abbizàghe , agt Definition
chi istat abbillu, chi si acatat de totu
Synonyms e antonyms
abbizósicu,
abixanti
Sentences
fit un'ómine abbizaghe e inzeniosu chi podiat agghejare e disatinare ispantamundhos e carravàulas, bentureris e malintragnados (T.Pinna)
Etymon
srd.
Translations
French
qui s'aperçoit de toute chose
English
weary person ??
Spanish
perspicaz
Italian
che si accorge facilménte di tutto
German
umsichtig.
afaltàdu , pps, agt: afaltatu,
afaltau,
afartadu,
afartau,
afratadu,
afratau Definition
de afaltare; unu est afaltau candho, si dh'ant brigau o nau cosa (o ischit de àere fatu cosa chi no andhat bene), cumprendhet e ammitit de tènnere crupa mancai chentza dhu nàrrere, citiu, a ogos a terra, sériu, si sapit in farta; fintzes chi sentit coment'e bregúngia, duritu; a logos, bisongiosu, chi tenet bisóngiu, dhi faet farta calecuna cosa
Synonyms e antonyms
afusau,
ammurtinau,
assudhidu,
fartadu,
frajau,
ilfartadu,
mancantzosu
/
suxetzionosu
Sentences
comenti dh'apu castiau est abarrau afartau, ca gei dhu scit cussu puru chi no andat bèni su chi at fatu! ◊ est afartau che cani in crésia! ◊ si mi agatu afartau mi cunfundu
Translations
French
troublé,
contrit
English
troubled
Spanish
con mala conciencia,
sucia
Italian
turbato,
che si sa in cólpa,
compunto
German
betroffen,
sich schuldig fühlend.
apesórzu , nm Definition
cordedha, codriola, giuncu o àteru (css. acàpiu) po aguantare cosa apicada
Etymon
srd.
Translations
French
corde
English
slipknot
Spanish
ligadura
Italian
càppio per cui si appende qls.
German
Schlaufe.
éi , avb Definition
foedhu chi si narat coment'e po adduire a su chi narat o pedit s'àteru, a su chi pregontat: a bortas, contrapuntandho s'àteru chi negat, si faet acumpangiare a nono e candho si arrepitit faet eijei!
Synonyms e antonyms
eja,
emmo
| ctr.
nono
Idioms
csn:
dare, torrare su "Chi ei" a unu = bolli a maridu, nau de sa fémina chi arrespundit a s'ómini chi dh'at circada; ei chi est ei! = afirmassione assoluta chi no iscassedhat e ne fartat
Sentences
ei, za est gai! ◊ ei fatu apo! ◊ ei, benendi seus! ◊ eijei, betamindhe una tassa po como! ◊ bai ca ei!
2.
li ant dadu su "Chi ei!" e depet andhare a domo de sa fémina ◊ deo chi "Ei!" e isse chi "Nono!" fintzas chi che l'amus furriada in tegadia!…
3.
- no b'amus pane! - ei nono: bi ndh'at unu muntone! ◊ - no est abberu cussu! - ei nono: fàula si cheriat!
Etymon
srd.
Translations
French
oui
English
yes
Spanish
sí
Italian
sì
German
ja.
èmmo, èmmu , avb Definition
foedhu po fàere a cumprèndhere s'adduimentu arrespondhendho a una pregonta, ma nau cun fortza o fintzes abbetiandho / torrare o dare su Chi emmo = torrai sceda nendi ca ei
Synonyms e antonyms
ei,
eja,
embo
| ctr.
nono
Sentences
l'apo nadu chi emmo ◊ si ti dant su "Chi emmo" cras ti pones in viàgiu ◊ emmo chi est gai! ◊ emmo, berus est!
2.
emmo, emmo, a mi che andho: no che abbarro prus cun bois, inoghe! ◊ emmo, emmo, comente cherzo deo fato!
Etymon
ltn.
immo
Translations
French
oui,
bien sûr
English
yes,
of course
Spanish
sí,
ciertamente
Italian
sì,
certaménte!
