acontèssere, acontèssi, acontèssiri , vrb: acuntèssere, acuntessi, acuntèssiri, cuntessi Definitzione su si fàere o bènnere de sa cosa, de is fatos, de is chistiones, siat bolendho e siat mescamente desesi, a solos, sentza bòllere Sinònimos e contràrios acadessi, capitai, costare 1, cumbinare, incapitae, sucèdere Frases a su mellus ómini puru podit acuntèssiri de pèrdiri s'alientu ◊ no si acuntessat de bociri! ◊ chi dh'apu fatu una borta, no mi at a acuntessi sa de duas! ◊ at a acontèssiri a mei su chi est sutzédiu a is àterus ◊ lah chi no ti torrit a acuntessi! ◊ comente podet acuntèssere a bogare mintzídios?! Ètimu spn. Tradutziones Frantzesu se passer, arriver Ingresu to happen, to occur Ispagnolu acontecer, suceder, pasar Italianu avvenire, accadére, succèdere Tedescu geschehen.

ammusàre , vrb Definitzione pònnere is musas; acapiare, pònnere su musale, su musone a un’animale Sinònimos e contràrios arrestai, imbrucinitai, ingriglionai, prèndhere / ammurralare 2. nisciunu at postu aficu a l'ammusare a calchi truncu, a custu poeta! 3. at ammusadu sos bijos a su narile Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu menotter, passer les menottes Ingresu to handcuff Ispagnolu esposar Italianu ammanettare Tedescu Handschellen anlegen.

aporríre , vrb: aporriri, porrire* Definitzione giare calecuna cosa a unu chi si portat acanta, candho no dhue lompet a si dha pigare issu etotu o est un’istràngiu; fintzes giare a ischire una segurtade, una nova / cong. 2ˆ p. sing.: apòrgiast Sinònimos e contràrios apòrrere, apurriai, dare, donai / nàrrere Frases aporridhi una cadira, a gomai! ◊ aproxat unu billetu! ◊ pònedi in cue ca custa cosa ti l'aporro deo! ◊ da’ue ses apórrimi sa manu! ◊ su didali ti dh'apòrgiu dèu ◊ no dhi apòrgiasta feli comenti ant fatu a Cristus! 2. addaghi li ant aporridu sa segurtàntzia ndh'est bénnidu isartigadu fatu! ◊ mi ant aporridu chi sa robba mia la tenent tancada in tale logu Ètimu Tradutziones Frantzesu passer, rapporter Ingresu to hand, to refer Ispagnolu pasar, alcanzar, referir Italianu pòrgere, riferire Tedescu reichen, berichten.

barigài, barigàre , vrb: varicare Definitzione su passare mescamente de su tempus / barigai s'eca = zumpare sa zanna Sinònimos e contràrios colare, ibarigai, passae Frases bàrigant sos annos, sas dies ◊ barigai s'ierru ◊ in zerru sas dies che bàrigant impresse ca sunt curtzas ◊ fint dissignendhe su modu de che barigare sa note ◊ barigada si ch'est sa pitzinnia ◊ barigada si ch'est s'istella mia: pro cussu mi est su logu iscuriadu! (B.Sulis) Ètimu ltn. varicare Tradutziones Frantzesu passer Ingresu to pass, to set Ispagnolu transcurrir, passar Italianu passare, tramontare Tedescu vergehen, untergehen.

costài 1 , vrb: costare 1 Definitzione chi podet èssere, chi podet capitare de fàere, de nàrrere, e àteru, siat bolendho e siat chentza bòllere, fintzes in su sensu de tènnere dannu Sinònimos e contràrios acontèssere, capitai, cumbinare, tantare Maneras de nàrrere csn: costare cosa = calai guta, àere dannu; costau dh'est partu! = si at bidu sa morte in ogros, si est àpidu in arriscos mannos Frases ojamomia it'arrori chi m'est costau, connau miu arrestau! ◊ no apo ischidu su chi mi est costau ca fio galu in sonnos (P.Piga)◊ chi fachiant cussu mi costat a mimme, ca lu fachiat una tzia mea ◊ apo intesu cosas chi a las narrer no parent costadas (P.Mereu)◊ nara su fatu comente est costau! ◊ iscuru a chie costat, sa mala fortuna! ◊ perunu male ti aiat costatu si aias fatu comente ti apo natu! ◊ no ti costet chei sa candhela, issa matessi a si fagher iscuru! ◊ at contau su chi dhi fut costau e chini dh'iat fatu ◊ e de cudhu tziu ita nd'est costau? 2. ite ti ndh'est costadu de cudha cumpannia? ◊ candho est andhau a liu narrer, a su pride, ca su nonnu fit unu comunista, azommai no ndhe li aiat costau cosa! Ètimu ltn. constare Tradutziones Frantzesu arriver, se passer Ingresu to happen Ispagnolu acontecer, ocurrir Italianu succèdere, avvenire Tedescu geschehen.

