abbellitài, abbellitàre , vrb Definition
fàere bellu, cuncordare cosas po bellesa
Synonyms e antonyms
abbellire,
mudai
2.
in bidha ant abbellitau sa crésia
Etymon
srd.
Translations
French
maquiller
English
to make up
Spanish
maquillar
Italian
imbellettare
German
schön machen.
béllu , agt, nm Definition
chi o chie o cosa chi est de calidades chi praghent mescamente a bíere: coment'e agt. si ponet meda apustis de su nm., ma fintzes innanti, mescamente candho is agt. funt prus de unu naos de su matessi númene o naos cun significau de meravígia: cun significau de disprétziu, po inditare css. calidade metzana, si ponet agiummai sèmpere innanti e postu deosi si podet nàrrere fintzes in su sensu de meda / min. belledhu, bellitu, belligedhu, bellixedhu
Synonyms e antonyms
elmosu,
galanu
/
àbbili,
capaci
| ctr.
feu,
légiu
/
cdh. bedhu
Idioms
csn:
pàrrere, pàrriri bellu (nau de ccn. cosa a pregontu, ma no própiu aspetendi arrispusta)= bèni fatu, giustu; avb. a bellu (abbellu) = chentza presse, chentza lestresa, pàsidu; bellu a… = bonu a…, capassu de…, fàtzile a…; fàghere su bellu in cara (bellincara) = pàrriri de acórdiu, a favori, ananti, e apustis o apalas traixi, èssiri falsus, fai duas facis; su bellu est si… (fintzas chentza cng.)= podit tènniri duus significaus: a) andat própiu bèni si…, o fintzes b) cun ironia: e ita si…, comenti si fait si?…
Sentences
no apo intesu boghe bella che a sa de mamma! ◊ li ballat su terrinu in pes, de cantu est bella ◊ at a èssiri signali bellu o mau? ◊ bellu cadhu as buscadu! ◊ so nendhe chi as buscadu unu cadhu bellu ◊ de chini funt custus bellus pipius? ◊ fit galu bellu zòvanu, a baranta annos ◊ fit unu bellu seranu, s'aera neta e sole ◊ Luisicu est unu bellu nòmini ◊ dhi est abarrau su fragu bellu de sa linna ◊ poni una pudha chi fetzat brodu bellu! ◊ fillu miu bellu! ◊ custus giai ca funt nòminis bellus! ◊ seu prexau po custus froris bellus
2.
ita bellu cordolinu chi nc'est innòi! ◊ bellu traste, ma non mi aggradat su fracu chi li annat ◊ ite bellu númene chi li ant postu! ◊ unu bellu sàpadu leat s’andoleta e si che essit ◊ preparat unu bellu piatu e ant mandhigadu ◊ si fit aunzendhe su pane cun d-unu bellu tatzone de binu ◊◊ bellu cane tenes, sempre corcadu in su caentu! ◊ za sunt a bellu puntu!…◊ bellu bracu ses!…◊ ge seus torraus a puntu bellu!…◊ bellu modu de rispònnere chi apo tentu! ◊ bellu ispàssiu… sécius castiendisí sa baca!
3.
su bellu e su bonu piaghent a totugantos ◊ de sa vida chi fatzu apenadindi, bellu! ◊ su bellu est a la fàghere a solu sa cosa gai dificurtosa!
4.
si parit bellu chi dèu depu aturai citiu e chistionai a solu e a s'iscusi isceti cun genti fidada? (P.Marcialis)◊ si parit bellu de s'arribbellai a s'autoridadi? ◊◊ camina abbellu, za no bi at presse! ◊ faghe abbellu ca mi dolet! ◊ beta su binu abbellu abbellu ca sinono lu buluzas!
5.
gei ses bella a budhí, pingiada mabadita!…◊ gei ses bellu a torrai… a passu de sitzigorru! ◊ cussu est bellu isceti a bagamundai ◊ cuss'arrogu de linna est bellu a mainga ◊ portat is ogus bellus: tenit otanta annus ma bit totu!
6.
innantis faedhat male de s'àteru, e posca li faghet su bellu in cara ◊ sa traténtzia chin tziu Matzone fit istata petzi pro su bellincara e non de abberu ◊ mi feris candho mi faghes su bellu in cara!
