afèrrere , vrb Definitzione
assuprire, lòmpere a unu logu unu pagu a intzertu, mescamente atesu o chi no si connoschet e passandho in logu chi no si connoschet / afèrrere a s'origra una cosa = nàrriri o fai a isciri una cosa, o fintzas intèndiri calincuna cosa po cumbinatzioni
Sinònimos e contràrios
addabbiai,
assuprire,
imbàtere,
infèrrere,
revèrtere
Frases
belleggai che sunt afertos a logu chi bi aiat zente ◊ a su dimandha dimandha che semus afertos a ue aimus su cumandhu
2.
unu sonu mi aferit a s'orija ◊ sa nova che li est aferta dae sos giornales
Ètimu
ltn.
afferre
Tradutziones
Frantzesu
arriver,
parvenir
Ingresu
to reach
Ispagnolu
llegar
Italianu
giùngere
Tedescu
ankommen.
arribbài, arribbàre , vrb: arribbari,
arrivare,
erribbai Definitzione
andhare e lòmpere a unu logu, a unu puntu, arrennèscere a tocare calecuna cosa cun sa manu a bratzu istirau (o fintzes a iscúdere, fàere male a unu); fàere unu tanti, una suma
Sinònimos e contràrios
arrannesci,
arrivire,
assuprire,
ciòmpere,
lòmpere
| ctr.
andai,
tocai 1
/
leai
Frases
est arribbau a s'edadi de cent'annus ◊ aui eus a arribbari sighendi de aici?!
2.
li sunt arribbaos pro lu addobbare
3.
a cantu arribbat s'ispesa?
Ètimu
ctl.
arribar
Tradutziones
Frantzesu
arriver
Ingresu
to arrive
Ispagnolu
llegar
Italianu
arrivare
Tedescu
ankommen.
bènnede, bènnere , vrb: benni,
bènniri,
vènnere Definitzione
acostire, lòmpere a ue unu si agatat, a ue est; nau de tempus, su si fàere presente, lòmpere; nau de cosa chi si ponet in dossu, istare, andhare o orrúere bene; foedhandho de cosas a bèndhere, costare, fàere de prétziu / poét. benne; a/c.: sa de tres personas sing. leat su verbu aus. àere candho su sugetu no est bene precisu, no est determinau (e deosi est fintzes su partitivu)/ ger. benindhe, benindho, beninno, benendhe, benendi, benendu, benzendhe; cong., impr.: bèngiat, benzat; a./c. su pps. beniu/benniu faet cunforma a is verbos de 3ˆ coniug. (e comente benit de sa 4ˆ coniug. ltn.): bénnidu/bénniu est cunforma a is verbos de 2ˆ coniug.
Sinònimos e contràrios
achirrare,
assèndhere,
bèndhere 1,
falare
/
iltare
/
costai
| ctr.
andai,
tocai 1
Maneras de nàrrere
csn:
bènnere in mente, a conca = arregordai; bènnere in maltza = martzire; bènnere in more (nau de animalis) = insuai, impurdedhiri; apu, as, at a bènniri a biri ca… = apo, as, at a bídere chi…; benit a bèni = andhat bene, benit a betu; bènniri faci po faci = abbojare; bènnere mancu = mancai, fàghere farta; bènniri avatu = andhare cun ccn. unu pagu cambados; bènnere in fizos (nadu de fémina) = iscendiai, illieràresi, fizolare; bènniri príngia = essire ràida
Frases
benzo deo a domo tua o benis tue a domo mia? ◊ deghe séculos prima de benne Cristos est custu capitadu (S.Mongili)◊ est benzendhe s'ierru ◊ poita su fradili de siu Boicu est benendu a innòi? ◊ a domo bi at bénnidu zente ◊ mi at bénnidu gana de bufare ◊ como cue benit su sole: pònedi inoghe ca benit s'umbra! ◊ a mie mi at bénnidu irrocu: so deghe annos màrture! ◊ beni a innoghe e setzidi, ca ti depius nàrrere una missione! ◊ sunt bénnidos totugantos a nos azuare ◊ préide Coco anca aiat perdicau dae sa trona "Ant a bènnede dies malas!"◊ dhis at bénniu una maista de partos e no dh'ant créfia ◊ apu agatau cust'ómini benendu a bidha
2.
candho benit in fizos, issa corcada in letu e tue abbizu a fàghere fascas!
