abbadòre , nm Definizione
genia de istrégiu fatu po ingòllere abba de pòdere betare ispainada a frores o àtera cosa pitica prantada
Sinonimi e contrari
abbadera,
arrisciadore,
bagnarola
Terminologia scientifica
stz
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
arrosoir
Inglese
watering can
Spagnolo
regadera
Italiano
innaffiatóio
Tedesco
Gießkanne.
aconziminàre , vrb: conziminare Definizione
aconciare, agiustare a sa bona
Sinonimi e contrari
arragnare
Traduzioni
Francese
ajuster tan bien que mal
Inglese
to repair as best one can
Spagnolo
arreglar a la diabla
Italiano
aggiustare alla bèlla mèglio
Tedesco
so gut es geht instandsetzen.
afavàdu , agt: afavau Definizione
de afavare; immalaidau de sa fae chi at papau; chi est chentza fortzas, arréndhiu coment'e malàidu de afavamentu, chi si est pérdiu de ànimu
Sinonimi e contrari
afaighedhau
/
cdh. afaatu
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
malade,
atteint du favisme
Inglese
a person which can easily contract the ilness of favism
Spagnolo
que padece favismo
Italiano
fàbico
Tedesco
Bohnenvergiftung (Fabismus)
arrosiaròi , nm: orrosiadore Definizione
genia de istrégiu fatu cun s’asa po dhu pigare a una manu, unu pagu tupau e cun d-una apertura a tubbu ue s’intrat coment’e una conca pertunta, totu a istampighedhos po chi s’abba essat ispainada e a lébiu, po abbare prantàgia, frores e cosighedhas deasi
Sinonimi e contrari
arrisciadore,
ifriscadore
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
arrosoir
Inglese
watering can
Spagnolo
regadera
Italiano
annaffiatóio
Tedesco
Gießkanne.
bagnaròla , nf Definizione
genia de istrégiu, unu pagu serrau, cun d-una conca totu istampada po betare abba a frores, birdura; bartza po fàere su bagnu
Sinonimi e contrari
abbadera,
abbadore,
arrisciadore
/
bagnera
Terminologia scientifica
stz
Etimo
itl.
bagnarola
Traduzioni
Francese
arrosoir
Inglese
warering can
Spagnolo
regadera
Italiano
innaffiatóio
Tedesco
Gießkanne.
bandòne, bandòni, bandóu , nm: bannone,
brendoni Definizione
fógliu de metallu, làuna de ferru; istúgiu (botighedhu), istrégiu mannu de làuna, bidone mannu de pastore fintzes de 25. l. po pigare late / pàrrere segadu de su matessi b. = fatu de sa matessi linna, tènniri is matessi calidadis de ccn.
Sinonimi e contrari
bote,
tambulana
/
lamedha
Frasi
de bandone faghent sas mesinas pro carrare su late
2.
dh'at ghetau aintru de unu bandoni de àliga ◊ ndi at torrau a bogai discus, cardaxus, mussòrgius e bandonis ◊ bendit brendonis, sícias e màrigas ◊ apu pediu agiudu po iscarriai is bandous de su lati
Terminologia scientifica
stz
Etimo
itl.
bandone
Traduzioni
Francese
boîte
Inglese
can,
tin
Spagnolo
bote,
lata
Italiano
lattina
Tedesco
Dose.
ilmeràre , vrb: ismerare,
smerai Definizione
su si fàere in bàtoro po ccn., fàere de totu pommore de unu, po dh’agiudare; fintzes bogare sa cosa de un’istrégiu tropu prenu; a logos dhu narant in su sensu de s’incantare, de si meravigliare, ispantasiare
Sinonimi e contrari
aurzire,
desintragnai,
irfrissurare
/
iscolomare
Frasi
Deus ismerat onnipoténtzia, amore e sabidoria ◊ sucurre sos chi s'ismerant pro bènnere a ti visitare!
3.
a minore ti ndhe ismeravas vadiandhe sa campagna
Etimo
spn.
esmerarse
Traduzioni
Francese
prodiguer,
se prodiguer
Inglese
to lavish,
to do all one can
Spagnolo
esmerarse
Italiano
prodigare,
prodigarsi
Tedesco
verschwenden,
sich ergehen.
isperràche , agt: isperraghe Definizione
nau de unos cantu frutos, chi sa prupa istacat bene de s'ossu
Sinonimi e contrari
abbelzinu,
abberigiolu,
ispitzigaditu,
sperradori
| ctr.
duraghe,
rósigu 1
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
qui se détache facilement du noyau
Inglese
that can be easily opened
Spagnolo
fruto que se deshuesa fácilmente
Italiano
spiccàgnolo
Tedesco
leicht vom Kern lösbar.
