cantepàgu! , iscl Definizione
cantu e pagu = nudha, nono, mancu po sonnu
Frasi
- bénnidu bi est babbu tou? - cantepagu!
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
mais non!
Inglese
not at all,
of course not
Spagnolo
¡pero qué!,
¡ni hablar!
Italiano
macchè!,
niènte affatto!
Tedesco
ach was!
caréi , avb Definizione
ca ei, chi emmo: prus che àteru, unu chi ei nau cun prus fortza e sèmpere candho si dhue depet pònnere sa cng. ca
Sinonimi e contrari
aghei,
emmo
Frasi
dèu ia fatu sa conca carei ◊ bai carei! ◊ "carei! carei!", ma no ndi fais etotu!
Traduzioni
Francese
mais oui!,
certes oui
Inglese
yes!
Spagnolo
sí
Italiano
si!
Tedesco
Ja!
carràmbalu , nm Definizione
matzu de ispigas de moriscu; cosa chi istat pendhendho, iscaligione de àghina, fintzes cambu cun cheréssia
Sinonimi e contrari
campaninu,
cicillone,
iscalúgia,
pimpillia,
popurustu,
pripixone,
scalonina,
scrichilloni,
sprimpilloni,
tzitzicra
/
apesile,
pubúsulu
Terminologia scientifica
rbr
Traduzioni
Francese
gerbe d'épis de maïs
Inglese
bunch of panicles
Spagnolo
manojo de mazorcas
Italiano
mazzo di pannòcchie
Tedesco
Maiskolbenstrauch.
ciciliànu , nm: cigilianu,
cixilianu,
cixilirianu,
cixiniau,
cixirianu,
cixirilianu,
gigilianu,
sitzilianu Definizione
trigu de Índia (benit de is Américas), genia de laore chi faet, in tempus de istade, a canna grussa, prena, arta fintzes metro e mesu o prus, a fògias mannas longas e ladas e bogat una genia de ispigas a túturu grussu (cau, ossu) e longas de prammu, ue faet su granu totu a inghíriu, imbodhigadas in sa terga a tantos pígios istrintos / partes de s'ispiga o pipia (cozorotu, cucuta o pannucra) de su c.: s'ossu o cau (trútiri o tutuàciu), su granu (totu a fileras a inghíriu de s'ossu), sa terga o capa
Sinonimi e contrari
moriscu,
tridicumoriscu,
trigaíndiri,
trighéndia,
trigulianu,
trigumoria
Frasi
po limósina pediant unu granu de cixirilianu ◊ fiat unu colori grogu giai símili a su de su túturu de su cixirilianu ◊ sa pulenta si fait de cixilianu
Terminologia scientifica
lrs, Zea mays
Etimo
itl.
ciciliano
Traduzioni
Francese
maïs
Inglese
maize
Spagnolo
maíz
Italiano
granoturco
Tedesco
Welschkorn.
cóghi , avb, cng: ecoghi Definizione
co + chi = eco chi…, ma nau in su sensu de ma, a su contràriu / coghi de… = a su postu de…, intramus de…
Frasi
nachi andhaia a su cúmbidu de s'amigu: coghi fit totu zente aferta e no bi so andhadu ◊ ocannu in s'àrdia podia lòmpere su primu: coghi apo tentu istrobbu e no bi apo curtu (G.Ruju)◊ creio de èssere solu: coghi fimus in duos ◊ podiat sanare: coghi no at leadu meighina ◊ Deus nostru su chi cheret lu faghet: sos ídulos, coghi, sunt prata e oro
2.
coghi de sighire a s'ala de nanti leat a dereta ◊ coghi de resare, sos pisedhos ant sonadu
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
au contraire,
mais
Inglese
instead,
unfortunately
Spagnolo
por el contrario
Italiano
purtròppo,
invéce
Tedesco
leider,
dagegen.