3.
custa tzacheta no mi benit prus ca so créschidu ◊ a chini benit su diamanti, cussa at a èssi reina! ◊ lah ca mi benit s'anedhu de mamma!…◊ is camisas fiant aici piticas chi beniant a su fradi prus piticu
4.
cantu benit cussa pariga de crapitas?
Ètimu
ltn.
venire
Tradutziones
Frantzesu
venir
Ingresu
to come
Ispagnolu
venir
Italianu
venire
Tedescu
kommen,
ankommen.
còmprere , vrb: ciòmpere*,
cròmpere,
lòmpere Definitzione
nau de cosas chi si movent (e fintzes de tempus), arribbare a ue tocat, a su logu chi si depet andhare; nau de cosas chi creschent, agabbare s’isvilupu, arribbare a puntu de èssere bonas a papare, a còere, de pòdere serbire; giare a pitzu a unu o a calecuna cosa a iscúdere, a furare, a papare e àteru
Sinònimos e contràrios
assuprire
/
abbasolare,
abberare,
achiare,
ammadurae,
crompire,
ingranire
/
acometare,
assacheare,
assachitzare,
atacai
Frases
apustis de tantas dies crompet a Castedhu ◊ su mere crompiat a s’ispessada a compudare su messonzu ◊ so andhadu a l'abbisitare, ma paris chi so crómpidu a inie apo agatau sas portas serradas
3.
est ca ses tue, ma si mi lu aiat nau un'anzenu li fia crómpiu a lu bocare fora! ◊ lestros e prestos li suprint e li crompent a corfos de ramu! ◊ no lis crompas a pitzu e no lis punciurres gherra!
Tradutziones
Frantzesu
arriver,
mûrir,
attaquer
Ingresu
to arrive,
to ripe,
to assail
Ispagnolu
llegar,
madurar,
asaltar
Italianu
arrivare,
maturare,
assalire
Tedescu
ankommen,
reifen,
angreifen.
giòmpere , vrb: ciòmpere*,
lòmpere,
zòmpere Definitzione
arribbare a unu certu puntu, a su puntu giustu, nau siat po tretu e siat po frutos, po tempus; betare farrancas a unu po dhu iscúdere, o a una cosa po ndhe dha pigare, po si dha papare
Sinònimos e contràrios
abberare,
arribbai,
assuprire,
còchere
Maneras de nàrrere
csn:
giòmpere sos annos = fai is annus; giòmpere a s'intentu = lòmpiri a s'iscopu, averai unu disígiu
Frases
si no giompo a sos primos onores no mi ndhe pigo annuzu! ◊ bidet su frutu ma no giompet mai a lu coglire ◊ pustis de tantu caminu giompeint a sa tanca ◊ su "Chi nono" de sa fémina li fit giómpidu che un'istuturrada ◊ gasi giompant a cras e chi si fichent!
2.
agguanta fàmine finas a giòmpere sa figu! ◊ li mancat bator meses a giòmpere sos norant'annos ◊ giompeit sos istúdios e si fateit avocadu
3.
miràdelu in sa rughe istrutu e feu, paret li siant giómpidas sas aes e no l'apant lassadu melmu intreu! (P.Casu)◊ mai li giompat bistrale a cuss'ílighe! ◊ muzere mia che ispiridada a tale vista s'est giómpida a pilos!
