acontèssere, acontèssi, acontèssiri , vrb: acuntèssere,
acuntessi,
acuntèssiri,
cuntessi Definizione
su si fàere o bènnere de sa cosa, de is fatos, de is chistiones, siat bolendho e siat mescamente desesi, a solos, sentza bòllere
Sinonimi e contrari
acadessi,
capitai,
costare 1,
cumbinare,
incapitae,
sucèdere
Frasi
a su mellus ómini puru podit acuntèssiri de pèrdiri s'alientu ◊ no si acuntessat de bociri! ◊ chi dh'apu fatu una borta, no mi at a acuntessi sa de duas! ◊ at a acontèssiri a mei su chi est sutzédiu a is àterus ◊ lah chi no ti torrit a acuntessi! ◊ comente podet acuntèssere a bogare mintzídios?!
Etimo
spn.
Traduzioni
Francese
se passer,
arriver
Inglese
to happen,
to occur
Spagnolo
acontecer,
suceder,
pasar
Italiano
avvenire,
accadére,
succèdere
Tedesco
geschehen.
ammusàre , vrb Definizione
pònnere is musas; acapiare, pònnere su musale, su musone a un’animale
Sinonimi e contrari
arrestai,
imbrucinitai,
ingriglionai,
prèndhere
/
ammurralare
2.
nisciunu at postu aficu a l'ammusare a calchi truncu, a custu poeta!
3.
at ammusadu sos bijos a su narile
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
menotter,
passer les menottes
Inglese
to handcuff
Spagnolo
esposar
Italiano
ammanettare
Tedesco
Handschellen anlegen.
aporríre , vrb: aporriri,
porrire* Definizione
giare calecuna cosa a unu chi si portat acanta, candho no dhue lompet a si dha pigare issu etotu o est un’istràngiu; fintzes giare a ischire una segurtade, una nova / cong. 2ˆ p. sing.: apòrgiast
Sinonimi e contrari
apòrrere,
apurriai,
dare,
donai
/
nàrrere
Frasi
aporridhi una cadira, a gomai! ◊ aproxat unu billetu! ◊ pònedi in cue ca custa cosa ti l'aporro deo! ◊ da’ue ses apórrimi sa manu! ◊ su didali ti dh'apòrgiu dèu ◊ no dhi apòrgiasta feli comenti ant fatu a Cristus!
2.
addaghi li ant aporridu sa segurtàntzia ndh'est bénnidu isartigadu fatu! ◊ mi ant aporridu chi sa robba mia la tenent tancada in tale logu
Etimo
Traduzioni
Francese
passer,
rapporter
Inglese
to hand,
to refer
Spagnolo
pasar,
alcanzar,
referir
Italiano
pòrgere,
riferire
Tedesco
reichen,
berichten.
barigài, barigàre , vrb: varicare Definizione
su passare mescamente de su tempus / barigai s'eca = zumpare sa zanna
Sinonimi e contrari
colare,
ibarigai,
passae
Frasi
bàrigant sos annos, sas dies ◊ barigai s'ierru ◊ in zerru sas dies che bàrigant impresse ca sunt curtzas ◊ fint dissignendhe su modu de che barigare sa note ◊ barigada si ch'est sa pitzinnia ◊ barigada si ch'est s'istella mia: pro cussu mi est su logu iscuriadu! (B.Sulis)
Etimo
ltn.
varicare
Traduzioni
Francese
passer
Inglese
to pass,
to set
Spagnolo
transcurrir,
passar
Italiano
passare,
tramontare
Tedesco
vergehen,
untergehen.
costài 1 , vrb: costare 1 Definizione
chi podet èssere, chi podet capitare de fàere, de nàrrere, e àteru, siat bolendho e siat chentza bòllere, fintzes in su sensu de tènnere dannu
Sinonimi e contrari
acontèssere,
capitai,
cumbinare,
tantare
Modi di dire
csn:
costare cosa = calai guta, àere dannu; costau dh'est partu! = si at bidu sa morte in ogros, si est àpidu in arriscos mannos
Frasi
ojamomia it'arrori chi m'est costau, connau miu arrestau! ◊ no apo ischidu su chi mi est costau ca fio galu in sonnos (P.Piga)◊ chi fachiant cussu mi costat a mimme, ca lu fachiat una tzia mea ◊ apo intesu cosas chi a las narrer no parent costadas (P.Mereu)◊ nara su fatu comente est costau! ◊ iscuru a chie costat, sa mala fortuna! ◊ perunu male ti aiat costatu si aias fatu comente ti apo natu! ◊ no ti costet chei sa candhela, issa matessi a si fagher iscuru! ◊ at contau su chi dhi fut costau e chini dh'iat fatu ◊ e de cudhu tziu ita nd'est costau?
