afiantzàe, afiantzài , vrb: afiantzare,
afidantzare,
fiantzai Definition
fàere fidantza (fintzes badrare, giare amparu o afianzu a unu), rfl. imbarare in su sensu de si fàere agiuare, àere agiudu; arriscare (de pèrdere calecuna cosa giaendho fide)/ afiantzae is malos = dare amparu a chie faghet male
Synonyms e antonyms
assegurai,
galentire
2.
is pastores depiant abbarrae meses censa torrae a bidha e no si podiant afiantzae a sa família (E.Nieddu)◊ sa festa fiat un'ocasione po èssi prus afiantzaus is bècius cun is giòvunus
Etymon
spn., ctl.
afiançar
Translations
French
garantir
English
to warrant
Spanish
afianzar,
garantizar
Italian
garantire,
avallare
German
bürgen für.
annudhài, annudhàre , vrb: annullai,
annullare Definition
cunsiderare o pònnere chi una cosa fata no balet, est in debbadas, no est validora, su dha cunsiderare nudha, segare un’acórdiu
Synonyms e antonyms
abbolire
Sentences
annudhamus su cuntratu, amus diversas ideas! (G.A.Cossu)
Translations
French
annuler
English
to cancel
Spanish
anular
Italian
annullare
German
für ungültig erklären.
apenài, apenàre , vrb rfl Definition
tènnere dolu, làstima, piedade, provare pena, dispraxere, su si interessare de calecuna cosa o de ccn. assumancu po làstima, po piedade
Synonyms e antonyms
apiadai
Sentences
su padronu si ndh'est apenadu e li at abbonadu su dépidu ◊ suporto tanta pena e tantu istragu: apenadindhe, apena! (P.Pisurzi)◊ de sa vida chi fatzu apenadindi! ◊ cussu pòburu béciu s'est apenau po mei ◊ a mei mi apenat su coru su intendi a issa!
2.
eo t'iscrio, si tue ti ndhe apenas de lègere su chi t'imbio ◊ si apenet de iscultare unu lamentu!
Etymon
srd.
Translations
French
s'apitoyer,
avoir de la compréhension
English
to be moved
Spanish
compadecerse
Italian
impietosirsi,
avére comprensióne
German
Mitleid haben,
für jdn Verständnis zeigen.
arresolièra , nf Definition
ampudhita a pònnere rosóliu, licore
Scientific Terminology
stz
Translations
French
buteille à liquer
English
rosolio bottle
Spanish
botella para rosoli
Italian
rosolièra
German
Glasbehälter für Rosolio.
càsticu , avb: càstigu,
càstiu 1 Definition
a c. = po is die de festa / zipone, beste de càstigu, de càstiu = su bonu
Synonyms e antonyms
| ctr.
fitianu
Sentences
custos pantalones mi los lasso a càstigu ◊ si ponias mente a mie lu tias portare a càstigu in sas dies bagadias, cussu pinzos ◊ su sartu mi tevet leare sas misuras pro unu bestire de càstigu ◊ a su tempus sa peta in sas domos fit a càstigu ◊ ti ses bestiu chin sa beste de càsticu
Etymon
srd.
Translations
French
réservé pour les grandes occasions
English
reserved for the feasts
Spanish
para las fiestas
Italian
riservato per le fèste
German
für die Festtage aufbewahrt.
cumbeniàre , vrb: acumbeniare* Definition
pònnere is cumbénias, is comodidades, mescamente in sa domo
Synonyms e antonyms
acumbenentziare
Translations
French
doter un appartement de tous les conforts
English
to provide with comforts
Spanish
poner comodidades en la casa
Italian
provvedére del conveniènte,
di comodità
German
für die Bequemlichkeit sorgen.
eàndhe! , iscl Definition
e + andhe = ite mannu, ite bellu, ite bonu!, ma càstia!…; a bortas fintzes in su sensu de allodhu!, mindhe!
Synonyms e antonyms
andhe!
