abbadòre , nm Definitzione
genia de istrégiu fatu po ingòllere abba de pòdere betare ispainada a frores o àtera cosa pitica prantada
Sinònimos e contràrios
abbadera,
arrisciadore,
bagnarola
Terminologia iscientìfica
stz
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
arrosoir
Ingresu
watering can
Ispagnolu
regadera
Italianu
innaffiatóio
Tedescu
Gießkanne.
aconziminàre , vrb: conziminare Definitzione
aconciare, agiustare a sa bona
Sinònimos e contràrios
arragnare
Tradutziones
Frantzesu
ajuster tan bien que mal
Ingresu
to repair as best one can
Ispagnolu
arreglar a la diabla
Italianu
aggiustare alla bèlla mèglio
Tedescu
so gut es geht instandsetzen.
afavàdu , agt: afavau Definitzione
de afavare; immalaidau de sa fae chi at papau; chi est chentza fortzas, arréndhiu coment'e malàidu de afavamentu, chi si est pérdiu de ànimu
Sinònimos e contràrios
afaighedhau
/
cdh. afaatu
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
malade,
atteint du favisme
Ingresu
a person which can easily contract the ilness of favism
Ispagnolu
que padece favismo
Italianu
fàbico
Tedescu
Bohnenvergiftung (Fabismus)
arrosiaròi , nm: orrosiadore Definitzione
genia de istrégiu fatu cun s’asa po dhu pigare a una manu, unu pagu tupau e cun d-una apertura a tubbu ue s’intrat coment’e una conca pertunta, totu a istampighedhos po chi s’abba essat ispainada e a lébiu, po abbare prantàgia, frores e cosighedhas deasi
Sinònimos e contràrios
arrisciadore,
ifriscadore
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
arrosoir
Ingresu
watering can
Ispagnolu
regadera
Italianu
annaffiatóio
Tedescu
Gießkanne.
bagnaròla , nf Definitzione
genia de istrégiu, unu pagu serrau, cun d-una conca totu istampada po betare abba a frores, birdura; bartza po fàere su bagnu
Sinònimos e contràrios
abbadera,
abbadore,
arrisciadore
/
bagnera
Terminologia iscientìfica
stz
Ètimu
itl.
bagnarola
Tradutziones
Frantzesu
arrosoir
Ingresu
warering can
Ispagnolu
regadera
Italianu
innaffiatóio
Tedescu
Gießkanne.
bandòne, bandòni, bandóu , nm: bannone,
brendoni Definitzione
fógliu de metallu, làuna de ferru; istúgiu (botighedhu), istrégiu mannu de làuna, bidone mannu de pastore fintzes de 25. l. po pigare late / pàrrere segadu de su matessi b. = fatu de sa matessi linna, tènniri is matessi calidadis de ccn.
Sinònimos e contràrios
bote,
tambulana
/
lamedha
Frases
de bandone faghent sas mesinas pro carrare su late
2.
dh'at ghetau aintru de unu bandoni de àliga ◊ ndi at torrau a bogai discus, cardaxus, mussòrgius e bandonis ◊ bendit brendonis, sícias e màrigas ◊ apu pediu agiudu po iscarriai is bandous de su lati
Terminologia iscientìfica
stz
Ètimu
itl.
bandone
Tradutziones
Frantzesu
boîte
Ingresu
can,
tin
Ispagnolu
bote,
lata
Italianu
lattina
Tedescu
Dose.
ilmeràre , vrb: ismerare,
smerai Definitzione
su si fàere in bàtoro po ccn., fàere de totu pommore de unu, po dh’agiudare; fintzes bogare sa cosa de un’istrégiu tropu prenu; a logos dhu narant in su sensu de s’incantare, de si meravigliare, ispantasiare
Sinònimos e contràrios
aurzire,
desintragnai,
irfrissurare
/
iscolomare
Frases
Deus ismerat onnipoténtzia, amore e sabidoria ◊ sucurre sos chi s'ismerant pro bènnere a ti visitare!
3.
a minore ti ndhe ismeravas vadiandhe sa campagna
Ètimu
spn.
esmerarse
Tradutziones
Frantzesu
prodiguer,
se prodiguer
Ingresu
to lavish,
to do all one can
Ispagnolu
esmerarse
Italianu
prodigare,
prodigarsi
Tedescu
verschwenden,
sich ergehen.
isperràche , agt: isperraghe Definitzione
nau de unos cantu frutos, chi sa prupa istacat bene de s'ossu
Sinònimos e contràrios
abbelzinu,
abberigiolu,
ispitzigaditu,
sperradori
| ctr.
duraghe,
rósigu 1
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
qui se détache facilement du noyau
Ingresu
that can be easily opened
Ispagnolu
fruto que se deshuesa fácilmente
Italianu
spiccàgnolo
Tedescu
leicht vom Kern lösbar.