2.
ite ti ndh'est costadu de cudha cumpannia? ◊ candho est andhau a liu narrer, a su pride, ca su nonnu fit unu comunista, azommai no ndhe li aiat costau cosa!
Etimo
ltn.
constare
Traduzioni
Francese
arriver,
se passer
Inglese
to happen
Spagnolo
acontecer,
ocurrir
Italiano
succèdere,
avvenire
Tedesco
geschehen.
imperaulàre , vrb Definizione
foedhare tempus innanti cun ccn. po àere calecuna cosa e giare su foedhu, impromítere
Sinonimi e contrari
aparagulare
2.
chie fit già imperaulada, chie deviat atèndhere in domo, chie si deviat fàghere monza e neune lu cheriat ◊ sa robba mi l'ant chircada in medas e so imperauladu cun paritzos
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
prendre la parole,
passer la parole à qqn
Inglese
to reserve
Spagnolo
apalabrar,
reservar
Italiano
prenotare
Tedesco
vorbestellen.
incapitàe, incapitài, incapitàre , vrb Definizione
su èssere, imbàtere o agatare in calecunu logu o chistione po cumbinatzione, comente podet arresurtare chentza chi dipendhat de su bòllere de nemos
Sinonimi e contrari
capitai,
incapai 1
/
acontèssere
Frasi
arratza de mulleri chi apu incapitau! ◊ chi iat incapitau a mimi no si fut fuiu, no! ◊ míseru tue chi nche ses incapitandhe in cussa malasorte! ◊ chi incapitat a no nch'èssede zeo, nch'est issa ◊ incàpitat, a boltas, in su note, che unu pitzinnu s'ischidet su bentu (S.Baldino)
Traduzioni
Francese
avoir lieu,
se passer
Inglese
to come,
to happen
Spagnolo
acontecer,
ocurrir
Italiano
capitare
Tedesco
geraten,
geschehen.
ingriglionài, ingriglionàre , vrb Definizione
pònnere is grigliones, is ferros de arrestare a unu
Sinonimi e contrari
ammusare,
arrestai,
imbrillonai,
imbrucinitai
/
acapiae,
prèndhere
2.
nos ant ingriglionadu a sa solidade de un'andhira morta ◊ sa Sardigna est bivendu ingriglionada e torrada a tzaraca de is istràngius ◊ no est su mari ch'ingriglionat un'ispera!
Etimo
ctl.
engrillonar
Traduzioni
Francese
passer les menottes
Inglese
to handcuff
Spagnolo
esposar
Italiano
ammanettare
Tedesco
Handschellen anlegen.
inlitzài , vrb Definizione
pònnere o intrare s'ordiu in is litzas
Traduzioni
Francese
faire passer à travers les lisses (le fil)
Inglese
to heddle
Spagnolo
enlizar
Italiano
allicciare
Tedesco
einziehen (die Kettenfäden in die Litzen).
passàe , vrb: passai,
passari,
passare Definizione
in su sensu de su movimentu, andhare de unu puntu, de unu logu, de unu tretu a un'àteru, de una parte a un'àtera; in su sensu de su tempus, menguare, bènnere mancu, ispaciare una dura (e, coment’e nm., su tempus de sa vida), o fintzes impreare su tempus; acabbare, tènnere acabbu; nau de frutos, ispaciare su sabore bonu, èssere fora de su méngius tempus po dhos papare; fàere acabbare ccn. cosa / ger. passenno
Sinonimi e contrari
cobai,
sciadhie
/
èssere,
nàrrere
| ctr.
abarrai,
durai,
firmai
Modi di dire
csn:
fàghere a su passa passa = chi che passat una, duas, tantas bortas fintzas chi una cosa si irméntigat; passai de conca = essire de conca, irmentigare; passai su trigu in ciuliru = fàghere in chiliru; passare ora = abarrai aici, sentza de fai nudha, a chistionu; passa die bona! = itl. buona giornata!; passare maladia (nadu sempre pro tempus passadu)= àere tentu maladia; passat goi e goi… = est cumbinadu chi..., est acontéssiu ca…; passare sa veridade a unu = nàrriri, contai sa beridadi; passai in palita = arrebbussai; passare su fàmine, su sidi, su fritu = catzare su fàmine, su sidi, bogare su fritu; passa passendhe = in passera, in su tempus e in su logu chi unu colat
Frasi
at passau s'arriu a cuadhu ◊ est passau su trenu ◊ sa luxi passat in is isperraduras ◊ me in sa fentana oberta passat su bentu ◊ in cussa carrela non bi passat màchinas ◊ Fulanu candho beniat a bidha passaiat in domo pro nos saludare ◊ pro intrare a binza tocaiat de passare in logu anzenu ◊ – Bistu m'eis a fillu miu? – Unu innòi ndi at passau!
