achétu , nm Definizione cuadhu piticu de tempus, giòvono Sinonimi e contrari cabadhu, cuadhedhu / achetone Frasi su pariglianti est prontu a brincai acanta a un'achetu ◊ una die l'aferrei a montes, a bídere su coile, a gropera de s'achetu ◊ est istripizendhe che un'achetu muscadu Terminologia scientifica anall Traduzioni Francese petit cheval Inglese small horse Spagnolo potro Italiano cavallùccio, pulédro Tedesco Fohlen, Pferdchen.

aciapamúsca , nm Definizione genia de erba chi faet a fògia punciuda e unu frore mannu chi candho est serrau assimbígiat a sa pilledha de pastori, ma prus mannu meda (che unu tubbu a cuidu, ingespiau a fora), e apertu, est de colore orrúbiu aintru, a càlighe, apertu totu in punta (e a punta) ma serrau in su pei: faet in logu de perdigàrgiu, in mesu de is pedras, e frorit tra martzu e abrile Frasi me is perdiaxus de Sirimagus si ndi agatat meda de aciapamusca Terminologia scientifica rba, Helicodiceros muscivorus Traduzioni Francese petit dragon mange-mouches Inglese cuckoo pint, dead horse arum lily Spagnolo aro, yaro tragamoscas Italiano gìgaro mangiamosche Tedesco Aronwurz.

arrosàdulu , nm Definizione àpiu de cuadhus, una genia de erba bona a cundhimentu puru Sinonimi e contrari alisandru, apiuguadharu, chirielle, liriandru, lisau, lisiardu, maceroni, orrusadu Frasi sa folla de s'arrosàdulu s'imperàt meda po mundai su forru Terminologia scientifica rba, Smyrnium olusatrum Traduzioni Francese maceron Inglese alisanders, horse parsley Spagnolo apio caballar Italiano maceróne Tedesco Alisander.

baltzànu , agt, nm: batzanu, brassanu, bratzanu Definizione si narat de animale chi portat su cambúciu, o àteru arremu (fintzes ogu) de colore diferente s'unu de s'àteru; est númene chi ponent a su cane puru; nau de persona, chi no faet a si fidare, trassera, metzana / su brassanu = su pè (s'ungredha) de su cadhu, de sa baca Sinonimi e contrari pearbu, pedibbellu / allabentinau, baltzaneri, trasseri, stramu Frasi brassanu a unu, a duos, a tres, a bàtoro pes, a pes de nanti, de segus, a pes vicànicos 2. su brassanu bratzu sou crudele e assassinu at fatu subra mia disatinu! ◊ no ti lessas ingannare dai cussu brassanu! ◊ dae tentu, mighi cussu est brassanu! Terminologia scientifica ntl Etimo itl. Traduzioni Francese balzan Inglese white-footed horse Spagnolo calzado, manchado, armiño Italiano balzano Tedesco weißgestreift, wunderlich, Sonderling, unzuverläßiger Mensch.

