Ditzionàriu in línia
de sa limba e de sa cultura sarda

acúgia , nf: acúglia, acúlgia, acúllia, acuza, agúglia 1, agúlgia, agulla, aguza, aúcia, auza Definizione genia de agu pitica, ma cun sa concutzedha a una parte, impreada prus che àteru po mantènnere firma s’orrobba, unu trastu o àteru; fritza de arrellórgiu, de sa pesa / min. acuzita Sinonimi e contrari frícia Modi di dire csn: sas aguzas de su nasu = càrica, nàstula; aguzas de Nostra Segnora = auzas de N.S., zenia de erba; aguza de mesu ’e dentes = binzias tra dente e dente; aguza de sas orijas = itl. trago; erba de agullas = arrelògius (Erodium botrys, e. ciconium, E. cicutarium), filavila (Erodium malacoides, E. moschatum), erba de fogu (Geranium robertianum), furchetas (Scandix pecten-veneris) Cognomi e Proverbi smb: Augias, Auzas, Auzzas Terminologia scientifica ans Etimo ltn. aculea Traduzioni Francese épingle, aiguille Inglese pin, hand (of a watch) Spagnolo alfiler, aguja Italiano spillo, lancétta dell'orològio Tedesco Stecknadel, Uhrzeiger.

aporríre , vrb: aporriri, porrire* Definizione giare calecuna cosa a unu chi si portat acanta, candho no dhue lompet a si dha pigare issu etotu o est un’istràngiu; fintzes giare a ischire una segurtade, una nova / cong. 2ˆ p. sing.: apòrgiast Sinonimi e contrari apòrrere, apurriai, dare, donai / nàrrere Frasi aporridhi una cadira, a gomai! ◊ aproxat unu billetu! ◊ pònedi in cue ca custa cosa ti l'aporro deo! ◊ da’ue ses apórrimi sa manu! ◊ su didali ti dh'apòrgiu dèu ◊ no dhi apòrgiasta feli comenti ant fatu a Cristus! 2. addaghi li ant aporridu sa segurtàntzia ndh'est bénnidu isartigadu fatu! ◊ mi ant aporridu chi sa robba mia la tenent tancada in tale logu Etimo Traduzioni Francese passer, rapporter Inglese to hand, to refer Spagnolo pasar, alcanzar, referir Italiano pòrgere, riferire Tedesco reichen, berichten.

campitzàre , vrb: campizare, camputzare Definizione campare comente male si podet, chentza fortza meda Sinonimi e contrari arramputzare, campugiai, campurigiai Frasi de cudhu mannau chi campizaiat sos mandroníglios no si ndhe agatat zenia! ◊ campizat sa crabita a trazu de su chintorzu ◊ fit zentighedha chi campitzaiat cun pagu e nudha Etimo srd. Traduzioni Francese vivoter Inglese to live from hand to mouth Spagnolo ir tirando Italiano campicchiare Tedesco sich mühselig durchschlagen.

campugiài, campugiàre, campugliàre , vrb: campullare, campuzare Definizione campare a sa bona, male comente si podet Sinonimi e contrari balivigare, campitzare, campurigiai Frasi fint baranta cristianos chi campugliaiant cun pagos fiados a s'ispàstinu ◊ triballant ortos, téula e matone e si campullant sa pòvera vida (P.Lavra)◊ issu si dha campugiàt cun d-una parada de birduras chi bendhiat in pratza Etimo srd. Traduzioni Francese vivoter Inglese to live from hand to mouth Spagnolo ir tirando Italiano campicchiare Tedesco sich mühselig durchschlagen.

