acollàe, acollài , vrb: acollare Definitzione
acapiare, pònnere o pigare in pitzu a càrrigu, po tirare; giare un'ispinta, un'atacu; imbucare a fàere calecuna cosa
Sinònimos e contràrios
addossare,
carrigai,
imbucai
Maneras de nàrrere
csn:
acollare su pudhecu = prèndhere unu cadhu a s'àteru pro lu domare; fàchere cuforma l'acollat = fai acomenti dh'acucat, segundhu su meledu; acollai a corpus = leare a corpos
Frases
a su pòburu Deus ndi dhi acollat de prus!
2.
acollai, ca nc'est de ndi fuliai custu muru! ◊ su segrestanu nd'ispicat sa gruxi manna de linna e dhus acollat a cropus!
3.
dhu pigant e dh'acollant a itzabai coment'e canis ◊ is paisanus infrascaus dh'acollant a itzérrius e ispintas ◊ acollant a itzerriai: Est unu fantasma! ◊ e acollat a tirai bentu… gei nd'at fatu pagu!
4.
acostindhe s'ebba e bàtindhe su sedhatzu po su pudhecu ca dhu acollamos!
Ètimu
itl.
Tradutziones
Frantzesu
charger,
tomber sur qqn.
Ingresu
to saddle,
to charge,
to attack
Ispagnolu
cargar,
empujar
Italianu
accollare,
dare addòsso
Tedescu
aufbürden,
herfallen.
aggorgotài , vrb: grogotai Definitzione
fàere sa moida de s'abba candho proet a meda
Sinònimos e contràrios
abbrubudhai,
abbrufulai,
acrocuai,
aggargalare,
borbogliare,
froculare,
groggolare
Tradutziones
Frantzesu
gargouiller,
tomber à verse,
gronder
Ingresu
to bubble,
to pelt
Ispagnolu
caer fragorosamente la lluvia
Italianu
scrosciare
Tedescu
rauschen.
ammaladiài , vrb: ammalaidae,
ammalaidare,
ammalaidari,
ammalariai,
ammobadiai,
ammobeidai,
maladiare Definitzione
orrúere a malàidu, ingòllere maladia
Sinònimos e contràrios
ammagagnare,
apuntorai,
demare,
ilmaladiare,
inciacai,
tunconire
| ctr.
sanai
Frases
cussa piciochedha po s'iscola fait fintzas a si ammobadiai ◊ depestus andai, ma si fiat ammobadiada sa cani e no at fatu prus (A.Garau)◊ is cosas in iscàtula ti creis ca no faint ammalariai sa genti? ◊ Pepina fiat giòvana candu si fiat ammobeidada (A.Merici)
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
tomber malade
Ingresu
to fall ill
Ispagnolu
enfermar
Italianu
ammalarsi
Tedescu
krank werden.
arrúere , vrb: arrúghere,
arrui,
arrúiri,
arruri,
irrúghere,
orrue 1,
rúchere*,
urrúere Definitzione
calare de artu a cropu, furriare, o fintzes betare a terra a cropu; andhare bene de unu bestimentu a sa persona chi dhu ponet; tocare, apartènnere de unu bene, arresurtare / pps. arrutu
Sinònimos e contràrios
botare,
cairi,
corriare,
iscaltinare,
iscasidhare,
isdegorare,
isdobbiare
/
betae
/
dèchere
| ctr.
arritzare,
pesai
Maneras de nàrrere
csn:
arrúiri a faci in susu, a faci in terra = a bentre in susu, a buca a terra; arrúiri a conca in bàsciu = a cúcuru ficadu; arrúiri a palas imbressi = a palas a terra; arrúiri malàdiu = irmalaidare; arrúiri o arruirisí de su sonnu, de su fàmini = no istare ritzos de su sonnu, de su fàmine; arrúiri de codhus, de su coru a unu = pèrdere s'istima pro unu; arrúiri in pecau = fàghere pecados; arrúiri in tentatzioni = pònneresi in arriscos de fàghere male, de pecare; arrúiri in manus de ccn. = bènnere o resurtare in pozas de unu, in posse de ccn.
Frases
arrennesset a no che arrúere de s'àinu ◊ a dógnia sàntziu de carru ndi arruit sa pispisalla de su fenu ◊ unu tocat agiudau candu arruit, no candu est istrantaxu! ◊ ndi funt arrutus is murus ◊ su salatieri mi nc'est lossingiau de manus e arrutu a s'àcua
2.
custu no ti arruit: no est cosa tua!