cozorótu , nm Definizione
s'ispiga de su moriscu: gurdone de triguíndia o pipiedha de cixiniau
Sinonimi e contrari
burrichedhu,
cucuta,
pannucra,
tulatzu,
trúturi 1,
tutuàciu
Terminologia scientifica
rbr
Traduzioni
Francese
épi de maïs
Inglese
maizecob
Spagnolo
mazorca
Italiano
pannòcchia del granturco
Tedesco
Maiskolben.
cucúta , nf Definizione
s'ispiga de su moriscu: gurdone de triguíndia, pipiedha de cixiniau
Sinonimi e contrari
burrichedhu,
cozorotu,
pannucra,
tulatzu,
trúturi 1,
tutuàciu
Terminologia scientifica
rbr
Etimo
ltn.
*cucutia
Traduzioni
Francese
épi de maïs
Inglese
maizecob
Spagnolo
mazorca
Italiano
pannòcchia del granturco
Tedesco
Maiskolben.
ecóghi , cng: coghi Definizione
eco + chi, ma nau in su sensu de ma, a su contràriu
Sinonimi e contrari
addèaghi!
/
imbecis
Frasi
tue pessaias chi fit a lu fàghere, ecoghi nono, mih! ◊ tiat pàrrere brulla, ecoghi est abberu! ◊ mi che tia èssere essidu a ziru, ecoghi bisonzo in domo e abbarro!
Traduzioni
Francese
mais,
au contraire
Inglese
but,
instead
Spagnolo
pero,
mas,
en cambio
Italiano
ma,
invéce
Tedesco
sondern.
etéus!, eteussú! , iscl, avb Definizione
eteus su… = ma cale!…, ite misiat…: foedhu po nàrrere chi nono cun prus fortza o coment'e dispretziandho una cosa
Sinonimi e contrari
bah!,
misiat!,
nono!,
nudha!
Frasi
eteus s'illatonzu chi mi at fatu: at dadu una cadrassada a sos muros e l'at bogadu de cabu! ◊ eteus su manigare: daet una lintura a su piatu! (G.Ruju)
2.
- incunza bona azis fatu, ocannu? - eteussú! ◊ - a bi ndh'at, de abba, in su riu? - eteussú!
Traduzioni
Francese
mais non!
Inglese
of course not
Spagnolo
¡pero no!,
¡ni hablar
Italiano
macché!
Tedesco
ach was!
istergàre , vrb Definizione
bogare o istacare sa terga a s'ispiga de su moriscu
Sinonimi e contrari
isbuatare,
scrocitari
Frasi
su moriscu si assóliat unu pagu chentza istergadu, ma pro assoliare menzus tocat a l'istergare e irranare
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
ôter les bractées des épis du maïs
Inglese
to husk
Spagnolo
despinochar
Italiano
spannocchiare
Tedesco
entlieschen.
ma , cng Definizione
foedhu chi s'impreat cunsiderandho impare cosas in contràriu o distintas de àteras: a bortas s'impreat prus che àteru po giare prus fortza a su chi si narat
Sinonimi e contrari
parò
Frasi
bollu ma non potzu ◊ est bellu ma costat caru ◊ paret bonu ma est malu ◊ at a èssi unu castigu, ma nosu no nci podeus fai nudha! ◊ fit iscassu de carenale, ma malintragnadu
2.
mi apo fatu una drommida… ma una, mih: própiu a piaghere! ◊ de cuss'erba bi ndh'at a matas mannas, ma bellas, mih! ◊ ma ses togu, lah!…◊ ma dhu scis ca ses própiu pighendi a s'ànima?! ◊ ma macu ses, chi faghes gai?! ◊ ma bai, toca, ca no est aici! ◊ ma a ti ndhe cheres andhare?!
Etimo
itl.
