abbadòre , nm Definitzione genia de istrégiu fatu po ingòllere abba de pòdere betare ispainada a frores o àtera cosa pitica prantada Sinònimos e contràrios abbadera, arrisciadore, bagnarola Terminologia iscientìfica stz Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu arrosoir Ingresu watering can Ispagnolu regadera Italianu innaffiatóio Tedescu Gießkanne.

aconziminàre , vrb: conziminare Definitzione aconciare, agiustare a sa bona Sinònimos e contràrios arragnare Tradutziones Frantzesu ajuster tan bien que mal Ingresu to repair as best one can Ispagnolu arreglar a la diabla Italianu aggiustare alla bèlla mèglio Tedescu so gut es geht instandsetzen.

afavàdu , agt: afavau Definitzione de afavare; immalaidau de sa fae chi at papau; chi est chentza fortzas, arréndhiu coment'e malàidu de afavamentu, chi si est pérdiu de ànimu Sinònimos e contràrios afaighedhau / cdh. afaatu Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu malade, atteint du favisme Ingresu a person which can easily contract the ilness of favism Ispagnolu que padece favismo Italianu fàbico Tedescu Bohnenvergiftung (Fabismus)

arrosiaròi , nm: orrosiadore Definitzione genia de istrégiu fatu cun s’asa po dhu pigare a una manu, unu pagu tupau e cun d-una apertura a tubbu ue s’intrat coment’e una conca pertunta, totu a istampighedhos po chi s’abba essat ispainada e a lébiu, po abbare prantàgia, frores e cosighedhas deasi Sinònimos e contràrios arrisciadore, ifriscadore Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu arrosoir Ingresu watering can Ispagnolu regadera Italianu annaffiatóio Tedescu Gießkanne.

bagnaròla , nf Definitzione genia de istrégiu, unu pagu serrau, cun d-una conca totu istampada po betare abba a frores, birdura; bartza po fàere su bagnu Sinònimos e contràrios abbadera, abbadore, arrisciadore / bagnera Terminologia iscientìfica stz Ètimu itl. bagnarola Tradutziones Frantzesu arrosoir Ingresu warering can Ispagnolu regadera Italianu innaffiatóio Tedescu Gießkanne.

bandòne, bandòni, bandóu , nm: bannone, brendoni Definitzione fógliu de metallu, làuna de ferru; istúgiu (botighedhu), istrégiu mannu de làuna, bidone mannu de pastore fintzes de 25. l. po pigare late / pàrrere segadu de su matessi b. = fatu de sa matessi linna, tènniri is matessi calidadis de ccn. Sinònimos e contràrios bote, tambulana / lamedha Frases de bandone faghent sas mesinas pro carrare su late 2. dh'at ghetau aintru de unu bandoni de àliga ◊ ndi at torrau a bogai discus, cardaxus, mussòrgius e bandonis ◊ bendit brendonis, sícias e màrigas ◊ apu pediu agiudu po iscarriai is bandous de su lati Terminologia iscientìfica stz Ètimu itl. bandone Tradutziones Frantzesu boîte Ingresu can, tin Ispagnolu bote, lata Italianu lattina Tedescu Dose.

ilmeràre , vrb: ismerare, smerai Definitzione su si fàere in bàtoro po ccn., fàere de totu pommore de unu, po dh’agiudare; fintzes bogare sa cosa de un’istrégiu tropu prenu; a logos dhu narant in su sensu de s’incantare, de si meravigliare, ispantasiare Sinònimos e contràrios aurzire, desintragnai, irfrissurare / iscolomare Frases Deus ismerat onnipoténtzia, amore e sabidoria ◊ sucurre sos chi s'ismerant pro bènnere a ti visitare! 3. a minore ti ndhe ismeravas vadiandhe sa campagna Ètimu spn. esmerarse Tradutziones Frantzesu prodiguer, se prodiguer Ingresu to lavish, to do all one can Ispagnolu esmerarse Italianu prodigare, prodigarsi Tedescu verschwenden, sich ergehen.

isperràche , agt: isperraghe Definitzione nau de unos cantu frutos, chi sa prupa istacat bene de s'ossu Sinònimos e contràrios abbelzinu, abberigiolu, ispitzigaditu, sperradori | ctr. duraghe, rósigu 1 Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu qui se détache facilement du noyau Ingresu that can be easily opened Ispagnolu fruto que se deshuesa fácilmente Italianu spiccàgnolo Tedescu leicht vom Kern lösbar.