cabàdhu , nm: cadhu, cavadhu, cobadhu, covadhu, cuadhu Definizione su mascu de un'animale mannu (meda o pagu segundhu s'arratza) a cambas longas, tzugu mannu cun pilos longos a parte de pitzu (giua), conca longa meda, peis a un'unga grussa e tostada: animale geniosu meda, domau, bellu meda po camminare, cúrrere, trebballare, fàere giogos, de grandhe abbiléntzia; dhu narant de chie est mannatzu de carena, e fintzes de chie no paret tanti sàbiu (macu che cadhu); unidade de misura (CV) de sa fortza de is motores e màchinas, est sa fortza chi movet de unu metro 75 chilos a minutu segundhu; a logos, unu cuadhu est su tanti de chentu litros / min. cadhedhu, cadhitu; sa fémina de su cuadhu = ebba, ègua; su fedu de su c. = pudhecu, pudhéricu, pudherighedhu; cadhu de carchi annu = annirgu calarinu; cadhu de duos annos = tentorzu; cadhu ancora chentza domadu = prudhedu; cuadhu eguerosu = inganatzidu a s'ebba; cadhu coberidore = cadhu de arratzare, de betare a sas ebbas; cadhu de una manu = abbituau a dhu pigai sempri su própiu cadheri / arratzas de cadhos: cuadhedhu de Sa Giara de Gésturi (arratza própiu sarda, minoredhedhu de carena), cadhu anglo-àrabbu-sardu, bonu meda a cúrrere; intinas o mantas de cadhu: baju, biancu, castanzu, ghiani, mélinu, múrtinu, múrtinu uscradu, murru, niedhu, piberatzu; su naturale de unu cadhu: cantoneri, betiosu o rebbellu, aumbraditu, masedu, areste, imburchinadori; partis de unu cuadhu: sa manta, sa giua, su dossu (aundi si ponit sa sedha), su ciufu (pilos de conca), su cardaliscu o armu (su tretu de rughes o punta de palas), sa gropera, su cardancili, s'unga / cadhu ’e Deus, de donnu Deu, cabadhu de su diàulu, de brusore = sennoredha segadidus, cuadhu éngiu, de íngias; cadhu de abba, de santu Giuanne, cadhu ’e demóniu, cadhu de piliche = parapunta, cuadhu ’éndiu; cabadhu de férula = sa chima de sa férula, su trulliu Sinonimi e contrari achetu, ebbu Modi di dire csn: cuadhu de còscia = domadu pro leare zente; cuadhu de cóciu = forte e domadu pro tirare; arrèsciri bèni in su cuadhu = ischire istare o andhare a cadhu; ruta de cadhu = arruta a terra de chini at sétziu a cuadhu; logu inue ponent a cúrrere sos cadhos, sa currera de sos cadhos = arringu; sere, cúrrere su cadhu a sa nuda = curri su cuadhu a pedhi, a cadhu istrillu, chentza de sedha, itl. a bardòsso; a cadhu a… = postu apitzus de…, sétzius a cuadhu de… (un'àteru animali: àinu, bòi, fintzas moto); pònnere isterzu a cadhu a fogu = in su fogu, cun cosa a caentare, a còghere, a budhire; cuadhu allirgu = chi si ponit in briu; cadhu de palu = curridore, chi curret carchi pannu; cuadhu de punta = su primu; ferru de cadhu = zenia de cartu chi si ponet a sos pes de su cadhu, ferru ladu pinnigadu a manera chi suta de su pè colet ororu de s'ungra cun un'inghíriu de istampas a pònnere sos tzoos; leare su cabadhu de santu Frantziscu = andai cun su cuadhu de santu Martini, a pei, peibei; cadhos fortes = zenia de zogu de sos pisedhos; cadhos de abba = cabadhone, aundhada manna, in mare; cadhos de fogu = cadharidas, pampadas mannas; cadhu, cuadhu armau = zenia de ponidura de sos petzos de sa cabertura; cadhu de peta, cadhebeta, cadhu de fogu = ischidoni de petza chi girat arrustendi; cadhu de su retore (nadu brullendhe)= sa mesa aundi ponint su mortu in crésia; no bídere su cadhu presu = andai a mari e no agatai àcua; artziai is cuadhus a conca = bènnere, pigare sos becos, pèrdere sa passiéntzia, acucai; pesaisí a cuadhus = pesàresi a boghes furrièndhesi a s'àteru; andaisindi a cuadhus artziaus = arrennegadu meda; pònniri cuadhu in faci a unu = passai a innantis, èssiri mellus; sere a unu a cadhu = pònniri a unu asuta, aprofitai de unu; fàgherendhe a cadhu e a pè = fai (òperas malas, mancàssias) mannas e allardiadas, de dónnia manera; pompiare a unu a malu cabadhu = male, de mala manera, cun arrennegu, a menisprésiu; èssere a cadhos pérdidos = a barca pérdia, agatàresi in malas abbas, a munnu pérditu, a tretu malu de bisonzu, de apretu, chentza prus ispera; tancare una gianna a ferru de cadhu a unu = su chi fait sa giustítzia chi bendit totu, de unu, e dhi serrat sa domu de no dhoi pòdiri prus mancus intrai; fai cuadhus (nadu de unu) = chi no ponet mente, no afilat, faghet de conca sua, (nadu de carchi màchina) chi est funtzionendhe male, faghindhe difetu, boghendi frocus, faghindhe cradigas (sa cosa a rugos, a tretos); portai cuadhus = (nadu de sa manera de fàghere) = cadredhare, fàghere dirbetos; fuire su cadhu a unu (nau de piciocus fastigendi) = chi no si ndh'est pótidu muntènnere de fàghere sa faina cun sa fémina, imprinzare innantis de isposare Frasi domare, insedhai, incosciai, sere, cúrrere, prèndhere, iscapare, aproendhare, ferrare su cadhu, abbasciai o falare de cadhu ◊ su cuadhu currit, assachitat, apràpiat, imburchinat, s'impinnat, marriscedhat, càrcinat, annirgat ◊ su cuadhu at ghetau unus cantu cràncius ◊ cussu cuadhu dh'apo curtu meda bortas ◊ podint erribbai a cuadhu de burrincu ◊ unu tempus batiant sa cosa a cadhu ◊ su cadhu cumprendhet si s'ómine chi li ponet manu subra est de cabbale ◊ abbadiaiat si teniat cuadhos bonos ◊ apo bistu is cuadhos tiràndoro su carretone ◊ mi serbit unu cuadhu de binu 2. arratz'e cadhu de fémina, cussa!…◊ custu est macu che cabadhu ◊ abberi sos ogros, cantu chi no bides su cadhu presu! 3. est una bona meri de domu, cussa, e chi si arremangat ponit cuadhu in faci a meras ◊ fut unu sanadore bonu, ma s'isciéntzia méiga che l'aiat coladu ponzéndheli su cadhu in fàcia ◊ filla mia, a cussa, dhi ponit cuadhu in faci ◊ sa filla si pesat a cuadhus e corrispondit a sa mamma: Sa meri de domu seu dèu e fàciu cumenti mi parit! 4. sos cadhos de abba istant a múghidas in notes de pore ◊ is undhas, pinnichendusí a cuadhus mannus, ci dhu imbussànt in mesu coment'e unu fustigu ◊ si àrtziat su bentu e su mari, a cuadhus a cuadhus, fait andai is navis aundi no bolint 5. no nci artzit tropu a cuadhu, ca no est totu méritu suu! ◊ fachia binta de èssere seberu, timendhe chi sos pitzinnos mi ch'esserent sétios a cabadhu corona ◊ chi sighint aici, gei incòsciant a cuadhu a su babbu puru, custus fillus! ◊ forsis sa die as esageradu prite ti che faghisti in cadhos mannos! (A.Fanzellu) 6. a nosu piciochedhus si praxiat a giogai a cuadhus fortis 7. totus si bollint a cuadhu de punta ◊ ancu li tanchent sa gianna a ferru de cadhu! 8. mi ndhe at fatu a cadhu e a pè, ma l'apo sempre perdonadu 9. li est fuidu su cadhu e si sunt dépidos cojare a sa lestra Cognomi e Proverbi prb: chie setzit a cadhu anzenu candho no cheret si ndhe falat ◊ a cuadhu friau, sedha dhi pítziat ◊ a cadhu bonu no li mancat sedha ◊ a cuadhu iscundiu funi cúrcia! ◊ a cadhu betzu… musca meda! Terminologia scientifica anall, anar, equus caballus Etimo ltn. caballus Traduzioni Francese cheval Inglese horse Spagnolo caballo Italiano cavallo Tedesco Pferd.