/
acondhe
Sentences
eandhe amore chi at tentu, a si ndhe fuire dae preíderu pro una fémina! ◊ eandhe dultzura, cussa! ◊ eandhe dannu chi nos ant fatu! ◊ eandhe làstima de zòvanu andhadu male! ◊ eandhe cosa chi as fatu a mi azuare!
2.
eandhe unu de cussos chi irrobbesint a babbu!
Translations
French
comme,
que
English
what,
how
Spanish
que
Italian
che (agg.)
German
was für ein...,
was für eine!.
favoríle 1 , agt Definition
chi est a favore, chi andhat in favore
Synonyms e antonyms
| ctr.
contràriu
Sentences
chie est favorile a s'unu e chie est favorile a s'àteru
Translations
French
favorable
English
favourable
Spanish
favorable
Italian
favorévole
German
günstig,
für,
dafür.
gatèra , nf Definition
genia de istampu in is gennas po passare is gatos a ghenna serrada
Etymon
ctl., spn.
Translations
French
chatière
English
cat-door
Spanish
gatera
Italian
gattaiòla
German
Durchschlupf für Katzen.
isconcassòne , nm: sconcassori Definition
genia de molinu po pistare pedra a fàere a giarra
Translations
French
broyeur à gravier
English
crusher
Spanish
trituradora para grava
Italian
frantóio per ghiàia
German
Steinbrecher für Kies.
órriu 1 , nm: úrriu Definition
cadinu de preta o tiras de canna, mannu meda, po pònnere laore chistiu / mannu cantu un'ó. = mannu meda
Synonyms e antonyms
cadinu,
granale,
lóscia
Sentences
su trigu est siguru in s'órriu ◊ annos de fadigas acolumant sos órrios de sos matimannos ◊ in nedhue bi at órriu seguru, sas incunzas sunt totu devastadas
Scientific Terminology
stz
Translations
French
gros panier cylindrique à provisions
English
cylindrical basket of interlaced canes to keep grain
Spanish
hórreo
Italian
granàio cilìndrico di canna intrecciata
German
Strohkorb für den Weizen
po , prep: pro Definition
prep. chi s'impreat pruschetotu po inditare iscopu, ma fintzes càusa, favore, o precisare a ite, a chie, o cantu est limitada una cosa: cun su vrb. in sa forma de s'inf. tenet diferentes impreos no sèmpere bene distintos
Synonyms e antonyms
ca
Idioms
csn:
pro me, po mene, po mimi = a pàrrere meu (o fintzes po fàere bene a mimi, po torracontu meu); pro a tie = pro te, po tui; pro cantu no… = sigomente, andhe chi no…; pro èssere chi…, pro chi no… (valore cuncessivu) = cun totu chi…, fintzes si no…; pro èssere chi… = própiu ca…; pro… (+ vrb.) = in arriscos, in perígulu de…; su pro = totu su chi si podit nàrriri o cunsiderai a favori (de ccn. cosa); unu po un'àteru = in càmbiu, a su postu o in parti de un'àteru; pro gai…, pro gai e pro gai… = po cussu e po cussu, prusaprestu…; est biu pro miràculu, semus salvos pro sa fide = itl. mediante, per mèzzo di
Sentences
babbu tou ti mandhat a iscola pro istudiare ◊ si triballat pro campare ◊ po atendi un'ómini nci bollit sa pobidha ◊ seu innòi po dhi fai cumpangia
2.
po trassas assimbillat a su babbu, po bonugoru a sa mama ◊ pro bisonzos gai za mi arranzo a sa sola ◊ pro físsios za ndhe zughet, cussu! ◊ po cantu eis a bivi no dh'eis a iscaresci ◊ su chi apu fatu dèu, po Cíciu, no dh'at fatu mancu su fradi ◊ custu dhu fatzu po doveri ◊ ant brigadu pro chistiones de pàsculu ◊ mi seu dépia tupai is càrigas po su fragu mau ◊ ses istracu pro duos passos chi as postu ◊ cussu est su pràngiu po oi ◊ l'ant bantadu pro su bonu fàghere ◊ s'iscola, pro su chi bi fint pótidos andhare, no fit piàghida mancu a issos ◊ cumprendit allu po cibudha ◊ po mimi bai tui! ◊ si no fit istadu pro s'azudu sou no ndhe aias fatu de nudha a solu!