Traduzioni
Francese
mais
Inglese
but
Spagnolo
pero
Italiano
ma
Tedesco
aber,
sondern,
allerdings,
doch,
wer weiß (es).
moríscu , nm: muriscu Definizione
trigu de Índia (benit de is Américas), genia de laore chi faet a canna grussa, prena, arta mancari metro e mesu o prus, a fògias mannas longas e ladas e bogat coment'e ispigas imbodhigadas in sa terga a tantos pígios: s'ispiga chi bogat (corra, cozorotu, cucuta, pannucra), una o de prus, de unu prammu de longària, in is nodos de sa canna, est fata de un'ossu o cau (trútiri o tutuàciu a bisura de cilindru prenu ma unu pagu a punta) e portat su granu totu a fileras a inghíriu, in colore grogo candho est lómpiu, de forma coment’e dente, est totu imbodhigada a istrintu e a tantos pígios de terga, o capa, impanna (pàgia, genia de fògia), e in punta ndhe bogat sa seda o tzota (genia de pilos longos finedhedhos chi ndh'essint a cherrione comente at fatu su granu)/ a/c. coment'e genia de laore e coment'e granu est upm; unu m., duos moriscos = un'ispiga, duas ispigas de moriscu; isprunire m. = irranare, istacare su granu de s'ossu
Sinonimi e contrari
cicilianu,
tridicumoriscu,
trigaíndiri,
trighéndia,
trigulianu,
trigumoria
Frasi
sa badhe fit totu a ortos prenos a basolu e a moriscu ◊ mi apo manigadu duos moriscos arrustidos
Terminologia scientifica
lrs, Zea mays
Etimo
ctl., spn.
morisco
Traduzioni
Francese
maïs,
blé de Turquie
Inglese
maize
Spagnolo
maíz
Italiano
granoturco
Tedesco
Mais.
òedi! , iscl Definizione
oe + ti (oi, como + a tie: s'acentu, mescamente candho su foedhu est nau a solu, podet orrúere fintzes a úrtimu): bah!…, nudha!…, mancu pro sonnu!, nono!
Frasi
- Abbàida sa peta, chi depet èssere cota! - Oedí!… Mancu a ndhe montovare! ◊ - Fatu azis? - òedi fatu: totu a fàghere est! ◊ - Bidu l'as, a Pedru, recuendhe? - Oedí!…
Traduzioni
Francese
mais non!
Inglese
of course not
Spagnolo
¡qué va!,
¡anda!
Italiano
macchè!
Tedesco
keine Spur.
pacubbène! , iscl, nm: pagubbene Definizione
genia de foedhu po nàrrere chi sa cosa o chistione no est deasi comente est naendho s'àteru o chi no faet, no andhat bene, chi si pentzat cosa in contràriu o àteru, nau fintzes, e meda, a làstima: no est gai!, mancu pro sonnu!, ita mi circas?!, ma bai! (a/c. dhu podet nàrrere fintzes una matessi persona in su chistionu); coment'e númene si narat de unu mortu, de unu malevadadu / pagubbene meu, tou, sou, e àteru = ite mi siat su bene meu, tou, sou!, e àteru
Sinonimi e contrari
paguenedhu
/
beadu
Frasi
- A benis a sa festa? - Pagubbene! ◊ lis pariat de resessire a si difèndhere, ma pacubbene issoro! ◊ pacubbene tuo: no ischis su chi at promítiu Deus a chie dat e a chie azudat! ◊ ite apo a regalare, pacubbene: so póveru! ◊ - A bi ndh'at de pane in sa càssia? - Pagubbene! ◊ a nosi pasare pacubbene: nosi pasaiamus peri pacu! ◊ pacubbene tuo, no at a acudire mancu a s'intzipriare chi picas cussa a muzere! ◊ pacubbene meu: fipo tzopu, isarchilatu!
2.
luego si l'abbiant sos ammunestos de su pagubbene de sa mama (G.Addis)◊ sa pacubbene s'aiat cojubau un'ominedhu tropu aggarrau! ◊ finiu s'ispetàculu, cussos pacubbenes colabant su gapedhu in chirca de carchi sodhu
Traduzioni
Francese
mais non! hélas!
Inglese
alas,
of course not
Spagnolo
¡qué va!,
¡anda!
