aforài, aforàre , vrb Definition
giare s'aforu, cabarras, antibitzare una parte de su prétziu po una cosa chi si bolet comporare
Synonyms e antonyms
acabarrare
Sentences
cussu at aforadu su bestiàmine meu ca lu so bendhindhe
Etymon
srd.
Translations
French
accaparer
English
to hoarn
Spanish
dar una señal
Italian
accaparrare
German
einen Handel durch eine Anzahlung abschließen.
afritzàre , vrb: ferciai* Definition
púnghere o trapassare a fritzas o cun àtera cosa a punta (o chi dolet) che is fritzas etotu (es. dispraxere)
Sentences
custas sunt ispinas chi afritzant su coro ◊ trapant pulpas e ossos e afritzant che lantza sa carena ◊ sos cundennados de s'inferru dent èssere afritzados in totu sos sensos
2.
sa maladia tua pro nois fit puntas de pugnale chi nos at afritzadu su coro ◊ so cun su coro afritzadu de dolore ◊ cantecantu mi faghes chei cudha, chi mi torresit su coro afritzadu!
Translations
French
darder
English
to shoot arrows
Spanish
asaetear
Italian
saettare
German
durch Pfeilschuss verwunden.
alloloinài , vrb Synonyms e antonyms
atolondrai
Translations
French
monter à la tête,
étourdir
English
to befuddle,
to stun by sleep,
by sun
Spanish
aturdir el vino,
el sueño,
el sol
Italian
stordire col vino,
dal sónno,
dal sóle
German
durch Wein,
vor Schlaf oder Sonne betäubt sein.
atréssu , prep Synonyms e antonyms
peri 1
Sentences
tèngiu una gana forti in coru miu de curri totu atressu de su planu
Translations
French
à travers
English
through
Spanish
a través
Italian
attravèrso
German
durch,
quer.
iscaldíre , vrb: iscardire,
scardiri Definition
giare o fàere caente in ccn. logu o a calecuna cosa; ispitzulare, freare sa pedhe a fortza de frigare cun cosa tostada
Synonyms e antonyms
acalorire,
caentare,
caglientai,
cheghentare,
iscaentare,
iscardillare
/
friai,
malandrare
| ctr.
ifridare
Sentences
in cudhas dies malas de ierru rechedit su fogu a s'iscaldire ◊ acúrtzia a su fogu a t'iscardire! ◊ cun cussa linna faghimis su fogu e nos iscardimis
2.
cussa robba tètera mi at totu iscardidu comente tocat sa carre ◊ sas iscarpas noas mi ant iscardidu su cambutzu e pitigadu puru, a su friga friga
3.
iscardi custos coros fritos!
Etymon
srd.
Translations
French
chauffer,
rougir la peau sous l'effet du frottement
English
to heat,
to redden the skin by rubbing
Spanish
calentar,
enrojecer
Italian
scaldare,
arrossare la pèlle per sfregaménto
German
erwärmen,
durch Reiben röten.
péri 1 , prep Definition
inditat logu (e fintzes tempus) ue si camminat, s'istat / perinnoi e perinnè = perilloi e perillai, peri su logu
Synonyms e antonyms
per
/
in
Sentences
sos funnos isterriant sos bratzos peri sas àgheras ◊ peri sos tempos azis piantu males de su disterru ◊ sos emigrados triballant peri sas terras anzenas ◊ sa crabitedha che l'ant isvighinzada peri sas camineras ◊ sas rúndhines si sighiant peri sos chelos ◊ is piciochedhus nci essint po s'ispassiai per'innòi e per'innia ◊ peri is arranconis no dhui at abarrai cambu! ◊ sunt ispartos peri su logu ◊ est andhadu peri tota sa Galilea
2.
custu santu fit nàschidu peri su treghentos pustis de Cristos
Etymon
ltn.
per
Translations
French
à travers
English
through
Spanish
por,
a través de
Italian
attravèrso
German
durch.
po , prep: pro Definition
prep. chi s'impreat pruschetotu po inditare iscopu, ma fintzes càusa, favore, o precisare a ite, a chie, o cantu est limitada una cosa: cun su vrb. in sa forma de s'inf. tenet diferentes impreos no sèmpere bene distintos
Synonyms e antonyms
ca
Idioms
csn:
pro me, po mene, po mimi = a pàrrere meu (o fintzes po fàere bene a mimi, po torracontu meu); pro a tie = pro te, po tui; pro cantu no… = sigomente, andhe chi no…; pro èssere chi…, pro chi no… (valore cuncessivu) = cun totu chi…, fintzes si no…; pro èssere chi… = própiu ca…; pro… (+ vrb.) = in arriscos, in perígulu de…; su pro = totu su chi si podit nàrriri o cunsiderai a favori (de ccn. cosa); unu po un'àteru = in càmbiu, a su postu o in parti de un'àteru; pro gai…, pro gai e pro gai… = po cussu e po cussu, prusaprestu…; est biu pro miràculu, semus salvos pro sa fide = itl. mediante, per mèzzo di
Sentences
babbu tou ti mandhat a iscola pro istudiare ◊ si triballat pro campare ◊ po atendi un'ómini nci bollit sa pobidha ◊ seu innòi po dhi fai cumpangia
2.
po trassas assimbillat a su babbu, po bonugoru a sa mama ◊ pro bisonzos gai za mi arranzo a sa sola ◊ pro físsios za ndhe zughet, cussu! ◊ po cantu eis a bivi no dh'eis a iscaresci ◊ su chi apu fatu dèu, po Cíciu, no dh'at fatu mancu su fradi ◊ custu dhu fatzu po doveri ◊ ant brigadu pro chistiones de pàsculu ◊ mi seu dépia tupai is càrigas po su fragu mau ◊ ses istracu pro duos passos chi as postu ◊ cussu est su pràngiu po oi ◊ l'ant bantadu pro su bonu fàghere ◊ s'iscola, pro su chi bi fint pótidos andhare, no fit piàghida mancu a issos ◊ cumprendit allu po cibudha ◊ po mimi bai tui! ◊ si no fit istadu pro s'azudu sou no ndhe aias fatu de nudha a solu!