Tradutziones
Frantzesu
arriver,
mûrir,
attaquer
Ingresu
to arrive,
to ripen,
to assail
Ispagnolu
llegar,
madurar,
asaltar
Italianu
arrivare,
maturare,
assalire
Tedescu
erreichen,
ankommen,
reifen,
angreifen.
imbàtede, imbàtere, imbàti , vrb: imbàtiri Definitzione
lòmpere, arribbare a unu logu (prus che àteru atesu e fintzes chentza dhu bòllere, coment’e candho unu no ischit su logu) o fintzes giare a pitzu a unu, lòmpere a unu tanti, fintzes ingòllere o portare cosa a unu logu / a cantu imbatit s’oju = a cantu imbatit vista, fintzas aundi si arrennescit a biri
Sinònimos e contràrios
afèrrere,
andhare,
assuprire,
bènnere,
iferire,
imbatire,
impròdere,
infèrrere,
lòmpere,
revèrtere
Frases
custus pagus sintzigorrus mancu a su gúturu imbatint! ◊ imbàtiu a domu e mortu at fatu! ◊ mi ndi ant furau is caboniscus: ma chi imbateus paris!…◊ fiant imbàtius in d-una rafineria ◊ unu no imbatet a sos otant'annos sentza sufrire nudha ◊ assumancu tres oras nci bollit po imbati a Masudhas ◊ su preju che imbatiat a ses milliones ◊ che aiaus postu totu sa note po che imbàtede a inie
2.
dhi fuant imbàtius apitzus, dh'iant pigau e portau in tribbunali
3.
a cantu imbatiat vista bidia totu su mare ◊ sas campagnas cantu imbatit sa vista sunt totu brusiadas ◊ che at imbàtiu su pipiu mortu a dommo ◊ lah ca ti apu imbàtiru muregu e modhici po su forru!
Ètimu
itl.
imbattere
Tradutziones
Frantzesu
arriver
Ingresu
to arrive
Ispagnolu
llegar
Italianu
arrivare
Tedescu
ankommen.
importài , vrb rfl: importare Definitzione
interessare, àere importu; lassare a pèrdere, no fàere contu de calecuna cosa, fàere finta de nudha; giare múngia, matana, costare pelea e impícios fintzes in su sensu de cosa chi tocat a fàere
Sinònimos e contràrios
afutire
/
interessai
Frases
no t'intris in cosa chi pagu t'importat! ◊ faedha in artu ca importat a mie puru su chi ses nendhe! ◊ no mi ndi est importau nudha! ◊ no t'importet su chi faghent sos àteros: tue no toches cosa anzena!
2.
isse de bois si ndhe importat! ◊ commo chi ti est passau cada briu ti ndhe importas de punnas galanas! ◊ issu si ndhe importat, de custas cosas! ◊ su mastru est semper brigàndhelu, ma su pitzinnu si ndhe importat ◊ ti ndhe importat: candho sa cosa est pulia podent pessare su chi lis aggradat ◊ Ziranu, importadindhe! ◊ de su bentu mi ndhe importo, sétzidu in domo iscaldíndhemi!
3.
za ti est importadu, oe, totaganta die carrendhe brochetos a codhu!…◊ za li est importendhe cuss'istúdiu, sempre a tzufu a líbberu!…
Ètimu
itl.
Tradutziones
Frantzesu
importer,
s'en ficher
Ingresu
to matter,
not to care
Ispagnolu
importar un comino
Italianu
importare,
infischiàrsene
Tedescu
ankommen,
pfeifen (auf).