derèta , nf: drelta, dresta Definizione una de is duas manos, sa prus àbbile, manu bona (po is prus, ca sinono po is mànchinos est s'àtera) Sinonimi e contrari manuesta, esta | ctr. manca Frasi a sa dereta, in coxina, una porta donat a is aposentus ◊ e a drelta si girat e a manca, unu chíndhalu paret in die de bentu ◊ in cussa calara, a dereta dhoi est su campusantu ebreu ◊ si mi mancas tue est che a mi mancare sa destra ◊ Gesugristu, artziau a is celus, est assentau a sa dereta de Deus Babbu Cognomi e Proverbi smb: Deretta Traduzioni Francese droite Inglese right hand Spagnolo derecha Italiano dèstra Tedesco Rechte.

intregài, intregàre , vrb: intrigai Definizione giare cosa, pònnere in manos de àtere; su si pònnere cun apentu mannu a fàere calecuna faina Sinonimi e contrari apentare, dare, imbèlghere, intzidiare / apentare Modi di dire csn: intregai cosa a manus de ccn. = pònnere in manos de ccn.; intregadu dae sos diàulos = chi zughet bundhos; intregai is pudhas a margiani = comporare casu dae sos sórighes, fidàresi de chie no si depet Frasi ant intregadu su malefatore a sa giustíssia ◊ a tie apo intregadu coro, vida e pessone ◊ Antoni Maria s'iat béndiu s'ànima a s'eremigu e si dh'iat a èssi intregada un'àtera dí ◊ totus dh'intregant faina, ca est maistu bonu ◊ dhi at intregau dónnia cosa a manus suas 2. a Cristos li fatesi sa promissa de pòdere a sa rughe intregare sas fartas mias pro non prus pecare (G.Ruju)◊ mannus e piticus s'intregant a is Santus cun un'isperàntzia chi dhus agiudant a bivi (M.Porru) 3. si est intregadu totugantu a s'istúdiu 4. candho si atriviat a mòvere dae su triballu li tocaiat guasi de s'intregare pro torrare a caminu 5. "Duncas!" - si fadiat po cumentzai, iscrariendusí sa boxi e intreghendu su contu - Etimo spn. Traduzioni Francese livrer Inglese to hand over, to grant Spagnolo entregar Italiano consegnare, affidare Tedesco aushändigen, übergeben.