Italiano
macchè,
ahimè
Tedesco
keine Spur,
ach was.
parò , cng: parou,
però,
pero,
peroa,
peroe,
perou Definizione
cng. chi serbit po aciúnghere un'elementu cun s'idea de una cosa contrària
Sinonimi e contrari
ero,
ma,
mero,
peroni,
peropa
Frasi
parou, miticoi bèni tui, cument'e una cosa nau ca si dh'at pentzada! ◊ cussu chistionu l'apo intesu deo puru: però no est comente sunt nendhe ◊ sa cosa leadila, però pagamila puru! ◊ dhu sciu ca depis andai allestru, perou immoi beni e papa!
Etimo
itl., spn.
Traduzioni
Francese
mais
Inglese
but
Spagnolo
pero
Italiano
però
Tedesco
aber,
jedoch.
scrocitàri , vrb Definizione
isfogiare a s'ispiga de su moriscu, bogare sa terga
Sinonimi e contrari
isbuatare,
istergare
Frasi
si scrocitat su trigumoriscu
Traduzioni
Francese
ôter les épis du maïs
Inglese
to husk
Spagnolo
despinochar
Italiano
spannocchiare
Tedesco
schälen.
tridicumoríscu , nm: trigumoriscu Definizione
trídicu moriscu, genia de laore chi faet un'ispiga a cannone (corru, trútiri) ammontada de granu de colore grogo a tantas fileras / còghere t. a rosa = cun pagu pagu de ógiu in sartàina, agiummai coment'e a orrostu, candho essit totu apertu
Sinonimi e contrari
cicilianu,
moriscu,
tremmuriscu,
trigaíndiri,
trighéndia,
trigulianu,
trigumoria
Frasi
los acisaiant sos fundhos gàrrigos che pileri de frúture, sas iscras pazosas de corras de trigumoriscu
Terminologia scientifica
lrs, Zea mays
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
maïs
Inglese
maize
Spagnolo
maíz
Italiano
granoturco
Tedesco
Welschkorn.
trigaíndiri , nm: trighigna,
trighíndele,
trighíndia,
trighíndille,
trighínnia,
trigosíndias,
triguíndia,
triughíndia Definizione
trigu de Índia (benit de is Américas), genia de laore chi faet a canna grussa, prena, arta prus de metro, a fògias mannas longas e ladas e bogat coment'e ispigas a cannone imbodhigadas a cracu in sa terga a tantos pígios: s'ispiga (cozorotu, cucuta o pannucra), chi bogat (una o de prus) in is nodos de sa canna, est fata de un'ossu o cau (trútiri o tutuàciu a bisura de trunchigiolu curtzu, grussu ma prus fine in punta), su granu (totu a fileras a inghíriu de s'ossu, in colore grogo, de forma a bisura de dente), sa terga o capa (genia de fògias chi imbodhigant a istrintu a tantos pígios s'ispiga), sa seda (genia de filos longos finedhedhos chi bogat in punta a matzu comente at fatu su granu); est su laore chi móliu faent a pulenta, ma candho portat su granu ancora modhe modhe si faet s'ispiga fintzes a orrostu
Sinonimi e contrari
cicilianu,
moriscu,
tridicumoriscu,
trighéndia,
trigulianu,
trigumoria
Frasi
portat is pius caori de trigaíndiri ◊ dhu rósigas su turàtzulu de trighínnia arrustidu!…◊ dhue at una calidade de trighigna po fàghere sas rosas
Terminologia scientifica
lrs, Zea mays
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
maïs
Inglese
indian corn
Spagnolo
maíz
Italiano
granoturco
Tedesco
Indianischer Weizen.
tutuàciu , nm: tuturatzu Definizione
s'ispiga de su moriscu: gurdone de triguíndia o pipiedha de cixiniau
Sinonimi e contrari
burrichedhu,
cozorotu,
cucuta,
pannucra,
tulatzu,
trúturi 1
Terminologia scientifica
rbr
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
épi de maïs
Inglese
maize-cob
Spagnolo
mazorca
Italiano
pannòcchia del granturco
Tedesco
Maiskolben.