2.
mi nc'est passau su tempus ◊ ierru malu eus passau ◊ babbu in binza passaiat su tempus curendhe sos fundhos ◊ at passau sa noti sentza de dormiri ◊ sa maista est abarrara atenta ascurtendi cumenti dognunu at passau is vacantzas ◊ Tamasu iat passau annus medas de trabballu grai e sacrifítzius mannus
3.
li at dadu malu passare
4.
sa fruta candu si passat si púrdiat ◊ cussa petza est passada: est cumentzendi a fragai ◊ custa cosa ch'est passada a fogu ◊ sunt passendhe a fogu sos sartos
5.
bufa su gafè ca ti passat su sonnu! ◊ chi ti pongu manu a pitzus, piciochedha, ti passant is ischinnitzus e totu sa furighedha! ◊ sa limonada passat is cursus ◊ no istes a su assaza assaza, ca ti che passat sa gana! ◊ passau austu, passat sa basca meda ◊ su dolore no mi est passadu ◊ cussa cuntentesa mi agguantaiat pagu, beniat semper carchi cosa a mi la fàghere passare ◊ passa passendhe, candho recuiat, cussu si che furaiat sempre carchi cosa
6.
fàghela como, cussa cosa, ca faghet a su passa passa e ti ndhe irméntigas! ◊ m'abbàida, ca nachi faghia cudhu cumandhu: at fatu a su passa passa e so ancora gai! ◊ ti fato passare sa beridade ◊ mi at passau totu cussu chi mi est sutzédiu ◊ iscat chi passat custu, custu e cust'àteru: eco tota s'istória!
7.
a tibi ti passat totu, ca ses ricu! ◊ a isse za li passat, si fintzas faedhat male, ca est criadura
8.
cussu est gai ca at passadu sa melinzite ◊ de candho at passadu cussa maladia, bene cun bene no bi est sanadu prus ◊ mischinu, dh'ante fatu presoneri e nd'at passau de fàmene e fritu!…
Etimo
ltn.
passare
Traduzioni
Francese
passer
Inglese
to pass
Spagnolo
pasar,
transitar
Italiano
passare,
transitare,
trascòrrere
Tedesco
durchgehen,
vorbeigehen,
vergehen,
verbringen,
verderben.
pinzellài, pinzellàre , vrb Definizione
passare su pinzellu, tínghere a pinzellu
Sinonimi e contrari
impinzellai
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
passer le pinceau
Inglese
to paint
Spagnolo
pincelar
Italiano
pennellare
Tedesco
pinseln.
samunàda , nf Definizione
su samunare
Sinonimi e contrari
labada,
sapunada,
sciacuada
Frasi
dadi una samunada, ca ses totu brutu! ◊ dogni samunada leat su pizu sou
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
passer à l'eau
Inglese
wash
Spagnolo
lavado
Italiano
lavata
Tedesco
Waschen.
sucèdere , vrb: sucèdiri,
suceri,
sunsèdere,
suntzedi,
sussedi,
sussèdiri,
sutzèdere,
sutzedi,
sutzèdiri Definizione
su capitare de is cosas e fatos chentza dhu bòllere ccn.: vrb. intransitivu, ma si su sugetu no est precisu, in is tempos cumpostos podet pigare su ausilàriu àere
Sinonimi e contrari
acadessi,
acontèssere,
capitai,
cumbinare,
incapitae
Frasi
ma ita totu est sussedendu? ◊ su chi no sucedit in chentu annos sucedit in d-un'ora ◊ ite bi at sutzessu in sa cussorza?◊ po si èssi azardau de fai is tres missas at sucédiu in issa tres cosas de ispantu (R.Pani Murgia)◊ ite ist sunsedendho inongi?!◊ fiza mia, ite t'at sutzessu? ◊ una dí iat sutzédiu una cosa unu paghedhu istrama (M.Porru)◊ si fiat abarrara in domu, totu custu no fiat sucériu!◊ eite at sussédiu?
Etimo
itl.
Traduzioni
Francese
se passer,
arriver
Inglese
to happen
Spagnolo
pasar,
ocurrir
Italiano
succèdere
Tedesco
geschehen.
tiràgiu , nm: tirazu Definizione
sa leva noa, sa festa de is de sa leva, sa tzerriada po fàere su servítziu militare
Sinonimi e contrari
leva,
levada
Frasi
mi ant avisau de andhare a su tirazu ◊ pro su tiràgiu andho a Núoro
Etimo
itl.
tiraggio
Traduzioni
Francese
passer le conseil de révision
Inglese
medical examination for call up
Spagnolo
quinta,
fiesta de los quintos
Italiano
vìsita di lèva
Tedesco
Musterung.