
chi o chie achidat, andhat a trebballare a chida chida o a barigua, a partibaris cun àtere
Synonyms e antonyms
achidadore,
chidarzu
| ctr.
fitianu
Sentences
sos pastores achidajolos si daent su càmbiu in domíniga
Scientific Terminology
pst
Etymon
srd.
Translations
French
travaillant par roulement
English
shift worker
Spanish
trabajador por turnos semanales
Italian
turnista
German
Schichtarbeiter.
aciufài 1 , vrb: atzofare,
atzufare Definition
aggarrare, aferrare a pilos, brigandho e iscudendhosi apare
Synonyms e antonyms
acanciofai,
atzuntzudhare,
incabigliare,
tipiliare,
tipilire
Sentences
l'atzufat e li lompet airadu ei sas piús pumas bellas li at tiradu (D.Ena)◊ li atzufat torra e l'agganguglitat chi cudhu ndhe bogaiat donzi oju che pirastru! ◊ a mie sa prepoténtzia cumbenit ca mi atzufo sa prima chi mi benit!
Etymon
itl.
Translations
French
attraper
English
to seize
Spanish
agarrar,
coger por el pelo
Italian
acciuffare
German
beim Schopf fassen.
afínes , avb Definition
a sas fines, a s'acabbu, a s'úrtimu
Synonyms e antonyms
assafines,
infinis
Etymon
srd.
Translations
French
enfin
English
finally
Spanish
por fin
Italian
finalménte
German
endlich.
amédhigu , agt Definition
si narat de unu pegus piticu postu a súere a un'àtera mama: su primu est amédhigu de su fígiu de custa
Synonyms e antonyms
allatadinu
Etymon
srd.
Translations
French
jumelage
English
twinning
Spanish
cría mamada por otra hembra,
colactáneo
Italian
gemellato,
gemellàggio
German
Zwillings
ammajucàre , vrb Definition
pigare a losingas, pigare a frandhigos, in bonas
Synonyms e antonyms
ammajucolare
Etymon
srd.
Translations
French
traiter avec douceur (ou avec les égards voulus)
English
to treats.o. with kindness
Spanish
coger por las buenas
Italian
prènder con le buòne
German
jdm. gut zureden.
apetótu , avb: petotu Definition
a per totu: totue, in dónnia logu o tretu
Synonyms e antonyms
dognue,
totube
/
totucantu
Sentences
fui cuntentu de ti pòdiri carinnai apetotu, in dogna unconedhu de pedhi ◊ apetotu s'intendit su cantu de is bibbigorras ◊ seis sempri atribbuendi a mei mintzídius e difetus nous in su fàiri e in su cropus apetotu! ◊ ia istramancau su agatiu e dhu circao apetotu
Translations
French
partout
English
everywhere
Spanish
por todos lados
Italian
dappertutto
German
überall.
assafínes , avb Definition
afines, a s'acabbada, a sa finis, infinis
Synonyms e antonyms
imprefinis
Sentences
a isse l'intrat che male furiosu e assafines lassat totu
Etymon
srd.
Translations
French
enfin
English
finally
Spanish
por fin,
en fin
Italian
infine,
insómma
German
schließlich.
assassécus, assasségus , avb Definition
in o a úrtimu, tempus apustis de su cuménciu de una cosa, a fine e a candho, apustis de tanti, po acabbare
Synonyms e antonyms
assacoa
Sentences
assassegus, mi est fuendhe donz'ispera! ◊ como sezis essendhe dai sa beste abberu: assassegus bos faedho male! ◊ fit unu dischente abbistu ma, assassecus, resurtatos non bi n'aiat ◊ assassegus at cumpresu comente fit sa chistione
Surnames and Proverbs
prb:
chie assassegus istat, o perdet o achistat
Etymon
srd.
Translations
French
enfin
English
in the end
Spanish
por fin,
finalmente
Italian
infine
German
schließlich.
assumàncu, assumàncus , avb: assurumancu Definition
a su mancu = si àteru nono
Synonyms e antonyms
allumancu,
assalumancu,
assunessi,
aterunono,
medaeschi,
medennessi,
nensi
Sentences
assurumancu nerimí poita est aici ◊ si un'ammentu assumancu ndhe tenia!…
2.
assumancu proite ti ses dendhe a bídere, pro chimbe francos putzinosos!…◊ assurumancu po cosa, cussa televisioni: po biri iscimprórius de telenovellas!
Etymon
itl.
Translations
French
au moins,
du moins
English
at least
Spanish
por lo menos
Italian
alméno
German
wenigstens.
assunéssi , avb Definition
a su nessi, si no àteru
Synonyms e antonyms
allunessi,
assumancu,
aterunono,
medaeschi,
medennessi,
nensi
Sentences
si aia àpidu assunessi sa barchighedha mia!…◊ potere eo assunessi in s'istante matessi dare sa vida mia in giambu insoro! (Mossa)◊ assunessi a tènnere s'impressione de ti àere bidu! ◊ nàrami assunessi ite ti naras! ◊ no mi pariat beru chi agataia cumpanzia a torrare, assunessi pro unu pagu de caminu
Etymon
srd.