mànu , nf Definizione arremu de sa carena de su cristianu (una a cada bandha, manca e destra) chi acabbat su bratzu, laditu, parte totu a unu e parte ispartziu in chimbe pódhighes chi serrant apare a tonàgia, cun su pódhighe mannu a betu contràriu de is àteros a tales de pòdere tocare e aferrare sa cosa / in sa manu si podet distínghere: sa pranta (parte prus lisa, prupuda, a sa parte chi serrat), prus adata a tocare, físchida meda a su tocu, sa turra (bista pinnigada, sa parte de apalas, inue is ossos si parent de prus ca sa carre est a pígiu fine), is ossos (27: cussos de s'annoigadórgiu cun su brúciu si narant mètenes), is annoigadòrgios (cun su brúciu, cun is pódhighes e de is pódhighes: su primu de is tres annoigadòrgios, cun is pódhighes, si narat ossu de búngiu, corónzulu), is pódhighes (de diferente longària, su primu pódhighe mannu, su segundhu inditziali, su tertzu, prus longu, su mesanu o de mesu, cuartu su de s'anedhu, s'úrtimu didixedhu o pódhighe pitzinnu), su fídigu o mela (sa prupa asuta de su primu ossu de su pódhighe mannu, a s'ala de sa pranta), is pinnigas (genia de síngias o piegas a sa parte de sa pranta comente sa manu si serrat); su corru de sa m. = su tretu in mesu tra su pódhighe mannu e s'inditziali; carcàngiu de sa m. = su tretu de sa pranta comente acabbat custa e cumènciat su brúciu; perra de m. = su tanti de cosa chi cabet in d-una manu fata a cónculu (a logos est sa manada, su matzu de cosa, mescamente messandho, chi si pigat a una manu); min. manedha, manighedha, maninchedha, manixedha, manaredha Sinonimi e contrari farranca, farrunca / agatadura, istrina, passada / parte Modi di dire csn: betare sa m. = allonghiai su bratzu po pigai ccn. cosa cun sa manu; a m. dereta = a destra; bínciri a unu a m. límpia = sentza nudha, chentza arma; fai cosa a m. límpia = chentza aina, chentza forramenta peruna; leare cosa a manos = sentza de si serbiri de ccn. aina o àteru, a manu límpia; a m. de intro, de fora = a parti de aintru, de foras; fàghere de manos = mòere sas manos; fàghere de manu = mòere sa m. inditendhe o cherindhe nàrrere carchi cosa; torrar'e m. = triballare sa binza (o àteru) un'àtera borta; dare una ghetada de m. = donai una manu de agiudu, fai ccn. cosa; èssere, colare o andhare a m. sua, a s'àtera m. = a sa parti sua (a manu dereta), a s'àtera parti; fàghere una cosa a m. furriada = a manu imbesse, girendi sa manu a sa parti chi andat mali (e po cussu sentza de s'abbiléntzia po fai sa cosa bèni); andhare, caminare a manu fadhida = a sa parti contrària de su giustu, itl. contromano; fàghere cosa a m. franta = a iscusi, a s'acua; frundhire cantu andhat sa m. = a totu codhu, cantu prus atesu, a cantu podet sa manu; andhare a manos iscutas = a manus iscudi iscudi, chen'e portai nudha, sentza is ainas o is cosas chi serbint, fintzas sentza de portai arregalu; dare a m. isparta, èssiri de m. isprata, de m. iscapa = dare a bonugoro, a meda, chentza rispàrmiu; èssere de m. afissa = susuncu, limidu; èssere de manu forte, débbile = nau de chini cumandat, èssiri (o no èssiri) de manu firma, severus, porosos, impònneresi (o nono) a fagher fàghere su dovere; dare ampra m., m. manna = lassai fai tropu acomenti bollit s'àteru (pruscatotu unu fillu, unu chi dipendit de chini cumandat de prus); èssere a m. de unu (nau de una cosa) = èssere in podere de unu, àere su podere de fàghere una cosa, (nau de genti), dipèndhere de ccn., andhare o fàghere comente cheret ccn.; àere manu subra de ccn. = èssiri a tretu o àiri su poderi de si fai pònniri in menti; fàghere a m. càmbia, a m. torrada = triballare a presta càmbiu, a càmbios, agiudu torrau, fàghere a càmbiu torradu, agiudaisí apari (ma de su própiu tanti); fàghere unu triballu a manos anzenas = pagai àtera genti po dhu fai; fàghere una cosa manu manu = in duus isceti, ghetendi una manu s'unu, una manu s'àteru, fendi una cosa s'unu e una s'àteru; fàghere a m. de unu (mia, tua, sua, e gai) = fai una cosa acomenti unu bollit, a prexeri de cussu, comenti e candu si dha fait cussu etotu; portai is manus cotas, che s'allu cotu, che casu axedu = zúghere sas manos sicas, coment'e cancaradas, chi no muntenent o rezent bene sa cosa (fintzas pro no dare tentu, pro su pagu cabu); dare o leare una cosa manu manu = a manu (e no cun sa posta), dare, pònnere própiu in manos; sa m. de sa sennora = (in su messonzu), su messadore de s'ala de fora, ue su trigu che l'ant messadu; passai sa bona m. = colare pedindhe un'oferta (es. pro ccn., pro un'ispetàculu); sa bona m. = istrina pro chie daet carchi indíssiu, chie agatat e torrat cosa pérdida; una m. de… (carchina, colore, intúnigu, arga) = unu pillu o passada de cracina (imbrachinendi), de colori, de imbussadura, de àliga a meda; andai a m. aferrada, a m. acafada, a m. pigada, a manos dadas, a m. funtesa = a manu tenta, muntenindhe s'unu sa manu de s'àteru; èssere a manos incraedhadas = cun totu is didus