imperaulàre , vrb Definitzione foedhare tempus innanti cun ccn. po àere calecuna cosa e giare su foedhu, impromítere Sinònimos e contràrios aparagulare 2. chie fit già imperaulada, chie deviat atèndhere in domo, chie si deviat fàghere monza e neune lu cheriat ◊ sa robba mi l'ant chircada in medas e so imperauladu cun paritzos Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu prendre la parole, passer la parole à qqn Ingresu to reserve Ispagnolu apalabrar, reservar Italianu prenotare Tedescu vorbestellen.

incapitàe, incapitài, incapitàre , vrb Definitzione su èssere, imbàtere o agatare in calecunu logu o chistione po cumbinatzione, comente podet arresurtare chentza chi dipendhat de su bòllere de nemos Sinònimos e contràrios capitai, incapai 1 / acontèssere Frases arratza de mulleri chi apu incapitau! ◊ chi iat incapitau a mimi no si fut fuiu, no! ◊ míseru tue chi nche ses incapitandhe in cussa malasorte! ◊ chi incapitat a no nch'èssede zeo, nch'est issa ◊ incàpitat, a boltas, in su note, che unu pitzinnu s'ischidet su bentu (S.Baldino) Tradutziones Frantzesu avoir lieu, se passer Ingresu to come, to happen Ispagnolu acontecer, ocurrir Italianu capitare Tedescu geraten, geschehen.

ingriglionài, ingriglionàre , vrb Definitzione pònnere is grigliones, is ferros de arrestare a unu Sinònimos e contràrios ammusare, arrestai, imbrillonai, imbrucinitai / acapiae, prèndhere 2. nos ant ingriglionadu a sa solidade de un'andhira morta ◊ sa Sardigna est bivendu ingriglionada e torrada a tzaraca de is istràngius ◊ no est su mari ch'ingriglionat un'ispera! Ètimu ctl. engrillonar Tradutziones Frantzesu passer les menottes Ingresu to handcuff Ispagnolu esposar Italianu ammanettare Tedescu Handschellen anlegen.

inlitzài , vrb Definitzione pònnere o intrare s'ordiu in is litzas Tradutziones Frantzesu faire passer à travers les lisses (le fil) Ingresu to heddle Ispagnolu enlizar Italianu allicciare Tedescu einziehen (die Kettenfäden in die Litzen).