Translations
French
au moins
English
at least
Spanish
por lo menos
Italian
alméno,
perloméno
German
wenigstens.
cacàriu , nm: cracàliu,
cracàriu Definition
su carraxu, is boghes chi faent is pudhas e pudhos cantandho; su càntidu de is arranas
Synonyms e antonyms
acróidu
Sentences
s'intendhet cacàrios de pudhighina ◊ a cracàlius su caboni su mengianu mi ndi at iscidau
2.
cussu logu fit unu regnu de paghe addulcadu dae su cantu de sas chígulas, su cracàriu de sas ranas
Scientific Terminology
bga
Etymon
srd.
Translations
French
caquetage,
coassements
English
bird row,
croaking
Spanish
alboroto producido por aves
Italian
schiamazzo di volatili,
gracidìo
German
Geschnatter.
cantepennò, cantepennòno , avb Definition
si no àteru, a su nessi
Synonyms e antonyms
assumancu,
nensi
Sentences
baebbei tue a fàghere cussu, o cantepennono ispiegabbilu comente depet fàghere! ◊ faghe a manigare, o cantepennono ammanitza sa cosa, za bi pesso deo! ◊ làssami pasare, o cantepennono torrare àlidu! ◊ si faghet totu, o cantepennò si comintzat ◊ cheriat a los lassare líbberos de si che torrare a domo, o cantepennò a los pagare!
Etymon
srd.
Translations
French
au moins
English
at least
Spanish
al menos,
por lo menos
Italian
alméno,
quantoméno
German
wenigstens.
capitulàdu , pps, nm: capitulau Definition
de capitulare; chi est ispartziu in capítulos; is capítulos de unu cuntratu (es. de apaltu de unu trebballu)
Translations
French
texte divisé en chapitres,
cahier des charges
English
document divided into clauses
Spanish
por capítulos,
alegaciones,
pliegos
Italian
capitolato
German
Vertragsbedingungen.
cóghi , avb, cng: ecoghi Definition
co + chi = eco chi…, ma nau in su sensu de ma, a su contràriu / coghi de… = a su postu de…, intramus de…
Sentences
nachi andhaia a su cúmbidu de s'amigu: coghi fit totu zente aferta e no bi so andhadu ◊ ocannu in s'àrdia podia lòmpere su primu: coghi apo tentu istrobbu e no bi apo curtu (G.Ruju)◊ creio de èssere solu: coghi fimus in duos ◊ podiat sanare: coghi no at leadu meighina ◊ Deus nostru su chi cheret lu faghet: sos ídulos, coghi, sunt prata e oro
2.
coghi de sighire a s'ala de nanti leat a dereta ◊ coghi de resare, sos pisedhos ant sonadu
Etymon
srd.
Translations
French
au contraire,
mais
English
instead,
unfortunately
Spanish
por el contrario
Italian
purtròppo,
invéce
German
leider,
dagegen.
derisèro , avb: erisero* Definition
irisero a merie, a parte de sero
Sentences
derisero una tzonca dae sa muderina si ch'est bolada sola…
Translations
French
hier après-midi
English
yesterday afternoon
Spanish
ayer por la tarde
Italian
ièri pomeríggio
German
gestern nachmittag.
desèi , avb: desesi (desèsi,
desési)
disesi Definition
de sesi: sentza s'agiudu de nemos, a solu (s'impreat cun css. persona e númeru: camino, caminas, caminat, caminamus, caminades, caminant desesi), chentza chi nesciunu si dh'apat cumandhau / lassare a unu desesi = lassàrelu istare, lassaidhu a pèrdiri
Synonyms e antonyms
isseissè,
passei,
peresè,
perisse
/
cdh. daparedhu
Sentences
no bastat ca su soli intrat desesi dh'as artziau s'aliotu puru! ◊ desesi si che isparant sos cannones!… (C.Buttu)◊ is cincuanta francus po su cínema mama mi dhus donàt desèi
2.
lassàelu desesi: no bos segheraes chi est nighedhu de cantu est cotu?! ◊ làssalos desesi: no los sigas a intriscare! ◊ làssami desesi, no so in chirca de zogos! ◊ cussa cosa la fato desesi, chentza chi mi fortzet neune
Etymon
srd.
Translations
French
spontanément
English
by oneself,
spontaneously
Spanish
de por si,
solo
Italian
da sé,
spontaneaménte
German
allein,
spontan.
disigàre , vrb Definition
bènnere a malu puntu de is dispraxeres, de s'afrigimentu, agummai coment'e consumàresi de sa tisichéntzia
Synonyms e antonyms
indisicare,
indisichire
Etymon
srd.
Translations
French
se consumer de douleur,
avoir de la peine
English
to grow sad,
to pine away
Spanish
debilitarse por el dolor
Italian
intristire,
consumarsi per dolóre
German
sich verzeheren.
dúcas , cng: adducas,
duncas,
edducas Definition
foedhu chi si narat coment'e po acabbare unu chistionu, faendho is conclusiones, e medas bortas fintzes cumenciandhodhu
Synonyms e antonyms
perduncas,
tandho
Sentences
"Duncas!" - si fadiat po cumentzai, iscrariendusí sa boxi e intreghendu su contu - ◊ deo no la pesso che a tie e ducas fato de àtera manera
Etymon
ltn.
dunc + unquam
Translations
French
donc
English
therefore
Spanish
pues,
por lo tanto
Italian
dùnque
German
also,
nun,
daher.