3.
pro chi + cong. = mancari, fintzas si: pro chi mi apat renusciadu tempus e sorte, so sempre cudhu cumpagnu afetzionadu (G.A.Cossu)◊ sos míseros de benes e de pannos, pro chi sient astutos, parent tontos (M.Murenu)◊ so isperanno chi dhi fete cuntentu lizenno custa cantilena, pro chi no siet una balentia ◊ si li dant peta, màndhigat, pro chi siat peta de cane! ◊ po chi portis sa conca murra, lah no ti acontessat de arregolli surra! ◊ fit fémina bella, pro chi no apat tentu bona sorte
4.
pro + inf. = si (ispantu), azummai: pro l'aer bidu a sa torrada, cun sos pes iscaldidos de suore!…◊ candho la fipo parturindhe l'apo penada duas dies: pro bi lassare sa vida, mama e fiza! ◊ pro mi ndhe pissiare, de su dolore! ◊ ndh'est rutu dae artu: pro bi lassare sa pedhe!
5.
pro + inf. = a su postu de…, cantu chi…, pro gai e pro gai, pro cussu e pro cussu: pro che pèrdere su puntu de s'onore menzus cherio pèrdere milli benes! ◊ pro tènnere a mimme, at nau su sóriche, sórico sa soca! ◊ pístadi sa limba, pro nàrrere machines! ◊ mòrrere pro mòrrere menzus a betzu ◊ dh'apu pigada po èssi una fémina de bixinau ◊ pro gai nos líbberas a Barabba! ◊ po pedra e pedra za che ndh’at in Terra chi carrare ndhe podes tota die (Sale)
6.
pro + inf. = càusa, ca: iscuru a chie pedit pro no àere! ◊ daghi si pesant, custos fogos mannos si movent pro no àere arresetu ◊ su mali parit mancu po tenni cumpangia ◊ cudhos chi de richesa fint dotados, pro èssere tontos sunt rutos a fundhu (G.Frassu)◊ su Sardu masedu no si est lamentau e po èssi masedu est sempri poboritu! ◊ si ti apo fatu un'averténtzia no l'apo fatu pro ti chèrrere male! ◊ po èsseres risortu, Deus meu, ghite regalu mannu chi mi as dau! (L.Loi)◊ piga custu, ma no po ti meritai, lah!
7.
pro + bi + inf. = si + verbu, pro inditare disizu o impudu: e ite pro bi l'ischire, chie est cussu chi mi at fatu dannu… banzu li tia dare! ◊ e ite pro fàghere a paris, candho si ndhe tzacant a inoghe a furare!…◊ pro bi l'àere ischidu chi fit gai tramposu!…… ◊ po dh'ai iscípiu ca fiat pagu riconoscenti aici!…
8.
meda cosa perdesi ma mi ndhe acunnortesi pro cantu no so mortu ◊ pro èssere chi ses mannu za ndh'as zutu de cabu!…◊ pro èssere chi so mannu mi depes rispetare de prus ◊ at tímiu po dh'arrestai ◊ pro chimbe francos chi tenimus che l'ispendhimus fora e chentza bisonzu puru!…◊ bosu ge fuedhais pagu, ma po tronai!…
Etymon
ltn.
pro
Translations
French
pour
English
for
Spanish
por,
para
Italian
per
German
für,
zu,
um,
durch,
wegen.
titía , nf Definition
farinedhu de paperi (upm), paperi orrugau a piticu
Translations
French
confetti
English
confetti
Spanish
confeti
Italian
coriàndoli
German
was für eine Kälte!