cadhàda , nf: cadhata Definizione cosa chi si pesat in artu, nau pruschetotu de is fràmmulas de su fogu (ma fintzes de pruine); cuadhu o undhada manna de abba Sinonimi e contrari cadharida / aundhada / arborada Frasi ti moves dogni tantu brinca brinca e a cadhadas ti pesas che fogu (N.Marchetti)◊ dade tentu ca bi apo bidu cadhadas de fogu! ◊ si pesaiant cadhadas biancas che fumentu: fint sas undhas in su mare avolotadu ◊ su cadhu s'est pesadu a cadhadas Etimo srd. Traduzioni Francese grosse vague Inglese big horse, billow Spagnolo oleada Italiano cavallóne Tedesco großes Pferd, Brecher.

cadhàtzu , nm Definizione cuadhu malu, metzanu Traduzioni Francese mauvais cheval Inglese bad horse Spagnolo gurrufero, resabio, sardesco Italiano cavallàccio Tedesco Klepper.

cambizàre , vrb Definizione annestrare, domare unu cuadhu a camminare comente bolet chie dhu cicit Etimo srd. Traduzioni Francese dresser un cheval Inglese horse training Spagnolo adiestrar el caballo Italiano addestrare il cavallo Tedesco zureiten.

faxinàu , agt Definizione nau de cuadhu, chi giughet su pilu arbu ammesturau Traduzioni Francese rubican Inglese white-spotted horse Spagnolo roano, rubicán Italiano rabicano Tedesco scheckig.

ghiàni , agt: chiani Definizione nau de su pilu de is animales (boes, cuadhos), chi est de intina agiummai niedha / su bòi ghiani = una genia de boe muliache chi iat a foedhare su note de santu Giuanni tocandho mesunote… Sinonimi e contrari moraschinu Frasi teniat unu cuadhu ghiani píxidu Cognomi e Proverbi smb: Ghiani Terminologia scientifica clr Etimo grcb. kyáne(os) Traduzioni Francese moreau Inglese black horse Spagnolo negruzco Italiano néro, morèllo Tedesco schwarz.

lisàndru , nm: alisandru, lisciandru, lixandru Definizione àpiu de cuadhus, una genia de erba bona po cundhimentu puru Sinonimi e contrari apiuguadharu, arrosàdulu, chirielle, liriandru, lisau, lisiardu, maceroni, orrusadu / cdh. laoni Terminologia scientifica rba, Smyrnium olusatrum Etimo ltn. (h)olusatrum Traduzioni Francese maceron Inglese alisanders, horse parsley Spagnolo apio caballar Italiano maceróne Tedesco Alisander.

sorèlla, soréllu , nf, nm: surellu Definizione genia de pische de mare cun d-una síngia tostada meda (coment'e iscata de àtera genia) in costaos de sa coa a sa conca Sinonimi e contrari ttrs. suredha Frasi candu dhui at bonatza s'intendit su pispisu de su surellu ca gioghitat me in s'àcua Terminologia scientifica psc, trachurus trachurus, t. mediterraneus Etimo ctl. surell Traduzioni Francese chinchard de la Méditerranée Inglese Mediterranean horse mackerel Spagnolo jurel, chicharro Italiano suro Tedesco Bastardmakrele.

«« Cerca di nuovo