intraus apari; m. isprapiedhara = bene isparta, cun sos pódhighes cantu prus atesu in punta; donai unu corpu, una bussinada a m. prena = cun totu sa manu; leare cosa a m. prena = cun totu sa manu, aferrendhe a manera de tocare cun totu sa manu; no isciri a cali m. si giai = no ischire a ue si dare, coment'e fàghere in carchi dificurtade; bídere una cosa o unu logu che in pranta de m. = bèni meda, coment'e chi si portit in manu, própiu acanta ananti; donai sa prima m. (faghindhe una faina) = pònnere su primu pizu, fàghere una prima passada; abarrai a manus arréndias, a manus in gruxi = chentza fàghere sa faina; dare o tocai sa manu a unu = afíere sa manu pranta cun pranta pro saludu, pro promissa (zenia de zuramentu), pro azudu; tocos de manu = genia de saludu, itl. strette di mano; fàghere che sa m. ’e Deu = bèni meda po sa saludi (in suspu: mali); pònnere sa manu in conca a ccn. = amparai, cuntzillai po su bonu, po èssiri sàbius; èssere chei sa manu destra (nau de una cosa, de un'aina)= serbiri meda; portai a unu in prantas de m. = risparmiàreli donzi dificurtade, leàrelu cun rispetu meda; zúghere una cosa o faina belle e in m. = acanta de acabbai, acanta a dh'aguantai; pònnere m. a unu = ghetai is manus apitzus po dhu iscudi; intrare in manos de ccn. = intrare in ungras, arruiri in poderi de ccn., in manus de unu chi aferrat, si ndi ponit meri; ómine o fémina de bàscia m. = póveru/a; m. de ferru = zenia de rastellu cun bàtoro o chimbe corros; m. de s'inimigu = animaledhu croxiu chi s'intanat in cocoedhos de mare; fàgheresi a ccn. a sa m. = leàrelu cun losingas o àteru, fàghere a manera de lu tènnere a pavore, manizare a ccn.; dàreche in manos de ccn. = andai, arresurtai, acabbai in manus de ccn.; èssere domados a ónnia manu = abbituados a baliare su domíniu de onzunu, a cumandhu de totus; domandhare una cosa a manu arta = a faci manna, sentza de brigúngia; zúghere sas manos che a su Milesu (cudhu chi contaiat s'arantzu cun su pè, istropiadu)= fatas a unchinu, cancaradas de no pòdere leare nudha; leare m. a una cosa, a unu triballu, a una faina = arrennèsciri bèni po pràtiga a fai cosa; dare una cosa a cantu in m. = aguantai is àterus sentza de autonomia, sentza de sa libbertadi po fai acomenti creint, po si pigai su chi creint, pigaidhus coment'e pipius; zúghere manos de fada = portai manus bellas meda a fai trabballu, de grandu capassidadi; (zoghendhe o in carchi chistione) pigai sa manu = comintzare (o sighire) un'àteru, tocare a unu a sighire a fàghere; èssere intro 'e manu = nau de logu, èssiri piticu, pagu, curtzu, e po cussu, nau de cosa in su logu, fintzas acanta, de dha castiai cun facilidadi Frasi sas manos tuas sunt aggalladas ◊ manus lestras sedatzant su frori de sa farra, dha cumossant e ciuexint, dh'ispòngiant e inforrant ◊ sa maista calecuna borta faiat pònnere is manos in su bancu e dhos iscudiat cun una pertighitedha ◊ castiadhi is manos commente dhas portat lisas!…◊ tandho s’ifrigòciat is manos, prexau! 2. prus timent ocros chi no manos ◊ godint allegria a ambas manos ◊ acollu torra a manu parada ca cheriat sa pitzinna a ballare ◊ a issa totus dha portant in pramas de manu ◊ a manu tenta sighimus s'andhera ◊ tue za ses cuntenta ca zuches su cujúbiu in manos! ◊ ti cheria e no ti apo a sa manu: pro cussu est chi piango! ◊ cheriant àere manu manna in su Cossizu de fàghere e dispònnere, favorire e aggravare ◊ los ant favoridos a manu larga ◊ li at dadu sa lítera manu manu ◊ cantendhe in duos sa gara si faghet manu manu ◊ ti ndhe ses bénnidu a manos iscutas, pro sa mandronia de leare cosa! ◊ su triballu fatu a manos anzenas no podet andhare bene! ◊ cun babbu li semus intrados manu manu e in d-unu dómine ndhe amus pesadu su muru ◊ at fatu sèmpere a manu sua e li est andhadu totu bene ◊ a istare gherrendhe cun sa giustíssia no nos cumbenit: o pagades o faghimus a manu nostra! ◊ che frundho cussa cosa cantu mi andhat sa manu! ◊ sas manos che a su Milesu, chi contabat s'arantzu a pedes! ◊ pro s'amore de sa libbertade si fit a manu sua esiliada ◊ si est mortu a manu sua etotu ◊ presu gai no podet fàghere ne de manos e ne de pes ◊ tiras sa pedra e cuas sa manu! ◊ lèala a manos, sa cosa, za no est budhida! ◊ ti tocu sa manu in nòmini de isposu ◊ candho ti tocat sa manu isse paret chi ti ndhe ispichet su bratzu! ◊ so pessendhe inue los pònnere a drommire ca sont medas e su logu est intro 'e manu!◊ at pigau s'ortiga a manu límpia 3. custa borta fiat sa manu nosta: immoi tocat a bosatrus! ◊ chini arrennescit a binci pigat sa manu, tenit su diritu de cumentzai su giogu ◊ chini isbàlliat donat sa manu ◊ caru Gavinu, ancora ses pisedhu pro gherrare cun megus manu manu! (Cugurra)◊ ndhe funt torraos isciustos e a manos isbuidas Cognomi e Proverbi smb: Manos, Manus, (Maninchedda) Terminologia scientifica crn Etimo ltn. manus Traduzioni Francese main Inglese hand Spagnolo mano Italiano mano Tedesco Hand.