3.
su bistiri ti arruit mali
4.
sa festa arruit su mesi ch'intrat
5.
no nosi lessis arrui in sa tentatzioni! ◊ bai a iscí me in cali manus nci ant arrui cussus!
Tradutziones
Frantzesu
tomber
Ingresu
to fall
Ispagnolu
caer
Italianu
cadére,
cascare
Tedescu
fallen,
stürzen.
capitài , vrb: capitare Definitzione
nau de unu fatu, acontèssere de cumbinatzione, chentza dhu fàere apostadamente; bènnere apare cun ccn. / cosa capitada = cosa abberu, no contàssia o contu fatu a pentzamentu
Sinònimos e contràrios
acadessi,
acontèssere,
atruessai,
costare 1,
cumbinare,
incapai 1,
incapitae,
sucèdere
/
atobiai
Frases
bi capitaiat castanzajos, turronajos e raminajos ◊ iat capitau chi iant fatu unu isdorrobbatóriu ◊ cale signale nos at a fàghere ischire chi custas cosas sunt pro capitare? ◊ si ti capitas in caserma faghe dimandha de su portuarma! ◊ in bidha est capitandho fatos mai bistos e ne inténdhios ◊ ite at capitadu?
2.
cada sero nabamus sos contos de sos trabballos e de sa zente chi abamus capitau
3.
custu contu est cosa capitada, dhu contaiat sempri babbu miu
Ètimu
itl.
Tradutziones
Frantzesu
tomber,
arriver
Ingresu
to happen
Ispagnolu
ocurrir,
acontecer,
topar
Italianu
capitare
Tedescu
geschehen.
derrocài, derrocàre , vrb Definitzione
isconciare, betare totu a terra de mala manera, a cropu, agiummai coment'e betare de is orrocas, de logu artu
Sinònimos e contràrios
atzimare,
azinare,
derrúere,
dissantarare,
idarrocai,
ifasciare,
iscalabrare,
isciarrocai,
isperrumai
Frases
su molinu non bi fit prus, ispérditu: nche lu aiat derrocatu su ventu
Ètimu
ctl., spn.
Tradutziones
Frantzesu
tomber,
ruiner
Ingresu
to precipitate,
to fall down
Ispagnolu
derrocar
Italianu
precipitare,
rovinare
Tedescu
hinabstürzen.
derrúere, derrúghere , vrb: derrúiri,
dirrúere,
dirrúghere Definitzione
su si lassare andhare de male in peus, chentza si tènnere contu; batire o lassare andhare una cosa, unu logu o a unu de male in peus, fàere andhare male, fintzes isconciare
Sinònimos e contràrios
arroinare,
atzimare,
derrocai,
dirruire,
dissantarare,
ifasciare,
irderrúere,
iscalabrare,
isciarrocai,
isciusciai,
ispèldere,
istrossare
Frases
sa pitzoca est derrughèndhesi de su totu chi no fachet a la bíere! ◊ sa domo chi no b'istat neune si che derruet ◊ mortu su mere, s'ortu si ch'est derrutu, irbandhonadu ◊ màniga ca sinono ti derrues peus cun custas meighinas!
2.
cussa cosa derrughet sa pessone piús sana ◊ custos canes arestes nos sunt dirruinne ◊ dirruo sos camasinos chi apo e ndhe fràigo piús mannos
Ètimu
ltn.
deruere
Tradutziones
Frantzesu
tomber en ruine,
ruiner
Ingresu
to ruin
Ispagnolu
arruinarse,
arruinar,
derrumbarse
Italianu
andare o mandare in rovina,
dissestare
Tedescu
verfallen,
ruinieren.
ilmaladiàre , vrb: immabadiai,
immalaidare,
irmadaliare,
irmaladiare,
irmalaidare,
irmalavidare,
ismalaidare Definitzione
orrúere malàidu, ingòllere maladia
Sinònimos e contràrios
ammagagnare,
ammaladiai,
apuntorai,
demare,
inciacai,
tunconire
| ctr.
