acontèssere, acontèssi, acontèssiri , vrb: acuntèssere,
acuntessi,
acuntèssiri,
cuntessi Definitzione
su si fàere o bènnere de sa cosa, de is fatos, de is chistiones, siat bolendho e siat mescamente desesi, a solos, sentza bòllere
Sinònimos e contràrios
acadessi,
capitai,
costare 1,
cumbinare,
incapitae,
sucèdere
Frases
a su mellus ómini puru podit acuntèssiri de pèrdiri s'alientu ◊ no si acuntessat de bociri! ◊ chi dh'apu fatu una borta, no mi at a acuntessi sa de duas! ◊ at a acontèssiri a mei su chi est sutzédiu a is àterus ◊ lah chi no ti torrit a acuntessi! ◊ comente podet acuntèssere a bogare mintzídios?!
Ètimu
spn.
Tradutziones
Frantzesu
se passer,
arriver
Ingresu
to happen,
to occur
Ispagnolu
acontecer,
suceder,
pasar
Italianu
avvenire,
accadére,
succèdere
Tedescu
geschehen.
afèrrere , vrb Definitzione
assuprire, lòmpere a unu logu unu pagu a intzertu, mescamente atesu o chi no si connoschet e passandho in logu chi no si connoschet / afèrrere a s'origra una cosa = nàrriri o fai a isciri una cosa, o fintzas intèndiri calincuna cosa po cumbinatzioni
Sinònimos e contràrios
addabbiai,
assuprire,
imbàtere,
infèrrere,
revèrtere
Frases
belleggai che sunt afertos a logu chi bi aiat zente ◊ a su dimandha dimandha che semus afertos a ue aimus su cumandhu
2.
unu sonu mi aferit a s'orija ◊ sa nova che li est aferta dae sos giornales
Ètimu
ltn.
afferre
Tradutziones
Frantzesu
arriver,
parvenir
Ingresu
to reach
Ispagnolu
llegar
Italianu
giùngere
Tedescu
ankommen.
arribbài, arribbàre , vrb: arribbari,
arrivare,
erribbai Definitzione
andhare e lòmpere a unu logu, a unu puntu, arrennèscere a tocare calecuna cosa cun sa manu a bratzu istirau (o fintzes a iscúdere, fàere male a unu); fàere unu tanti, una suma
Sinònimos e contràrios
arrannesci,
arrivire,
assuprire,
ciòmpere,
lòmpere
| ctr.
andai,
tocai 1
/
leai
Frases
est arribbau a s'edadi de cent'annus ◊ aui eus a arribbari sighendi de aici?!
2.
li sunt arribbaos pro lu addobbare
3.
a cantu arribbat s'ispesa?
Ètimu
ctl.
arribar
Tradutziones
Frantzesu
arriver
Ingresu
to arrive
Ispagnolu
llegar
Italianu
arrivare
Tedescu
ankommen.
capitài , vrb: capitare Definitzione
nau de unu fatu, acontèssere de cumbinatzione, chentza dhu fàere apostadamente; bènnere apare cun ccn. / cosa capitada = cosa abberu, no contàssia o contu fatu a pentzamentu
Sinònimos e contràrios
acadessi,
acontèssere,
atruessai,
costare 1,
cumbinare,
incapai 1,
incapitae,
sucèdere
/
atobiai
Frases
bi capitaiat castanzajos, turronajos e raminajos ◊ iat capitau chi iant fatu unu isdorrobbatóriu ◊ cale signale nos at a fàghere ischire chi custas cosas sunt pro capitare? ◊ si ti capitas in caserma faghe dimandha de su portuarma! ◊ in bidha est capitandho fatos mai bistos e ne inténdhios ◊ ite at capitadu?
2.
cada sero nabamus sos contos de sos trabballos e de sa zente chi abamus capitau
3.
custu contu est cosa capitada, dhu contaiat sempri babbu miu
Ètimu
itl.
Tradutziones
Frantzesu
tomber,
arriver
Ingresu
to happen
Ispagnolu
ocurrir,
acontecer,
topar
Italianu
capitare
Tedescu
geschehen.
còmprere , vrb: ciòmpere*,
cròmpere,
lòmpere Definitzione
nau de cosas chi si movent (e fintzes de tempus), arribbare a ue tocat, a su logu chi si depet andhare; nau de cosas chi creschent, agabbare s’isvilupu, arribbare a puntu de èssere bonas a papare, a còere, de pòdere serbire; giare a pitzu a unu o a calecuna cosa a iscúdere, a furare, a papare e àteru
Sinònimos e contràrios
assuprire
/
abbasolare,
abberare,
achiare,
ammadurae,
crompire,
ingranire
/
acometare,
assacheare,
assachitzare,
atacai
Frases
apustis de tantas dies crompet a Castedhu ◊ su mere crompiat a s’ispessada a compudare su messonzu ◊ so andhadu a l'abbisitare, ma paris chi so crómpidu a inie apo agatau sas portas serradas
3.
est ca ses tue, ma si mi lu aiat nau un'anzenu li fia crómpiu a lu bocare fora! ◊ lestros e prestos li suprint e li crompent a corfos de ramu! ◊ no lis crompas a pitzu e no lis punciurres gherra!
