abbíssi , avb Definizione
a bídere si…, àteru e che brulla!, deo creo! = própiu aici est!
Sinonimi e contrari
apichi
Frasi
est andhadu abbissi li torraiant su chi li deviant ◊ andha a sa mandra abbissi Giuanne est murghendhe! ◊ so andhau abbissi la podio mediare ◊ li domandho pàrrere abbissi mi apo a sarvare
2.
abbissi at próidu, est!…◊ abbissi li at nau!…
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
et comment
Inglese
yes indeed
Spagnolo
pues síclaro,
por supuesto
Italiano
eccóme!
Tedesco
und ob!
abbíte , avb: addite,
agghite,
aita,
aite,
aiteu Definizione
a ite, pro ite (iscopu, càusa): prus che àteru si narat domandhandho, ma fintzes candho si bolet nàrrere cun fortza (o tzacu) chi una cosa est totu in debbadas / aitemilu/la/los/las, aitedilu, aitennollu? = ita mi ndi fatzu, ita ti ndi fais, ita si ndi feus?
Sinonimi e contrari
eaite?,
poita?
Frasi
aite no andhas, como chi est ora? ◊ addite mi cherias, chi mi as cramadu?
2.
addite ti miro in su retratu, candho ses morta?! ◊ addite piras, melas, e pro chie, riservades su dulche frutu?! ◊ míseru naschimentu: e abbite su póberu in su mundhu?! ◊ abbite torrades su calche a s'àinu?! ◊ ohi… aite cumpresu m'as?!…◊ e addite tiat èssere a samunare sa conca a s'àinu! ◊ aite a b'istúdiat, cussu? nudha!
3.
aitesilas, sas armas, si no pro las impreare? ◊ aitebbolla custa cosa totu andhada male?!
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
pourquoi,
à quoi bon?
Inglese
why?
Spagnolo
por qué
Italiano
perchè (a che scòpo)
Tedesco
warum.
achidajólu , nm, agt Definizione
chi o chie achidat, andhat a trebballare a chida chida o a barigua, a partibaris cun àtere
Sinonimi e contrari
achidadore,
chidarzu
| ctr.
fitianu
Frasi
sos pastores achidajolos si daent su càmbiu in domíniga
Terminologia scientifica
pst
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
travaillant par roulement
Inglese
shift worker
Spagnolo
trabajador por turnos semanales
Italiano
turnista
Tedesco
Schichtarbeiter.
aciufài 1 , vrb: atzofare,
atzufare Definizione
aggarrare, aferrare a pilos, brigandho e iscudendhosi apare
Sinonimi e contrari
acanciofai,
atzuntzudhare,
incabigliare,
tipiliare,
tipilire
Frasi
l'atzufat e li lompet airadu ei sas piús pumas bellas li at tiradu (D.Ena)◊ li atzufat torra e l'agganguglitat chi cudhu ndhe bogaiat donzi oju che pirastru! ◊ a mie sa prepoténtzia cumbenit ca mi atzufo sa prima chi mi benit!
Etimo
itl.
Traduzioni
Francese
attraper
Inglese
to seize
Spagnolo
agarrar,
coger por el pelo
Italiano
acciuffare
Tedesco
beim Schopf fassen.
afínes , avb Definizione
a sas fines, a s'acabbu, a s'úrtimu
Sinonimi e contrari
assafines,
infinis
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
enfin
Inglese
finally
Spagnolo
por fin
Italiano
finalménte
Tedesco
endlich.
amédhigu , agt Definizione
si narat de unu pegus piticu postu a súere a un'àtera mama: su primu est amédhigu de su fígiu de custa
Sinonimi e contrari
allatadinu
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
jumelage
Inglese
twinning
Spagnolo
cría mamada por otra hembra,
colactáneo
Italiano
gemellato,
gemellàggio
Tedesco
Zwillings
ammajucàre , vrb Definizione
pigare a losingas, pigare a frandhigos, in bonas
Sinonimi e contrari
ammajucolare
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
traiter avec douceur (ou avec les égards voulus)
Inglese
to treats.o. with kindness
Spagnolo
coger por las buenas
Italiano
prènder con le buòne
Tedesco
jdm. gut zureden.