istrúmpa , nf: strumpa Definitzione genia de gherra chi si faet in duos, prus che àteru a giogu o balentia, aferrandhosi s'unu cun s'àteru a chintzu a bratzos fadhios e cricandho de fàere orrúere s'àteru a terra iscutulandhodhu, parandhodhi sa camba o àteru: binchet chie, po fortza o abbilesa, betat a terra s’àteru ponendhodhu asuta / genias de i. segundhu comente si leat s'àteru: i. a totu chitu, i. a chitu partidu Sinònimos e contràrios chintada, istrampada Frases sunt zocandhe un'istrumpa trissinada, a chitu partidu ◊ in Ollolai faghent su campionadu de s'istrumpa ◊ a pitzocu, zogandhe a s'istrumpa no ch'est arrennéssiu mai nessunu a dhi pònnere s'ischina in terra Terminologia iscientìfica ggs Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu lutte sarde libre Ingresu sardinian catch-as catch can Ispagnolu lucha libre sarda Italianu lòtta lìbera sarda Tedescu sardisches Freistilringen.

pòdere , vrb: podi, pòdiri, pori, pòrrere 1, porri, pòrrere 1, pòrriri, pòtere Definitzione tènnere podere, fortza, cumandhare; tènnere sa possibbilidade, èssere possíbbile: in custu sensu s'impreat (est servile) cun àteros verbos cambiandhodhis unu pagu su significau; tènnere dinare, èssere erricos, tènnere sa fortza de pigare unu pesu, de fàere una cosa; impersonale, èssere permítiu segundhu is leis, po s'autoridade púbblica; fàere efetu / ind. pres. 1ˆp. sing. pòciu, podo, posso, possu, poto, potzo, potzu; pps. póciru, póciu, pódidu, pódiu, póitu, póssiu, pótidu, pótiu, pótziu (a/c. candho custu vrb. serbit a cambiare su significau de àteros vrb. (deosi dhu narant servile), s'aus. est cussu de custos àteros vrb. in is tempos cumpostos: no apo pótidu fàghere nudha, issu at pótziu fuedhai, no seu pótziu andai, frade tuo no fut pótziu bènnere, de cussa cosa ndh'ant pótidu tocare pagu) Sinònimos e contràrios cumandai Maneras de nàrrere csn: no ndhe pòdere prus sa vida = no tènniri prus sa fortza de bíviri, èssiri tropu mali pigau de istanchesa o de poberesa; no ndhe pòdere = no tènniri su dinai; no ndhe pòdere a… (+ vrb. inf.) = no tènniri sa fortza de…; no poder bídere a unu = bòlliri mali a unu, fastidiaisí isceti po dhu biri Frases nosu bècius podeus pagu e contaus nudha ◊ in sa Comuna bi est Fulanu puru, ma no bi podet nudha! ◊ commo no poto prus a caminare a pede! 2. l'amus a fàghere candho l'amus a poder fàghere ◊ po si porri fai a isposus is dus ant imbentau fintzas su chi no iant fatu ◊ dh'apu curau po dhu pori salvai ◊ fiat una cosa de no porri crei ◊ podit èssiri chi dhi possat donai un'agiudu ◊ mi as a pòrrere amare (P.Serra)◊ potides bènnere chin paga moneda ca tantu su mantessi garrigades! ◊ posso pensae ca po tui est ària sana e frisca ci ti erribbat de su Gennargentu ◊ no totu su chi si bit si podit fai! ◊ babbu, si solu fostè apat ischípiu cantu apo disizadu a dhu pòrrere apressare, a dhu pòrrere basare, a dhu pòrrere tzirriare babbu!… (S.Firinu) 3. no ti mandhamus a istudiare atesu meda ca no ndhe podimus ◊ isse za si la podet a pònnere lussu, ca est ricu ◊ no ndhe poto a triballare gai a s'airada ◊ semus a malu batu: no ndhe podimus prus sa vida ◊◊ unu cuintale segundhu s'ómine lu podet ◊ tue ca ses minore no podes mancu deghe chilos ◊ e chini dha podit cussa cosa aici grai?!… 4. a bèndhere chentza lissentza no si podet ◊ oe a fraigare chentza prozetu no si podet prus ◊ ca no si podiat, prantaiat carchi fundhu de tebbacu in tretu cuadu, pro iss'etotu ca fit pipadore 5. irbarionadu macu, essimiche da'inoghe chi no ti poto bídere, mancu! ◊ cussos no si podent bídere, ca sunt prenos de ódiu ◊ a issu no dhu podiat biri pintau, ca fut unu chi si crièt tropu 6. s'otzu no bi potet chin sos pintzos e chin sas vestes: depes èssere nudu! Sambenados e Provèrbios prb: chie faghet su chi podet no est obbrigadu a piús Ètimu ltn. *potere Tradutziones Frantzesu pouvoir Ingresu can Ispagnolu poder Italianu potére Tedescu können, dürfen.

smerài , vrb rfl: ilmerare* Definitzione bogaresindhe s'ànima, fàere de totu pommore de unu, su àere smeru po dh'agiudare Sinònimos e contràrios aurzire, desintragnai, immatare, irfrissurare Frases su pastori si smeràt cun is amigus suus sa dí de sa tundimenta, candu si torrànt s'agiudu Tradutziones Frantzesu se prodiguer Ingresu to do all one can Ispagnolu esmerarse Italianu prodigarsi Tedescu sich aufopfern.

«« Torra a chircare