Tradutziones
Frantzesu
arriver,
mûrir,
attaquer
Ingresu
to arrive,
to ripe,
to assail
Ispagnolu
llegar,
madurar,
asaltar
Italianu
arrivare,
maturare,
assalire
Tedescu
ankommen,
reifen,
angreifen.
costài 1 , vrb: costare 1 Definitzione
chi podet èssere, chi podet capitare de fàere, de nàrrere, e àteru, siat bolendho e siat chentza bòllere, fintzes in su sensu de tènnere dannu
Sinònimos e contràrios
acontèssere,
capitai,
cumbinare,
tantare
Maneras de nàrrere
csn:
costare cosa = calai guta, àere dannu; costau dh'est partu! = si at bidu sa morte in ogros, si est àpidu in arriscos mannos
Frases
ojamomia it'arrori chi m'est costau, connau miu arrestau! ◊ no apo ischidu su chi mi est costau ca fio galu in sonnos (P.Piga)◊ chi fachiant cussu mi costat a mimme, ca lu fachiat una tzia mea ◊ apo intesu cosas chi a las narrer no parent costadas (P.Mereu)◊ nara su fatu comente est costau! ◊ iscuru a chie costat, sa mala fortuna! ◊ perunu male ti aiat costatu si aias fatu comente ti apo natu! ◊ no ti costet chei sa candhela, issa matessi a si fagher iscuru! ◊ at contau su chi dhi fut costau e chini dh'iat fatu ◊ e de cudhu tziu ita nd'est costau?
2.
ite ti ndh'est costadu de cudha cumpannia? ◊ candho est andhau a liu narrer, a su pride, ca su nonnu fit unu comunista, azommai no ndhe li aiat costau cosa!
Ètimu
ltn.
constare
Tradutziones
Frantzesu
arriver,
se passer
Ingresu
to happen
Ispagnolu
acontecer,
ocurrir
Italianu
succèdere,
avvenire
Tedescu
geschehen.
giòmpere , vrb: ciòmpere*,
lòmpere,
zòmpere Definitzione
arribbare a unu certu puntu, a su puntu giustu, nau siat po tretu e siat po frutos, po tempus; betare farrancas a unu po dhu iscúdere, o a una cosa po ndhe dha pigare, po si dha papare
Sinònimos e contràrios
abberare,
arribbai,
assuprire,
còchere
Maneras de nàrrere
csn:
giòmpere sos annos = fai is annus; giòmpere a s'intentu = lòmpiri a s'iscopu, averai unu disígiu
Frases
si no giompo a sos primos onores no mi ndhe pigo annuzu! ◊ bidet su frutu ma no giompet mai a lu coglire ◊ pustis de tantu caminu giompeint a sa tanca ◊ su "Chi nono" de sa fémina li fit giómpidu che un'istuturrada ◊ gasi giompant a cras e chi si fichent!
2.
agguanta fàmine finas a giòmpere sa figu! ◊ li mancat bator meses a giòmpere sos norant'annos ◊ giompeit sos istúdios e si fateit avocadu
3.
miràdelu in sa rughe istrutu e feu, paret li siant giómpidas sas aes e no l'apant lassadu melmu intreu! (P.Casu)◊ mai li giompat bistrale a cuss'ílighe! ◊ muzere mia che ispiridada a tale vista s'est giómpida a pilos!
Tradutziones
Frantzesu
arriver,
mûrir,
attaquer
Ingresu
to arrive,
to ripen,
to assail
Ispagnolu
llegar,
madurar,
asaltar
Italianu
arrivare,
maturare,
assalire
Tedescu
erreichen,
ankommen,
reifen,
angreifen.
imbàtede, imbàtere, imbàti , vrb: imbàtiri Definitzione
lòmpere, arribbare a unu logu (prus che àteru atesu e fintzes chentza dhu bòllere, coment’e candho unu no ischit su logu) o fintzes giare a pitzu a unu, lòmpere a unu tanti, fintzes ingòllere o portare cosa a unu logu / a cantu imbatit s’oju = a cantu imbatit vista, fintzas aundi si arrennescit a biri
Sinònimos e contràrios
afèrrere,
andhare,
assuprire,
bènnere,
iferire,
imbatire,
impròdere,
infèrrere,
lòmpere,
revèrtere
Frases
custus pagus sintzigorrus mancu a su gúturu imbatint! ◊ imbàtiu a domu e mortu at fatu! ◊ mi ndi ant furau is caboniscus: ma chi imbateus paris!…◊ fiant imbàtius in d-una rafineria ◊ unu no imbatet a sos otant'annos sentza sufrire nudha ◊ assumancu tres oras nci bollit po imbati a Masudhas ◊ su preju che imbatiat a ses milliones ◊ che aiaus postu totu sa note po che imbàtede a inie
2.