7.
apu aspetau unu bellu paghedhu, candu biu a issu torrendi ◊ iat avantzau unu bellu tretu candu dh'at agatau
8.
su bellu est eo, ch'intro a su binàriu, che ponzo sos vagones de su trenu! (Piras)◊ su bellu est si proet… Semus chentza paracu!
Surnames and Proverbs
smb:
Bellu
/
prb:
nen bella sentza pecu, nen fea sentza tratu
Etymon
itl.
Translations
French
beau,
bel
English
beautiful
Spanish
hermoso,
bello
Italian
bèllo
German
schön,
Schöne.
dechídu, déchidu , agt: déchitu,
dechiu Definition
bellu, bene fatu de pràghere meda, nau mescamente de sa persona / arrejonare a d. = bene
Synonyms e antonyms
bedhu,
donosu,
galanu
Sentences
de unu lizu dechidu ammiro sas perlas raras: a s'iscanzada de sas laras de sole paret bestidu (A.Dettori)◊ fissa m'istas in ojos che una rosa sa piús frisca, sa piús dechida ◊ cun su coro ti miresi ca fis dechida e donosa ◊ columba mea dechida, parma mea istimada! ◊ Mariànghela est déchida: no ndhe at, de chintu ◊ est una pessone déchita e de remeju
2.
mi rispondhet cun boghe dechida a sa dimandha chi fatu li aia
Etymon
srd.
Translations
French
séduisant,
joli
English
charming,
pretty
Spanish
atractivo
Italian
avvenènte,
grazióso
German
anmutig,
zierlich,
fein,
schön.
elmósu , agt: ermosu Definition
chi est bellu, chi praghet a dhu castiare
Synonyms e antonyms
bedhu,
galanu
| ctr.
feu,
légiu
Sentences
si fit a modu de ti ndhe furare, coment'e Paris a s'ermosa Elena, dia andhare corsàriu in terr'anzena pro una bella a mi fagher ladrone (Cubeddu)◊ ojos ermosos divinos, ojos chi sos ojos leant ◊ sa cara tua ermosa
Etymon
spn.
Translations
French
beau
English
handsome
Spanish
hermoso,
bonito,
bello,
guapo
Italian
bèllo
German
schön.
gé , avb: cei,
gei,
gi,
già,
giai 1,
za Definition
foedhu impreau meda prus che àteru po giare prus fortza a su chi si narat, po dhu giare coment'e cosa segura, in su sensu de emmo: a bortas tenet valore cuncessivu; giai s'impreat fintzes (ma raru) cun su significau de s'italianu già (tempus passau)/ nàrriri o fai ca giai = nàrriri carei, adduire
Sentences
giai mi dh'ais a nàrrere! ◊ gei est aici! ◊ gei ses a frori, fillu miu!…◊ gei fiat ora!…◊ dèu no timu, ma tui giai!
2.
bella gei ses bella, bella e geniosa: ti ses fata a isposa e no ti cojas mai! ◊ gi andu, ma no passu in su mòri!
3.
c'est essiu giai de un'ora
4.
fait ca giai isconchitendi tantis bortas
Etymon
ltn.
iam
Translations
French
déjà
English
already,
yes,
that’s right
Spanish
ya
Italian
già
German
schon.
za , avb: cei,
gé*,
zae,
zai Definition
foedhu impreau meda po giare prus fortza a su chi si narat, po dha giare coment'e cosa segura; s'impreat, pagu, fintzes cun su significau de s'itl. già (tempus passau)/ zae chi… = andhe chi…, sigomente…
Sentences
za bi andho, ista seguru! ◊ sa domo za est tenta contu, candho bi est sa mere! ◊ li ses nendhe cosa ma za andhat bene su chi est faghindhe ◊ za liu naro! ◊ bae, za ses andhandhe bene! ◊ za lu fato ◊ tantu za ndhe faghes, de cosa!…◊ bonu za paret! ◊ a èssere za bi est, ma no si ndhe podet tocare ◊ bellu za est bellu, ma no est su nostru ◊ custu za nono!
2.
lu tenzo zai totu fatu
Translations
French
déjà
English
already
Spanish
ya
Italian
già
German
schon.