abberàre , vrb: averai 1,
averare Definitzione
nau pruschetotu de sèmenes, fàere bellu, grussu, ingraniu bene; arresurtare berus, nau de ccn. cosa chi si ibertàt de tempus innanti, profetizada, o nada innanti de acontèssere
Sinònimos e contràrios
abbasolare,
achiare,
ammadurae,
ciòmpere,
còmprere,
crompire,
ingranire,
lòmpere
Frases
su trigu at averadu, no at averadu ◊ sas ispigas sunt averadas ◊ donzi cosa naschet e averat ◊ avera tega, budrone, fruta e ranu e mulgat late a rios su pastore! (Sozu)
2.
totu si averesit a puntinu cantu narzesit su mastru divinu ◊ faghe chi potemus bídere su Regnu tou averadu! ◊ isperat chi si averent sos sónnios ◊ su bisu chi at fatu no si est mai averau ◊ at cumpréndiu chi fut arribbada e averada sa fini
Ètimu
itl?
Tradutziones
Frantzesu
mûrir
Ingresu
to ripen
Ispagnolu
madurar,
cumplirse
Italianu
maturare,
avverare,
cómpiersi,
inverare
Tedescu
bewahrheiten,
reifen,
sich bewahrheiten.
ampuàre 1 , vrb Definitzione
cumprire is capacidades sessuales, cosa chi lompet a fúrriu de is tréighi, batórdighi annos (dipendhet de s'unu a s'àteru) candho a sa fémina dhi cumènciant a crèschere is titas, mascu e fémina comènciant a impilire in s'oru de sa natura (a s'ómine dhi essit sa braba puru e cumènciat a bogare)
Sinònimos e contràrios
aputzare
Frases
su pisedhu est cumintzandhe a ampuare
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
mûrir sexuellement
Ingresu
to mature
Ispagnolu
alcanzar la madurez sexual
Italianu
maturare sessualménte
Tedescu
reifen.
còmprere , vrb: ciòmpere*,
cròmpere,
lòmpere Definitzione
nau de cosas chi si movent (e fintzes de tempus), arribbare a ue tocat, a su logu chi si depet andhare; nau de cosas chi creschent, agabbare s’isvilupu, arribbare a puntu de èssere bonas a papare, a còere, de pòdere serbire; giare a pitzu a unu o a calecuna cosa a iscúdere, a furare, a papare e àteru
Sinònimos e contràrios
assuprire
/
abbasolare,
abberare,
achiare,
ammadurae,
crompire,
ingranire
/
acometare,
assacheare,
assachitzare,
atacai
Frases
apustis de tantas dies crompet a Castedhu ◊ su mere crompiat a s’ispessada a compudare su messonzu ◊ so andhadu a l'abbisitare, ma paris chi so crómpidu a inie apo agatau sas portas serradas
3.
est ca ses tue, ma si mi lu aiat nau un'anzenu li fia crómpiu a lu bocare fora! ◊ lestros e prestos li suprint e li crompent a corfos de ramu! ◊ no lis crompas a pitzu e no lis punciurres gherra!
Tradutziones
Frantzesu
arriver,
mûrir,
attaquer
Ingresu
to arrive,
to ripe,
to assail
Ispagnolu
llegar,
madurar,
asaltar
Italianu
arrivare,
maturare,
assalire
Tedescu
ankommen,
reifen,
angreifen.
crompíre , vrb: crumpire,
cumplire,
cumpliri,
cumprire,
cumpriri Definitzione
nau de cosas chi creschent, bènnere o batire a puntu giustu, bonas de pòdere serbire; fàere bonu a cara a unu, mescamente cun chie si tenet calecunu óbbrigu; fàere un'óbbrigu, unu dovere, atèndhere, mantènnere una promissa / cumprire unu disizu, una promissa
Sinònimos e contràrios
abbasolare,
abberare,
achiare,
ammadurae,
còchere,
ciòmpere*,
còmprere,
demprire,
impertiae,
ingranire,
lòmpere
Frases
sos àrbores crumpint su frutu ◊ cust'àrbure si bàrriat de frutu meda ma no lu cumprit ◊ su trigu fit crómpiu e de messare ◊ femu piciochedhu de doxi o trexi annus apena cumprius ◊ como apo crómpitu vinti annos
2.
già l'ischiat deghí su tempus meu si cumpriat ◊ eo su tempus meu l'apo cumpridu! ◊ ant comintzadu una galleria ch'in tota sa vida mia no l'apo a bídere cumprida!
3.
menzus cumprire a tardu chi no mai ◊ peruna fémina lu cheriat a cojare, ma totu lu cumpriant ◊ timendhe fis a mi cumprire sos amigos, chi no as abbertu sa gianna?! ◊ cudhu at cojadu una fiza, cudh'àteru at tentu dannu e a totugantos amus cumpridu ◊ za cumprit a totu, su pitzinnu: no ndhe lassat unu chentza saludadu! ◊ andhat a missa ma no cumprit a su pretzetu! ◊ a su mortu, cun megus cumprendhe bi fit su cumpanzu meu ◊ candho si est laureada za l'ant cumprida totu: parentes, amigos e connoschentes!