apetótu , avb: petotu Definizione
a per totu: totue, in dónnia logu o tretu
Sinonimi e contrari
dognue,
totube
/
totucantu
Frasi
fui cuntentu de ti pòdiri carinnai apetotu, in dogna unconedhu de pedhi ◊ apetotu s'intendit su cantu de is bibbigorras ◊ seis sempri atribbuendi a mei mintzídius e difetus nous in su fàiri e in su cropus apetotu! ◊ ia istramancau su agatiu e dhu circao apetotu
Traduzioni
Francese
partout
Inglese
everywhere
Spagnolo
por todos lados
Italiano
dappertutto
Tedesco
überall.
assafínes , avb Definizione
afines, a s'acabbada, a sa finis, infinis
Sinonimi e contrari
imprefinis
Frasi
a isse l'intrat che male furiosu e assafines lassat totu
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
enfin
Inglese
finally
Spagnolo
por fin,
en fin
Italiano
infine,
insómma
Tedesco
schließlich.
assassécus, assasségus , avb Definizione
in o a úrtimu, tempus apustis de su cuménciu de una cosa, a fine e a candho, apustis de tanti, po acabbare
Sinonimi e contrari
assacoa
Frasi
assassegus, mi est fuendhe donz'ispera! ◊ como sezis essendhe dai sa beste abberu: assassegus bos faedho male! ◊ fit unu dischente abbistu ma, assassecus, resurtatos non bi n'aiat ◊ assassegus at cumpresu comente fit sa chistione
Cognomi e Proverbi
prb:
chie assassegus istat, o perdet o achistat
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
enfin
Inglese
in the end
Spagnolo
por fin,
finalmente
Italiano
infine
Tedesco
schließlich.
assumàncu, assumàncus , avb: assurumancu Definizione
a su mancu = si àteru nono
Sinonimi e contrari
allumancu,
assalumancu,
assunessi,
aterunono,
medaeschi,
medennessi,
nensi
Frasi
assurumancu nerimí poita est aici ◊ si un'ammentu assumancu ndhe tenia!…
2.
assumancu proite ti ses dendhe a bídere, pro chimbe francos putzinosos!…◊ assurumancu po cosa, cussa televisioni: po biri iscimprórius de telenovellas!
Etimo
itl.
Traduzioni
Francese
au moins,
du moins
Inglese
at least
Spagnolo
por lo menos
Italiano
alméno
Tedesco
wenigstens.
assunéssi , avb Definizione
a su nessi, si no àteru
Sinonimi e contrari
allunessi,
assumancu,
aterunono,
medaeschi,
medennessi,
nensi
Frasi
si aia àpidu assunessi sa barchighedha mia!…◊ potere eo assunessi in s'istante matessi dare sa vida mia in giambu insoro! (Mossa)◊ assunessi a tènnere s'impressione de ti àere bidu! ◊ nàrami assunessi ite ti naras! ◊ no mi pariat beru chi agataia cumpanzia a torrare, assunessi pro unu pagu de caminu
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
au moins
Inglese
at least
Spagnolo
por lo menos
Italiano
alméno,
perloméno
Tedesco
wenigstens.
cacàriu , nm: cracàliu,
cracàriu Definizione
su carraxu, is boghes chi faent is pudhas e pudhos cantandho; su càntidu de is arranas
Sinonimi e contrari
acróidu
Frasi
s'intendhet cacàrios de pudhighina ◊ a cracàlius su caboni su mengianu mi ndi at iscidau
2.
cussu logu fit unu regnu de paghe addulcadu dae su cantu de sas chígulas, su cracàriu de sas ranas
Terminologia scientifica
bga
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
caquetage,
coassements
Inglese
bird row,
croaking
Spagnolo
alboroto producido por aves
Italiano
schiamazzo di volatili,
gracidìo
Tedesco
Geschnatter.
cantepennò, cantepennòno , avb Definizione
si no àteru, a su nessi
Sinonimi e contrari
assumancu,
nensi
Frasi
baebbei tue a fàghere cussu, o cantepennono ispiegabbilu comente depet fàghere! ◊ faghe a manigare, o cantepennono ammanitza sa cosa, za bi pesso deo! ◊ làssami pasare, o cantepennono torrare àlidu! ◊ si faghet totu, o cantepennò si comintzat ◊ cheriat a los lassare líbberos de si che torrare a domo, o cantepennò a los pagare!