passamànu , nm: prassamanu Definizione su aporrire una cosa s'unu a s'àteru, prus che àteru trebballandho; linna o ferru a ue faet a si poderare cun sa manu, passandho in logu de iscala o àteru; genia de orrolu o avoreta Sinonimi e contrari linghiera Etimo spn. pasamano Traduzioni Francese chaîne Inglese passing from hand to hand Spagnolo en cadena, pasamanos Italiano passamano Tedesco Kette, Handlauf.

sícas , nf pl Definizione genia de ingestu chi si faet ponendho su pódhighe mannu in mesu de is àteros primos duos a púngiu serrau e ispudandho in su matessi tempus, dispretziandho a ccn. o calecuna cosa de mala manera, fintzes naendho Chi ti siches!, Chi si sichet! / pònnere o fàghere sas sicas Sinonimi e contrari fica* Frasi est partiu dae vidha, sa prima vorta, ponèndheli sas sicas ◊ li at fatu fintzas sas sicas de cantu no lu podet bídere! Traduzioni Francese crachement pour mépris Inglese hand superstitious practice Spagnolo gesto hecho con el puño cerrado para traer mala suerte Italiano fiche Tedesco Feigen (derb).

uschíndhe , avb: oschindhe Definizione a part'e annata, de su restu…, mancari gai…: a logos dhu narant po como / uschindhe uschindhe = comogomo, un'iscuta como Sinonimi e contrari aparteannata Frasi uschindhe, dae su palatu si vidiant artziandhe in su chelu pallas de unu fumu píchidu ◊ uschindhe, mannos e minores sunt ligaos tra issos dae sos bisonzos piús de comente si podet pessare (G.Chironi) Traduzioni Francese d'autre part Inglese on the other hand Spagnolo por otro lado Italiano d'altrónde Tedesco anderseits, übrigens.