passàe , vrb: passai, passari, passare Definitzione in su sensu de su movimentu, andhare de unu puntu, de unu logu, de unu tretu a un'àteru, de una parte a un'àtera; in su sensu de su tempus, menguare, bènnere mancu, ispaciare una dura (e, coment’e nm., su tempus de sa vida), o fintzes impreare su tempus; acabbare, tènnere acabbu; nau de frutos, ispaciare su sabore bonu, èssere fora de su méngius tempus po dhos papare; fàere acabbare ccn. cosa / ger. passenno Sinònimos e contràrios cobai, sciadhie / èssere, nàrrere | ctr. abarrai, durai, firmai Maneras de nàrrere csn: fàghere a su passa passa = chi che passat una, duas, tantas bortas fintzas chi una cosa si irméntigat; passai de conca = essire de conca, irmentigare; passai su trigu in ciuliru = fàghere in chiliru; passare ora = abarrai aici, sentza de fai nudha, a chistionu; passa die bona! = itl. buona giornata!; passare maladia (nadu sempre pro tempus passadu)= àere tentu maladia; passat goi e goi… = est cumbinadu chi..., est acontéssiu ca…; passare sa veridade a unu = nàrriri, contai sa beridadi; passai in palita = arrebbussai; passare su fàmine, su sidi, su fritu = catzare su fàmine, su sidi, bogare su fritu; passa passendhe = in passera, in su tempus e in su logu chi unu colat Frases at passau s'arriu a cuadhu ◊ est passau su trenu ◊ sa luxi passat in is isperraduras ◊ me in sa fentana oberta passat su bentu ◊ in cussa carrela non bi passat màchinas ◊ Fulanu candho beniat a bidha passaiat in domo pro nos saludare ◊ pro intrare a binza tocaiat de passare in logu anzenu ◊ – Bistu m'eis a fillu miu? – Unu innòi ndi at passau! 2. mi nc'est passau su tempus ◊ ierru malu eus passau ◊ babbu in binza passaiat su tempus curendhe sos fundhos ◊ at passau sa noti sentza de dormiri ◊ sa maista est abarrara atenta ascurtendi cumenti dognunu at passau is vacantzas ◊ Tamasu iat passau annus medas de trabballu grai e sacrifítzius mannus 3. li at dadu malu passare 4. sa fruta candu si passat si púrdiat ◊ cussa petza est passada: est cumentzendi a fragai ◊ custa cosa ch'est passada a fogu ◊ sunt passendhe a fogu sos sartos 5. bufa su gafè ca ti passat su sonnu! ◊ chi ti pongu manu a pitzus, piciochedha, ti passant is ischinnitzus e totu sa furighedha! ◊ sa limonada passat is cursus ◊ no istes a su assaza assaza, ca ti che passat sa gana! ◊ passau austu, passat sa basca meda ◊ su dolore no mi est passadu ◊ cussa cuntentesa mi agguantaiat pagu, beniat semper carchi cosa a mi la fàghere passare ◊ passa passendhe, candho recuiat, cussu si che furaiat sempre carchi cosa 6. fàghela como, cussa cosa, ca faghet a su passa passa e ti ndhe irméntigas! ◊ m'abbàida, ca nachi faghia cudhu cumandhu: at fatu a su passa passa e so ancora gai! ◊ ti fato passare sa beridade ◊ mi at passau totu cussu chi mi est sutzédiu ◊ iscat chi passat custu, custu e cust'àteru: eco tota s'istória! 7. a tibi ti passat totu, ca ses ricu! ◊ a isse za li passat, si fintzas faedhat male, ca est criadura 8. cussu est gai ca at passadu sa melinzite ◊ de candho at passadu cussa maladia, bene cun bene no bi est sanadu prus ◊ mischinu, dh'ante fatu presoneri e nd'at passau de fàmene e fritu!… Ètimu ltn. passare Tradutziones Frantzesu passer Ingresu to pass Ispagnolu pasar, transitar Italianu passare, transitare, trascòrrere Tedescu durchgehen, vorbeigehen, vergehen, verbringen, verderben.

pinzellài, pinzellàre , vrb Definitzione passare su pinzellu, tínghere a pinzellu Sinònimos e contràrios impinzellai Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu passer le pinceau Ingresu to paint Ispagnolu pincelar Italianu pennellare Tedescu pinseln.

samunàda , nf Definitzione su samunare Sinònimos e contràrios labada, sapunada, sciacuada Frases dadi una samunada, ca ses totu brutu! ◊ dogni samunada leat su pizu sou Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu passer à l'eau Ingresu wash Ispagnolu lavado Italianu lavata Tedescu Waschen.

sucèdere , vrb: sucèdiri, suceri, sunsèdere, suntzedi, sussedi, sussèdiri, sutzèdere, sutzedi, sutzèdiri Definitzione su capitare de is cosas e fatos chentza dhu bòllere ccn.: vrb. intransitivu, ma si su sugetu no est precisu, in is tempos cumpostos podet pigare su ausilàriu àere Sinònimos e contràrios acadessi, acontèssere, capitai, cumbinare, incapitae Frases ma ita totu est sussedendu? ◊ su chi no sucedit in chentu annos sucedit in d-un'ora ◊ ite bi at sutzessu in sa cussorza?◊ po si èssi azardau de fai is tres missas at sucédiu in issa tres cosas de ispantu (R.Pani Murgia)◊ ite ist sunsedendho inongi?!◊ fiza mia, ite t'at sutzessu? ◊ una dí iat sutzédiu una cosa unu paghedhu istrama (M.Porru)◊ si fiat abarrara in domu, totu custu no fiat sucériu!◊ eite at sussédiu? Ètimu itl. Tradutziones Frantzesu se passer, arriver Ingresu to happen Ispagnolu pasar, ocurrir Italianu succèdere Tedescu geschehen.

tiràgiu , nm: tirazu Definitzione sa leva noa, sa festa de is de sa leva, sa tzerriada po fàere su servítziu militare Sinònimos e contràrios leva, levada Frases mi ant avisau de andhare a su tirazu ◊ pro su tiràgiu andho a Núoro Ètimu itl. tiraggio Tradutziones Frantzesu passer le conseil de révision Ingresu medical examination for call up Ispagnolu quinta, fiesta de los quintos Italianu vìsita di lèva Tedescu Musterung.

«« Torra a chircare