3.
pro chi + cong. = mancari, fintzas si: pro chi mi apat renusciadu tempus e sorte, so sempre cudhu cumpagnu afetzionadu (G.A.Cossu)◊ sos míseros de benes e de pannos, pro chi sient astutos, parent tontos (M.Murenu)◊ so isperanno chi dhi fete cuntentu lizenno custa cantilena, pro chi no siet una balentia ◊ si li dant peta, màndhigat, pro chi siat peta de cane! ◊ po chi portis sa conca murra, lah no ti acontessat de arregolli surra! ◊ fit fémina bella, pro chi no apat tentu bona sorte
4.
pro + inf. = si (ispantu), azummai: pro l'aer bidu a sa torrada, cun sos pes iscaldidos de suore!…◊ candho la fipo parturindhe l'apo penada duas dies: pro bi lassare sa vida, mama e fiza! ◊ pro mi ndhe pissiare, de su dolore! ◊ ndh'est rutu dae artu: pro bi lassare sa pedhe!
5.
pro + inf. = a su postu de…, cantu chi…, pro gai e pro gai, pro cussu e pro cussu: pro che pèrdere su puntu de s'onore menzus cherio pèrdere milli benes! ◊ pro tènnere a mimme, at nau su sóriche, sórico sa soca! ◊ pístadi sa limba, pro nàrrere machines! ◊ mòrrere pro mòrrere menzus a betzu ◊ dh'apu pigada po èssi una fémina de bixinau ◊ pro gai nos líbberas a Barabba! ◊ po pedra e pedra za che ndh’at in Terra chi carrare ndhe podes tota die (Sale)
6.
pro + inf. = càusa, ca: iscuru a chie pedit pro no àere! ◊ daghi si pesant, custos fogos mannos si movent pro no àere arresetu ◊ su mali parit mancu po tenni cumpangia ◊ cudhos chi de richesa fint dotados, pro èssere tontos sunt rutos a fundhu (G.Frassu)◊ su Sardu masedu no si est lamentau e po èssi masedu est sempri poboritu! ◊ si ti apo fatu un'averténtzia no l'apo fatu pro ti chèrrere male! ◊ po èsseres risortu, Deus meu, ghite regalu mannu chi mi as dau! (L.Loi)◊ piga custu, ma no po ti meritai, lah!
7.
pro + bi + inf. = si + verbu, pro inditare disizu o impudu: e ite pro bi l'ischire, chie est cussu chi mi at fatu dannu… banzu li tia dare! ◊ e ite pro fàghere a paris, candho si ndhe tzacant a inoghe a furare!…◊ pro bi l'àere ischidu chi fit gai tramposu!…… ◊ po dh'ai iscípiu ca fiat pagu riconoscenti aici!…
8.
meda cosa perdesi ma mi ndhe acunnortesi pro cantu no so mortu ◊ pro èssere chi ses mannu za ndh'as zutu de cabu!…◊ pro èssere chi so mannu mi depes rispetare de prus ◊ at tímiu po dh'arrestai ◊ pro chimbe francos chi tenimus che l'ispendhimus fora e chentza bisonzu puru!…◊ bosu ge fuedhais pagu, ma po tronai!…
Etymon
ltn.
pro
Translations
French
pour
English
for
Spanish
por,
para
Italian
per
German
für,
zu,
um,
durch,
wegen.
sortéri 1 , nm Definition
donniuna de is personas o cosas chi si depent fàere a billetes, a chie (o su chi) essit, a chie tocat
Translations
French
personnes ou choses à tirer au sort
English
drawing for (lots)
Spanish
lo que va a ser sorteado
Italian
sorteggiando
German
durch Los bestimmen.
suspàre , vrb Definition
nàrrere is cosas in cobertantza, foedhare a suspos, fintzes in cara de chie depet intèndhere ma chentza nàrrere sa cosa tropu ladina
Synonyms e antonyms
alaviai,
baltzigare
Sentences
sa sogra istat sempre suspendhe contr'a sa nura: ma cudha puru za no est tonta, za la cumprendhet s'antífona!
Etymon
srd.
Translations
French
parler argot
English
to use slang,
to speak allusively
Spanish
hablar en jerigonza
Italian
parlare in gèrgo,
sótto metàfora
German
durch die Blume sprechen.
tramesài , vrb: tramesare 1 Definition
pònnere o fàere tramesu, muru de mesu, po ispartzire su logu (prus che àteru de sa domo)
Synonyms e antonyms
intramesai,
istramesare,
stabbicai,
trebesai
2.
su cuile fit un’aposentu mannu, tramesadu dae una tendha a tota fatzada
Etymon
itl.
Translations
French
cloisonner
English
to partition
Spanish
tabicar
Italian
tramezzare
German
durch eine Zwischenwand trennen.