istrúmpa , nf: strumpa Definitzione
genia de gherra chi si faet in duos, prus che àteru a giogu o balentia, aferrandhosi s'unu cun s'àteru a chintzu a bratzos fadhios e cricandho de fàere orrúere s'àteru a terra iscutulandhodhu, parandhodhi sa camba o àteru: binchet chie, po fortza o abbilesa, betat a terra s’àteru ponendhodhu asuta / genias de i. segundhu comente si leat s'àteru: i. a totu chitu, i. a chitu partidu
Sinònimos e contràrios
chintada,
istrampada
Frases
sunt zocandhe un'istrumpa trissinada, a chitu partidu ◊ in Ollolai faghent su campionadu de s'istrumpa ◊ a pitzocu, zogandhe a s'istrumpa no ch'est arrennéssiu mai nessunu a dhi pònnere s'ischina in terra
Terminologia iscientìfica
ggs
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
lutte sarde libre
Ingresu
sardinian catch-as catch can
Ispagnolu
lucha libre sarda
Italianu
lòtta lìbera sarda
Tedescu
sardisches Freistilringen.
pòdere , vrb: podi,
pòdiri,
pori,
pòrrere 1,
porri,
pòrrere 1,
pòrriri,
pòtere Definitzione
tènnere podere, fortza, cumandhare; tènnere sa possibbilidade, èssere possíbbile: in custu sensu s'impreat (est servile) cun àteros verbos cambiandhodhis unu pagu su significau; tènnere dinare, èssere erricos, tènnere sa fortza de pigare unu pesu, de fàere una cosa; impersonale, èssere permítiu segundhu is leis, po s'autoridade púbblica; fàere efetu / ind. pres. 1ˆp. sing. pòciu, podo, posso, possu, poto, potzo, potzu; pps. póciru, póciu, pódidu, pódiu, póitu, póssiu, pótidu, pótiu, pótziu (a/c. candho custu vrb. serbit a cambiare su significau de àteros vrb. (deosi dhu narant servile), s'aus. est cussu de custos àteros vrb. in is tempos cumpostos: no apo pótidu fàghere nudha, issu at pótziu fuedhai, no seu pótziu andai, frade tuo no fut pótziu bènnere, de cussa cosa ndh'ant pótidu tocare pagu)
Sinònimos e contràrios
cumandai
Maneras de nàrrere
csn:
no ndhe pòdere prus sa vida = no tènniri prus sa fortza de bíviri, èssiri tropu mali pigau de istanchesa o de poberesa; no ndhe pòdere = no tènniri su dinai; no ndhe pòdere a… (+ vrb. inf.) = no tènniri sa fortza de…; no poder bídere a unu = bòlliri mali a unu, fastidiaisí isceti po dhu biri
Frases
nosu bècius podeus pagu e contaus nudha ◊ in sa Comuna bi est Fulanu puru, ma no bi podet nudha! ◊ commo no poto prus a caminare a pede!
2.
l'amus a fàghere candho l'amus a poder fàghere ◊ po si porri fai a isposus is dus ant imbentau fintzas su chi no iant fatu ◊ dh'apu curau po dhu pori salvai ◊ fiat una cosa de no porri crei ◊ podit èssiri chi dhi possat donai un'agiudu ◊ mi as a pòrrere amare (P.Serra)◊ potides bènnere chin paga moneda ca tantu su mantessi garrigades! ◊ posso pensae ca po tui est ària sana e frisca ci ti erribbat de su Gennargentu ◊ no totu su chi si bit si podit fai! ◊ babbu, si solu fostè apat ischípiu cantu apo disizadu a dhu pòrrere apressare, a dhu pòrrere basare, a dhu pòrrere tzirriare babbu!… (S.Firinu)
3.
no ti mandhamus a istudiare atesu meda ca no ndhe podimus ◊ isse za si la podet a pònnere lussu, ca est ricu ◊ no ndhe poto a triballare gai a s'airada ◊ semus a malu batu: no ndhe podimus prus sa vida ◊◊ unu cuintale segundhu s'ómine lu podet ◊ tue ca ses minore no podes mancu deghe chilos ◊ e chini dha podit cussa cosa aici grai?!…
4.
a bèndhere chentza lissentza no si podet ◊ oe a fraigare chentza prozetu no si podet prus ◊ ca no si podiat, prantaiat carchi fundhu de tebbacu in tretu cuadu, pro iss'etotu ca fit pipadore
5.
irbarionadu macu, essimiche da'inoghe chi no ti poto bídere, mancu! ◊ cussos no si podent bídere, ca sunt prenos de ódiu ◊ a issu no dhu podiat biri pintau, ca fut unu chi si crièt tropu
6.
s'otzu no bi potet chin sos pintzos e chin sas vestes: depes èssere nudu!
Sambenados e Provèrbios
prb:
chie faghet su chi podet no est obbrigadu a piús
Ètimu
ltn.
*potere
Tradutziones
Frantzesu
pouvoir
Ingresu
can
Ispagnolu
poder
Italianu
potére
Tedescu
können,
dürfen.
smerài , vrb rfl: ilmerare* Definitzione
bogaresindhe s'ànima, fàere de totu pommore de unu, su àere smeru po dh'agiudare
Sinònimos e contràrios
aurzire,
desintragnai,
immatare,
irfrissurare
Frases
su pastori si smeràt cun is amigus suus sa dí de sa tundimenta, candu si torrànt s'agiudu
Tradutziones
Frantzesu
se prodiguer
Ingresu
to do all one can
Ispagnolu
esmerarse
Italianu
prodigarsi
Tedescu
sich aufopfern.