German
ja gewiß.
ilfaltàdu, ilfartàdu , agt: infaltadu,
infartadu,
irfartadu,
isfaltadu,
isfartadu Definition
nau de unu, chi po comente foedhat o càstiat ananti de gente (coment’e provandho bregúngia) si biet chi si connoschet in crupa, in farta, si ndhe agatat male ca si connoschet de àere fatu calecuna cosa chi no andhat bene
Synonyms e antonyms
afaltadu,
faltosu,
ifastadu,
frajau
/
cdh. infaltatu
Sentences
sos birgonzosos puru fint abbaidendhe sas pitzocas, mancari isfaltados ◊ l'aciapesi isfartada: li do una mirada si fit sintzera pro fàghere sa proa ◊ fut faedhendhe male de isse e comente si l'at bidu indainanti est abbarradu isfaltadu ◊ bessias a chircare ispiga, isfaltada timendhe sos meres ◊ no ischis mancu ite nàrrere ca ses isfartadu ◊ sos mannos fint isfartados ca aiant postu su minore in perígulu ◊ a s'ómine isfartadu sutzedit su chi timet
2.
sa pitzinna turpa connoschiat totu, ma foras dae s'ambiente sou si agatait ilfaltada (Z.A.Cappai)
Etymon
srd.
Translations
French
fautif,
qui se sent en faute
English
to feel at fault or guilty about something
Spanish
que se siente culpable
Italian
che si sente in difètto,
in cólpa
German
wer sich schuldig fühlt.
mediàgu , nm: ammeriagu,
meliagru,
meraju,
mereacru,
meriacru,
meriaghe,
meriagru,
meriagu,
meriaju,
meriarzu,
meriaxu,
miliacru,
miriàciu,
miriacru,
miriagu,
moliagru Definition
s'umbra de mesudie, logu e umbra (mescamente de matas mannas) inue su bestiàmene passat is oras de sole prus forte, in istade / fàghere meriaghe = meriare in s'umbra
Synonyms e antonyms
camadroxu,
meriadórgiu,
umbraghe
Sentences
sos masones sunt acuilados in su meraju ◊ sa domo fit unu meraju finas a sero ◊ a oras de sole forte, in istiu, su bestiàmine istat in su meliagru ◊ custos sunt masones fatendhe meriaghe ◊ saludi e bacas in su meriagu, e trigu meda, ma dinai pagu!(A.Mandis)◊ nonnu naraiat "moliagru" e no "meliagru"
Scientific Terminology
pst
Etymon
srd.
Translations
French
ombrage
English
nook where the flock tooks shelter from the sun
Spanish
sesteadero
Italian
sito ombróso dóve si ripara il grégge dal sóle
German
Ort im Schatten,
wo die Schafe Mittagsruhe halten.
primmagiólu , agt: aprimajolu Definition
nau de ccn., chi si primmat o ammurrionat meda, fatuvatu, po dónnia cosa, po pagu pagu chi dh'iscontrórient
Synonyms e antonyms
annicaditu,
annuzaditu,
assumbrosu,
aumbraditu,
maleteri,
primmósigu,
primóstigu,
strugnu,
ufione,
untziarju
Scientific Terminology
ntl
Etymon
srd.
Translations
French
susceptible
English
irritable
Spanish
susceptible
Italian
permalóso,
che si offende facilménte
German
übelnehmerisch.
si 3 , prn Definition
prn. de 3ˆ pers. sing. (in log. = bi, a isse, a issa, ma fintzes si) e pl. (= log. lis, a issos, a issas, s'unu a s'àteru) impreau a cumplementu indiretu, e 'diretu' puru o cmpl. ogetu in verbos rfl. e po assimbígiu fintzes cun vrb. pronominale; a bortas tenet unu significau de cumbénia, de favore (vantàgiu), o fintzes de dannu (discumbénia), s'impreat puru cun significau passivu (si passivante) chentza unu sugetu precisu e forma vrbl. de 3ˆpers.; si manígiat coment'e prn. de arrispetu (in camp.) po una persona manna, o de importu, o chi no si connoschet (log. = a bois, bos)/ a/c. a logos, candho est postu a úrtimu impare cun su verbu, che dhu fúrriant a sia, sidha; a bortas est impreau impare cun su prn. mi cun vrb. pronominale e si ponet innanti de cust'àteru: su sàmbene si mi sicat in sas venas ◊ canno si mi nch'istutant totu sas luchedhas, tue ispinghe su butonedhu! ◊ in conca mia si mi poniat in bia unu dúbbiu ◊ su mossu si mi frimmaiat in bula a nodu
Synonyms e antonyms
bi,
dhi,
lis
Sentences
indiretu: candho màsciu e fémina restaiant ammajados si lu naraiant cun sos ojos (E.Giordano)◊ si dhu fatzu dèu, a mammai, custu trabballu ◊ narasidhu, a fradi tuu, a benni! ◊ donasidha a fillus tuus custa cosa! ◊ donasidhu su dinai, candu benint a circai po sa festa! ◊ s'annomíngiu si dh'iat postu s'amigu etotu ◊ a su capitanu su piachere si l’aiat pediu su zenerale
2.