infèrrere, infèrri , vrb: infèrriri,
insèrrere Definitzione
imbàtere, lòmpere o andhare a calecunu logu (e si podet nàrrere fintzes de tempus), essire de sa làcana e intrare in àteros terrenos; foedhandho de matas, pònnere is ifertas in is truncos immuciurraos po fàere matedu méngius, o, foedhandho de meighinas, giare o fàere su vacinu po no pigare una maladia / pps. infertu / maneras de infèrriri una mata: a ogu, a cambu intr'e su croxu e su truncu, a pértia in su truncu isperrau
Sinònimos e contràrios
afèrrere,
imbàtere
/
atumbae
/
iferchire,
ifèrrere,
incirai
/
aciúgnere
Frases
ch'est infertu in Gavoi a si comporare brocas ◊ custa borta parit ca nci dha inferrit: est sa de tres bortas chi donat s'esami! ◊ tuviduvi c'est infertu a incudheni ◊ l'at infertu un'istocada a petorras ◊ aundi nc'inferrit custu camminu? ◊ candu un'abi nc'inferit in logu chi dhoi at frori bandat a su casidhu e avisat is àteras ◊ apo infertu sos murros a su muru!◊ sa pompa inferrit s'àcua atesu, si dhui at pressioni ◊ chini no tenit funtana si depit inferri a un'àtera domu po s'àcua
2.
nci at a inferri apustis de s'arragorta a torrai a acorrai su cuntzillu comunali ◊ a passai su cumbidu nci at a inferri a cras a merí
3.
cussa mata de pirastu est chena de inferri ◊ is pillonàcius dhus inferint
4.
si podet insèrrere una murga de orrobba a sa fardeta
Ètimu
ltn.
inferre
Tradutziones
Frantzesu
joindre,
greffer
Ingresu
to reach,
to graft
Ispagnolu
llegar,
injertar
Italianu
giùngere,
innestare
Tedescu
ankommen,
veredeln.
lòmpere, lòmpi , vrb: allòmpiri,
ciòmpere*,
còmprere,
giòmpere,
lòmpiri,
zòmpere Definitzione
andhare e arribbare a unu logu, a unu tretu, a unu certu puntu; nau de frutos e cosas chi creschent, arribbare a su puntu de èssere bonos a papare, a incungiare; portare, acostire una cosa; betare is manos a unu po dh'iscúdere, o a una cosa po ndhe dha pinnigare, po si dha papare
Sinònimos e contràrios
acodie,
arribbai,
assuprire,
avrastare,
illompi
/
abberare,
achiare,
crompire,
impertiae,
ingranire
/
aporrire,
batire
/
assachitzare,
atacai,
crazugai
Maneras de nàrrere
csn:
tzucau e lómpiu = puntu e mortu; no s'ídere mai lómpidu = tènniri tropu pressi, lassaisí pigai de su pressi, de sa furighedha; lòmpere sos annos = fai is annus; piga sa manu e lompimidhoi!… = a pinnigu est!…, ch'est atesu meda!
Frases
lompe a domo de mamma tua ca ti cheret cumandhu! ◊ si ch'est lómpidu isse innanti meu e no mi at lassadu nudha ◊ s'abba ch'est lómpida, in su surcu ◊ ajó ca est lompendi su síndhigu! ◊ a ite ora ses lómpidu a bidha? ◊ binchet su pannu chie lompet innantis de sos àteros ◊ geo lompo a Austis e bio chi funt inie, poi che sódigo a bidha
2.
sa cariasa lompet in maju ◊ sa cosa semenada a regadiu no lompet frutu
3.
lompemindhe cussa cosa! ◊ a ue no lompes a manos, a bodhire sa figu lea s'unchinu ◊ bai e lompididhoi e torra luegus! ◊ bae, za ti che la lompo deo, a domo tua, custa cosa! ◊ Deus bos lompat a su disizu bostru!
4.
fis bona cantu su mele, e como dae su fele lompes a mi rafiare! ◊ si li lompo lu lasso fritu che nie!…
5.
addaghi si che ponet una cosa in conca no s'idet mai lómpidu!
Tradutziones
Frantzesu
arriver,
parvenir,
mûrir,
parvenir à maturation
Ingresu
to reach,
to ripen
Ispagnolu
llegar,
madurar
Italianu
giùngere,
pervenire,
maturare
Tedescu
ankommen,
reifen.