dhi fuant imbàtius apitzus, dh'iant pigau e portau in tribbunali
3.
a cantu imbatiat vista bidia totu su mare ◊ sas campagnas cantu imbatit sa vista sunt totu brusiadas ◊ che at imbàtiu su pipiu mortu a dommo ◊ lah ca ti apu imbàtiru muregu e modhici po su forru!
Ètimu
itl.
imbattere
Tradutziones
Frantzesu
arriver
Ingresu
to arrive
Ispagnolu
llegar
Italianu
arrivare
Tedescu
ankommen.
lòmpere, lòmpi , vrb: allòmpiri,
ciòmpere*,
còmprere,
giòmpere,
lòmpiri,
zòmpere Definitzione
andhare e arribbare a unu logu, a unu tretu, a unu certu puntu; nau de frutos e cosas chi creschent, arribbare a su puntu de èssere bonos a papare, a incungiare; portare, acostire una cosa; betare is manos a unu po dh'iscúdere, o a una cosa po ndhe dha pinnigare, po si dha papare
Sinònimos e contràrios
acodie,
arribbai,
assuprire,
avrastare,
illompi
/
abberare,
achiare,
crompire,
impertiae,
ingranire
/
aporrire,
batire
/
assachitzare,
atacai,
crazugai
Maneras de nàrrere
csn:
tzucau e lómpiu = puntu e mortu; no s'ídere mai lómpidu = tènniri tropu pressi, lassaisí pigai de su pressi, de sa furighedha; lòmpere sos annos = fai is annus; piga sa manu e lompimidhoi!… = a pinnigu est!…, ch'est atesu meda!
Frases
lompe a domo de mamma tua ca ti cheret cumandhu! ◊ si ch'est lómpidu isse innanti meu e no mi at lassadu nudha ◊ s'abba ch'est lómpida, in su surcu ◊ ajó ca est lompendi su síndhigu! ◊ a ite ora ses lómpidu a bidha? ◊ binchet su pannu chie lompet innantis de sos àteros ◊ geo lompo a Austis e bio chi funt inie, poi che sódigo a bidha
2.
sa cariasa lompet in maju ◊ sa cosa semenada a regadiu no lompet frutu
3.
lompemindhe cussa cosa! ◊ a ue no lompes a manos, a bodhire sa figu lea s'unchinu ◊ bai e lompididhoi e torra luegus! ◊ bae, za ti che la lompo deo, a domo tua, custa cosa! ◊ Deus bos lompat a su disizu bostru!
4.
fis bona cantu su mele, e como dae su fele lompes a mi rafiare! ◊ si li lompo lu lasso fritu che nie!…
5.
addaghi si che ponet una cosa in conca no s'idet mai lómpidu!
Tradutziones
Frantzesu
arriver,
parvenir,
mûrir,
parvenir à maturation
Ingresu
to reach,
to ripen
Ispagnolu
llegar,
madurar
Italianu
giùngere,
pervenire,
maturare
Tedescu
ankommen,
reifen.
sucèdere , vrb: sucèdiri,
suceri,
sunsèdere,
suntzedi,
sussedi,
sussèdiri,
sutzèdere,
sutzedi,
sutzèdiri Definitzione
su capitare de is cosas e fatos chentza dhu bòllere ccn.: vrb. intransitivu, ma si su sugetu no est precisu, in is tempos cumpostos podet pigare su ausilàriu àere
Sinònimos e contràrios
acadessi,
acontèssere,
capitai,
cumbinare,
incapitae
Frases
ma ita totu est sussedendu? ◊ su chi no sucedit in chentu annos sucedit in d-un'ora ◊ ite bi at sutzessu in sa cussorza?◊ po si èssi azardau de fai is tres missas at sucédiu in issa tres cosas de ispantu (R.Pani Murgia)◊ ite ist sunsedendho inongi?!◊ fiza mia, ite t'at sutzessu? ◊ una dí iat sutzédiu una cosa unu paghedhu istrama (M.Porru)◊ si fiat abarrara in domu, totu custu no fiat sucériu!◊ eite at sussédiu?
Ètimu
itl.
Tradutziones
Frantzesu
se passer,
arriver
Ingresu
to happen
Ispagnolu
pasar,
ocurrir
Italianu
succèdere
Tedescu
geschehen.