diretu: cras si bidimos! ◊ tra frades e sorres no sunt e no si faedhant ◊ sunt sempre a briga: no si podent bídere! ◊ tra fradis e sorris si agiudant apari ◊ sos àinos si ratant paribari ◊ ant brigadu e si sunt mazados puru ◊ innantis si est imbrutadu e apustis si est samunadu ◊ cussu a nosu s'istimat tropu ◊ bantaxeri, si abantat po dónnia cosa! ◊ cussus si funt arricaus ◊ su pipiu s'istrúpiat cun cussa cosa! ◊ no si connoscheus ma su chi contat est s'istima
3.
pronominale: bosatrus si crieis chi andat bèni meda? ◊ bosatrus si pentzais in pratza cun custus itzérrius! ◊ si est drommidu, si est torradu a pessare, si ch'est bortuladu, si creit tropu, s'impessat mannu ◊ si ndi funt iscidaus ◊ candho s'istracat si pasat ◊ a si ndh'irbulat de prànghere!…◊ a su tzocu si sunt totu assuconados ◊ si funt pisciaus de s'arrisu ◊ si ch'est abbadherigadu de su prantu ◊ sos fiores si che sunt sicos ◊ si sunt dispedidos e si che sunt andhados ◊ no si sunt ammentados prus de nudha ◊ fint totugantos abbaidendhesilu, su fogu, ma no si ndhe moiat unu a che lu bochire ◊ custa cosa debbiledha si segat ◊ tziu Francischinu s'est mortu
4.
pavore/dannu: su pitzinnu si at segadu unu pódhighe ◊ cussu istrossa si at pistu s'ungra a martedhu ◊ fradi tuu si at comporau una camisa noa ◊ essint introidha e si faghent unu ziru ◊ si ant fatu una bella divertida ◊ nàrali a mamma tua a si la lassare, custa cosa! ◊ sa peta si l'ant cota e manigada ◊ sos puzones si che sunt manighendhe sa ua ◊ su chi li daes si leat ◊ si funt impobidhaus de is benis nostrus
5.
passivu: cussu bi est de fàghere e cussu si faghet ◊ si cussa cosa nos bisonzat si còmporat! ◊ sos trastes si sestant e si cosint ◊ in sos tzilleris si bi bufaiat binu de propiedade ◊ si biriat fatu fatu ca Bobore pasciat in sa bidha de Franciscu
6.
impersonale: innòi si bivit mali ◊ in cue si b'istat bene ◊ comente si narat candho si abbojat a unu? ◊ candho si retzit un'azudu si narat "A bos lu torrare in cosas de bonu!"◊ nara, piciochedhu, aici si fait cun genti manna?! ◊ gai no si narat! ◊ no s'iscóbiat mai! ◊ no si apitat, no si pedit! ◊ in duas dies no si li faghet a finire su triballu ◊ si tirat a innantis! ◊ no si colat in sos binàrios! ◊ inoghe no si fumat! ◊ si contat de unu pastore chi furint morindhodhi is brebès…
7.
rispetu: si dhu nau dèu, a fustei, ca est aici! ◊ setzassí, su maistu! ◊ su dotori, no si dha pighit chi no dh'apu postu in menti! ◊ bengat, tzi'Antoni: si pighit a bufai!
8.
figuraisia ca sa genti no si arregordat mancu comenti fiat s'àcua de prúniu
9.
ite si siat chi fetas, faghe! ◊ sa nosta no est ne mellus e ne peus de ita si siat àtera língua
Etymon
ltn.
sibi, se
Translations
French
se,
lui,
elles,
eux,
soi
English
oneself
Spanish
se,
sí
Italian
si,
se
German
sich.