Tradutziones
Frantzesu
mûrir
Ingresu
to ripe
Ispagnolu
madurar,
cumplir
Italianu
maturare,
adempire
Tedescu
reifen,
erfüllen.
dempríre , vrb: adrimpie,
drempire,
drempiri,
drimpire,
drimpiri Definitzione
nau de cosas chi creschent, lòmpere a puntu de pòdere serbire; fàere su dovere, fàere is óbbrigos, lòmpere de una chistione a is conclusiones / èssere galu a drempire = chi no est lómpidu
Sinònimos e contràrios
abbasolare,
abberare,
achiare,
ammadurae,
avetuie,
crompire,
grempire,
ingranire,
lòmpere
| ctr.
agurtire
Frases
Deus aiat dempritu su disitzu meu ◊ oje puru drempint galu sa morte chei sos chercos sa lanne sos ómines de brunzu! (G.Delogu)◊ candu su trigu iat iscabidhau e si fut drimpiu fut cumparta fintzas s'erba mala ◊ su lori fait su cambu, iscabidhat e infinis si drimpit s'ispiga
2.
lassade su ramu birde ca sa linna no est galu drempida! ◊ s'ógliu fit drimpitu e nche l'amus messatu
3.
ses cuntentu de drimpire a s'impreu chin incuru
Ètimu
ltn.
adimplere
Tradutziones
Frantzesu
mûrir
Ingresu
to ripe
Ispagnolu
madurar
Italianu
maturare
Tedescu
reifen.
ilmagnàre , vrb: immagnare,
immannare,
immanniare,
irmagnare,
irmanniare,
ismanniare Definitzione
fàere a mannu, fàere mannu, prus mannu, fintzes errichire; nau de persona, fàere crèschere de carena e de conca, de giudítziu
Sinònimos e contràrios
acrèschere,
ammanniae,
ammannire,
immagnire,
immannitare
| ctr.
ilminorigare,
impiticai
Frases
immagnendhe, su sèmene creschet dedioi ◊ mi at penadu tribbulendhe sa vida pro m'immannare in pannos de decoro (G.Branca)◊ deo apo immannadu a fizos mios ◊ cherfendhe totu a corpu ismanniare de manu tua bufas su velenu! (P.Sulis)◊ sos fizos candho irmànniant si cojubant ◊ sa famíllia est creschendhe e chin issa est irmanniandhe su bisonzu ◊ sa morte de su babbu lu fateit irmagnare prima de su tempus ◊ su tempus at imbetzadu a mamma ilmagnendhe a mie
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
grandir,
mûrir
Ingresu
to grow
Ispagnolu
crecer,
madurar
Italianu
créscere,
ingrandire,
espàndere,
maturare
Tedescu
wachsen,
vergrößern,
erweitern,
reifen.
lòmpere, lòmpi , vrb: allòmpiri,
ciòmpere*,
còmprere,
giòmpere,
lòmpiri,
zòmpere Definitzione
andhare e arribbare a unu logu, a unu tretu, a unu certu puntu; nau de frutos e cosas chi creschent, arribbare a su puntu de èssere bonos a papare, a incungiare; portare, acostire una cosa; betare is manos a unu po dh'iscúdere, o a una cosa po ndhe dha pinnigare, po si dha papare
Sinònimos e contràrios
acodie,
arribbai,
assuprire,
avrastare,
illompi
/
abberare,
achiare,
crompire,
impertiae,
ingranire
/
aporrire,
batire
/
assachitzare,
atacai,
crazugai
Maneras de nàrrere
csn:
tzucau e lómpiu = puntu e mortu; no s'ídere mai lómpidu = tènniri tropu pressi, lassaisí pigai de su pressi, de sa furighedha; lòmpere sos annos = fai is annus; piga sa manu e lompimidhoi!… = a pinnigu est!…, ch'est atesu meda!
Frases
lompe a domo de mamma tua ca ti cheret cumandhu! ◊ si ch'est lómpidu isse innanti meu e no mi at lassadu nudha ◊ s'abba ch'est lómpida, in su surcu ◊ ajó ca est lompendi su síndhigu! ◊ a ite ora ses lómpidu a bidha? ◊ binchet su pannu chie lompet innantis de sos àteros ◊ geo lompo a Austis e bio chi funt inie, poi che sódigo a bidha
2.
sa cariasa lompet in maju ◊ sa cosa semenada a regadiu no lompet frutu
3.
lompemindhe cussa cosa! ◊ a ue no lompes a manos, a bodhire sa figu lea s'unchinu ◊ bai e lompididhoi e torra luegus! ◊ bae, za ti che la lompo deo, a domo tua, custa cosa! ◊ Deus bos lompat a su disizu bostru!
4.
fis bona cantu su mele, e como dae su fele lompes a mi rafiare! ◊ si li lompo lu lasso fritu che nie!…
5.
addaghi si che ponet una cosa in conca no s'idet mai lómpidu!
Tradutziones
Frantzesu
arriver,
parvenir,
mûrir,
parvenir à maturation
Ingresu
to reach,
to ripen
Ispagnolu
llegar,
madurar
Italianu
giùngere,
pervenire,
maturare
Tedescu
ankommen,
reifen.