istrúmpa , nf: strumpa Definizione
genia de gherra chi si faet in duos, prus che àteru a giogu o balentia, aferrandhosi s'unu cun s'àteru a chintzu a bratzos fadhios e cricandho de fàere orrúere s'àteru a terra iscutulandhodhu, parandhodhi sa camba o àteru: binchet chie, po fortza o abbilesa, betat a terra s’àteru ponendhodhu asuta / genias de i. segundhu comente si leat s'àteru: i. a totu chitu, i. a chitu partidu
Sinonimi e contrari
chintada,
istrampada
Frasi
sunt zocandhe un'istrumpa trissinada, a chitu partidu ◊ in Ollolai faghent su campionadu de s'istrumpa ◊ a pitzocu, zogandhe a s'istrumpa no ch'est arrennéssiu mai nessunu a dhi pònnere s'ischina in terra
Terminologia scientifica
ggs
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
lutte sarde libre
Inglese
sardinian catch-as catch can
Spagnolo
lucha libre sarda
Italiano
lòtta lìbera sarda
Tedesco
sardisches Freistilringen.
pòdere , vrb: podi,
pòdiri,
pori,
pòrrere 1,
porri,
pòrrere 1,
pòrriri,
pòtere Definizione
tènnere podere, fortza, cumandhare; tènnere sa possibbilidade, èssere possíbbile: in custu sensu s'impreat (est servile) cun àteros verbos cambiandhodhis unu pagu su significau; tènnere dinare, èssere erricos, tènnere sa fortza de pigare unu pesu, de fàere una cosa; impersonale, èssere permítiu segundhu is leis, po s'autoridade púbblica; fàere efetu / ind. pres. 1ˆp. sing. pòciu, podo, posso, possu, poto, potzo, potzu; pps. póciru, póciu, pódidu, pódiu, póitu, póssiu, pótidu, pótiu, pótziu (a/c. candho custu vrb. serbit a cambiare su significau de àteros vrb. (deosi dhu narant servile), s'aus. est cussu de custos àteros vrb. in is tempos cumpostos: no apo pótidu fàghere nudha, issu at pótziu fuedhai, no seu pótziu andai, frade tuo no fut pótziu bènnere, de cussa cosa ndh'ant pótidu tocare pagu)
Sinonimi e contrari
cumandai
Modi di dire
csn:
no ndhe pòdere prus sa vida = no tènniri prus sa fortza de bíviri, èssiri tropu mali pigau de istanchesa o de poberesa; no ndhe pòdere = no tènniri su dinai; no ndhe pòdere a… (+ vrb. inf.) = no tènniri sa fortza de…; no poder bídere a unu = bòlliri mali a unu, fastidiaisí isceti po dhu biri
Frasi
nosu bècius podeus pagu e contaus nudha ◊ in sa Comuna bi est Fulanu puru, ma no bi podet nudha! ◊ commo no poto prus a caminare a pede!
2.
l'amus a fàghere candho l'amus a poder fàghere ◊ po si porri fai a isposus is dus ant imbentau fintzas su chi no iant fatu ◊ dh'apu curau po dhu pori salvai ◊ fiat una cosa de no porri crei ◊ podit èssiri chi dhi possat donai un'agiudu ◊ mi as a pòrrere amare (P.Serra)◊ potides bènnere chin paga moneda ca tantu su mantessi garrigades! ◊ posso pensae ca po tui est ària sana e frisca ci ti erribbat de su Gennargentu ◊ no totu su chi si bit si podit fai! ◊ babbu, si solu fostè apat ischípiu cantu apo disizadu a dhu pòrrere apressare, a dhu pòrrere basare, a dhu pòrrere tzirriare babbu!… (S.Firinu)
3.
no ti mandhamus a istudiare atesu meda ca no ndhe podimus ◊ isse za si la podet a pònnere lussu, ca est ricu ◊ no ndhe poto a triballare gai a s'airada ◊ semus a malu batu: no ndhe podimus prus sa vida ◊◊ unu cuintale segundhu s'ómine lu podet ◊ tue ca ses minore no podes mancu deghe chilos ◊ e chini dha podit cussa cosa aici grai?!…
4.
a bèndhere chentza lissentza no si podet ◊ oe a fraigare chentza prozetu no si podet prus ◊ ca no si podiat, prantaiat carchi fundhu de tebbacu in tretu cuadu, pro iss'etotu ca fit pipadore
5.
irbarionadu macu, essimiche da'inoghe chi no ti poto bídere, mancu! ◊ cussos no si podent bídere, ca sunt prenos de ódiu ◊ a issu no dhu podiat biri pintau, ca fut unu chi si crièt tropu
6.
s'otzu no bi potet chin sos pintzos e chin sas vestes: depes èssere nudu!
Cognomi e Proverbi
prb:
chie faghet su chi podet no est obbrigadu a piús
Etimo
ltn.
*potere
Traduzioni
Francese
pouvoir
Inglese
can
Spagnolo
poder
Italiano
potére
Tedesco
können,
dürfen.
smerài , vrb rfl: ilmerare* Definizione
bogaresindhe s'ànima, fàere de totu pommore de unu, su àere smeru po dh'agiudare
Sinonimi e contrari
aurzire,
desintragnai,
immatare,
irfrissurare
Frasi
su pastori si smeràt cun is amigus suus sa dí de sa tundimenta, candu si torrànt s'agiudu
Traduzioni
Francese
se prodiguer
Inglese
to do all one can
Spagnolo
esmerarse
Italiano
prodigarsi
Tedesco
sich aufopfern.