sanai
Frases
si est immalaidau de malària ◊ maigantas cosas podent fàghere immalaidare ◊ s'erba frita de ghidhighia podet irmadaliare sas crapas ◊ pro cuss'istrachiore si est irmalaidatu ◊ custu tempus a mufore irmalàidat sas binzas ◊ cust'ómine si immalaideit duas bias ◊ babbu si fiat immabadiau meda ◊ si est irmalavidadu mamale
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
tomber malade
Ingresu
to fall ill
Ispagnolu
enfermar
Italianu
ammalare
Tedescu
krank werden.
inamorài , vrb: inamorare,
innamorai,
innamorare Definitzione
pònnere amore, istima forte a unu, a una, a calecuna cosa
Sinònimos e contràrios
abbaradhare,
abbelare,
ammorare,
fastigiai,
imbelare,
indeosare,
ingeniai
| ctr.
disamorare
Frases
est innamorendhe cun àter'una fémina ◊ si ndh'est innamorada a s'ojada chi li at dadu ◊ ohi, si fui bajanu ti mi dia innamorare!
Tradutziones
Frantzesu
tomber amoureux
Ingresu
to fall in love
Ispagnolu
enamorarse
Italianu
innamorarsi
Tedescu
sich verlieben.
inamoraméntu , nm Definitzione
su s'inamorare
Sinònimos e contràrios
indiosada,
indiosamentu
Tradutziones
Frantzesu
action de tomber amoureux
Ingresu
falling in love
Ispagnolu
enamoramiento
Italianu
innamoraménto
Tedescu
Sichverlieben.
irderrúere , vrb: sderrúiri Definitzione
andhare o fàere andhare male, de male in peus, fàere andhandho e peorandho
Sinònimos e contràrios
abbotinare,
arroinare,
atzimare,
azinare,
decaire,
derrocai,
derrúere,
ifasciare,
isberrúere,
iscalabrare,
iscempiai,
isciarrocai,
isciusciai,
ispèldere,
istrossare
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
être en décadence,
tomber en ruine,
se ruiner
Ingresu
to decay
Ispagnolu
decaer
Italianu
decadére,
andare in rovina
Tedescu
verfallen.
irridàre , vrb Definitzione
pròere aira, a bírridu
Frases
s'abba irridendhe in s'adhe chena ghia fateit caminu
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
tomber à verse
Ingresu
to pelt (down)
Ispagnolu
caer fragorosamente
Italianu
scrosciare
Tedescu
rauschen.
isperrumài, isperrumàre , vrb: sperrumai Definitzione
iscollare, orrúere, betare in s'ispérrumu, iscumpàrrere; orruinare, andhare o fàere andhare male meda; nau de sa manera de fàere, de unu, po ccn. iscopu, fai de totu, fàere fintzes sacrifícios mannos
Sinònimos e contràrios
atrabentare,
derrúere,
iscalabrare,
isciarrocai,
ispèldere,
scabiossai,
sderrocai,
spentumai
Frases
mi est ruta s'acheta e isperrumada si est ◊ sos saludos de sos emigrados, zente isperrumada, los costoimos in su coro ◊ donna Pisódia nci torrat a isperrumai a s'inferru ◊ a como si mi b'at isperrumadu duas bacas ◊ sa morte giàgarat sa zente finas a l'isperrumare ◊ si est isperrumau e no si est vidu prus ◊ una mallora s’est isperrumada in is brecas
2.
sas aes s'ispérrumant intupèndhesi in sos pustialvos ◊ est de bonugoro: paret chi s'ispérrumat pro azuare sos frades!
Tradutziones
Frantzesu
tomber,
jeter dans un escarpement
Ingresu
to fall down a precipice (throw)
Ispagnolu
despeñarse,
precipitarse
Italianu
cadére,
gettare in un dirupo
Tedescu
stürzen.
orrúe 1, orrúede , vrb: arrúere,
irrúghere,
orrúere,
orrúghere,
orrúiri,
rúchere*,
urrúere Definitzione
calare o fintzes betare a terra a istrumpadura, a cropu, andhare male; tocare, apartènnere / pps. orrutu; ind. imp. 3ˆ p. sing. orrudiat; ger. orrudindhe; orrúere is dentes = essire, pèrdere is dentes
Sinònimos e contràrios
botare,
cairi,
iscaltinare,
iscasidhare,
isdobbiare
| ctr.