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
au moins
Inglese
at least
Spagnolo
al menos,
por lo menos
Italiano
alméno,
quantoméno
Tedesco
wenigstens.
capitulàdu , pps, nm: capitulau Definizione
de capitulare; chi est ispartziu in capítulos; is capítulos de unu cuntratu (es. de apaltu de unu trebballu)
Traduzioni
Francese
texte divisé en chapitres,
cahier des charges
Inglese
document divided into clauses
Spagnolo
por capítulos,
alegaciones,
pliegos
Italiano
capitolato
Tedesco
Vertragsbedingungen.
cóghi , avb, cng: ecoghi Definizione
co + chi = eco chi…, ma nau in su sensu de ma, a su contràriu / coghi de… = a su postu de…, intramus de…
Frasi
nachi andhaia a su cúmbidu de s'amigu: coghi fit totu zente aferta e no bi so andhadu ◊ ocannu in s'àrdia podia lòmpere su primu: coghi apo tentu istrobbu e no bi apo curtu (G.Ruju)◊ creio de èssere solu: coghi fimus in duos ◊ podiat sanare: coghi no at leadu meighina ◊ Deus nostru su chi cheret lu faghet: sos ídulos, coghi, sunt prata e oro
2.
coghi de sighire a s'ala de nanti leat a dereta ◊ coghi de resare, sos pisedhos ant sonadu
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
au contraire,
mais
Inglese
instead,
unfortunately
Spagnolo
por el contrario
Italiano
purtròppo,
invéce
Tedesco
leider,
dagegen.
derisèro , avb: erisero* Definizione
irisero a merie, a parte de sero
Frasi
derisero una tzonca dae sa muderina si ch'est bolada sola…
Traduzioni
Francese
hier après-midi
Inglese
yesterday afternoon
Spagnolo
ayer por la tarde
Italiano
ièri pomeríggio
Tedesco
gestern nachmittag.
desèi , avb: desesi (desèsi,
desési)
disesi Definizione
de sesi: sentza s'agiudu de nemos, a solu (s'impreat cun css. persona e númeru: camino, caminas, caminat, caminamus, caminades, caminant desesi), chentza chi nesciunu si dh'apat cumandhau / lassare a unu desesi = lassàrelu istare, lassaidhu a pèrdiri
Sinonimi e contrari
isseissè,
passei,
peresè,
perisse
/
cdh. daparedhu
Frasi
no bastat ca su soli intrat desesi dh'as artziau s'aliotu puru! ◊ desesi si che isparant sos cannones!… (C.Buttu)◊ is cincuanta francus po su cínema mama mi dhus donàt desèi
2.
lassàelu desesi: no bos segheraes chi est nighedhu de cantu est cotu?! ◊ làssalos desesi: no los sigas a intriscare! ◊ làssami desesi, no so in chirca de zogos! ◊ cussa cosa la fato desesi, chentza chi mi fortzet neune
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
spontanément
Inglese
by oneself,
spontaneously
Spagnolo
de por si,
solo
Italiano
da sé,
spontaneaménte
Tedesco
allein,
spontan.
disigàre , vrb Definizione
bènnere a malu puntu de is dispraxeres, de s'afrigimentu, agummai coment'e consumàresi de sa tisichéntzia
Sinonimi e contrari
indisicare,
indisichire
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
se consumer de douleur,
avoir de la peine
Inglese
to grow sad,
to pine away
Spagnolo
debilitarse por el dolor
Italiano
intristire,
consumarsi per dolóre
Tedesco
sich verzeheren.
dúcas , cng: adducas,
duncas,
edducas Definizione
foedhu chi si narat coment'e po acabbare unu chistionu, faendho is conclusiones, e medas bortas fintzes cumenciandhodhu
Sinonimi e contrari
perduncas,
tandho
Frasi
"Duncas!" - si fadiat po cumentzai, iscrariendusí sa boxi e intreghendu su contu - ◊ deo no la pesso che a tie e ducas fato de àtera manera
Etimo
ltn.
dunc + unquam
Traduzioni
Francese
donc
Inglese
therefore
Spagnolo
pues,
por lo tanto
Italiano
dùnque
Tedesco
also,
nun,
daher.