arritzare,
pesai
Frases
unu muru male frabbicau ndhe podet orrúere ◊ che ses orruta, bene meu! ◊ tue no faes orrue sa poesia ◊ comente orruet custa cosa dae manos gasi orruat su breme dae custa béstia! ◊ ógnia tantu trambucaiat e orrudiat ◊ mi as fatu orrúede me in mesu caminu ◊ at lassau orrúere sa carcida a putzu
2.
a béciu che dhi furint orrutas is dentes de nanti ◊ s'ómine fut orrutu malàiu e iat fatu un'agonia de dies e dies
Sambenados e Provèrbios
prb:
a cane malu orruet ossu bonu ◊ nandhe chi orrughet sa pira cota orrughet sa cruda! ◊ àlbori orrutu, totus dhi bogant àstula
Tradutziones
Frantzesu
tomber
Ingresu
to fall
Ispagnolu
caer
Italianu
cadére
Tedescu
fallen.
oscurèssere , vrb: oscurèssiri Definitzione
fàere o essire iscuru, note, iscurigare
Sinònimos e contràrios
iscurèssere,
oscuressire,
iscorigai
| ctr.
abbrèschere
Frases
altzat su sole divinu sos astros oscuressendhe
Ètimu
spn.
Tradutziones
Frantzesu
faire nuit,
quand la nuit commence à tomber
Ingresu
to darken
Ispagnolu
obscurecer,
anochecer
Italianu
oscurare,
farsi bùio
Tedescu
dunkeln,
dunkel werden.
rúchere , vrb: arrúere,
irrúghere,
orrue 1,
rúere,
rúghere,
urrúere Definitzione
calare, o fintzes betare, a terra a cropu, in cobertantza fintzes andhare male de cunditziones; su istare in dossu de unu bestimentu, bestiu, po comente paret abbaidau de artu in bàsciu e istat a chie dhu portat / pps. rutu
Sinònimos e contràrios
atzapulai,
botare,
cairi,
corriare,
falare,
iscaltinare,
iscasidhare,
isdobbiare,
istrampare
/
betae
/
dèchere,
iltare
| ctr.
arritzare,
pesai
Maneras de nàrrere
csn:
rúere a costa lada, a costa longa = ponindhe totu su dossu in terra; rúere a palas pessegus = addaisegus, a palas issegus; rúere dae su letu a unu (nadu de ccn. pro su prus a dimandha retórica)= èssere de domo, parente costrintu de bi àere óbbrigu a li dare cosa, a l'azuare; rúere in eréssia (nadu de siendhas)= tocare o bènnere dae sos mannos; rúere a malàidu = collire maladia
Frases
a sas domos che lis ruchet s'ingrostu ◊ sos muros fatos male ndhe ruent ◊ ch'est rutu dae cadhu ◊ in cussa falada at fuzidu e rutu est! ◊ e ite si rues e iscudes a calchi logu, sentza de ochiales?!…◊ a rúere za est fàtzile: su bellu est a si ndhe pesare!
2.
no paret beru chi sonos fatales de débbiles trumbitas ndhe apant rutu muràglias colossales (S.Casu)◊ Antoni iscudet un'ispalada a su cumpanzu azommai lu rughet
3.
sa túnica in su chitu li rughiat che pintada (F.Cambosu)◊ su gapote ti rughet in palas che pintatu
4.
no mi ch'est mancu rutu dae su letu, no, pro li fàghere cussu piaghere! ◊ dae s'atrivimentu e dae sa bragheria che so rutu in sa disaura prus manna
Sambenados e Provèrbios
prb:
chie no est rutu podet rúere
Ètimu
ltn.
ruere
Tradutziones
Frantzesu
tomber,
s'écrouler
Ingresu
to fall
Ispagnolu
caer,
precipitar
Italianu
cadére,
precipitare,
crollare
Tedescu
fallen,
stürzen,
einfallen.
trumbulàre , vrb Definitzione
orrumbulare, atumbare e furriare a terra, fàere orrúere a furriadura; fintzes illascinare
Sinònimos e contràrios
atumbae,
atzupare
/
arrembulai,
arrodulare,
boltulare,
lodhurare,
tambulare,
trodhulare
/
fuzire
2.
su bentu fuit a cantu podiat bentulare, pariat de che chèrrere trumbulare sa pinneta ◊ nche at trumbulau s'istrezu de su late
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
tomber,
dégringoler
Ingresu
to fall headlong
Ispagnolu
rodar,
caerse
Italianu
capitombolare
Tedescu
überschlagen.