Legenda Incurtzaduras | Legenda Sìmbulos

achétu , nm Definitzione cuadhu piticu de tempus, giòvono Sinònimos e contràrios cabadhu, cuadhedhu / achetone Frases su pariglianti est prontu a brincai acanta a un'achetu ◊ una die l'aferrei a montes, a bídere su coile, a gropera de s'achetu ◊ est istripizendhe che un'achetu muscadu Terminologia iscientìfica anall Tradutziones Frantzesu petit cheval Ingresu small horse Ispagnolu potro Italianu cavallùccio, pulédro Tedescu Fohlen, Pferdchen.

aciapamúsca , nm Definitzione genia de erba chi faet a fògia punciuda e unu frore mannu chi candho est serrau assimbígiat a sa pilledha de pastori, ma prus mannu meda (che unu tubbu a cuidu, ingespiau a fora), e apertu, est de colore orrúbiu aintru, a càlighe, apertu totu in punta (e a punta) ma serrau in su pei: faet in logu de perdigàrgiu, in mesu de is pedras, e frorit tra martzu e abrile Frases me is perdiaxus de Sirimagus si ndi agatat meda de aciapamusca Terminologia iscientìfica rba, Helicodiceros muscivorus Tradutziones Frantzesu petit dragon mange-mouches Ingresu cuckoo pint, dead horse arum lily Ispagnolu aro, yaro tragamoscas Italianu gìgaro mangiamosche Tedescu Aronwurz.

arrosàdulu , nm Definitzione àpiu de cuadhus, una genia de erba bona a cundhimentu puru Sinònimos e contràrios alisandru, apiuguadharu, chirielle, liriandru, lisau, lisiardu, maceroni, orrusadu Frases sa folla de s'arrosàdulu s'imperàt meda po mundai su forru Terminologia iscientìfica rba, Smyrnium olusatrum Tradutziones Frantzesu maceron Ingresu alisanders, horse parsley Ispagnolu apio caballar Italianu maceróne Tedescu Alisander.

baltzànu , agt, nm: batzanu, brassanu, bratzanu Definitzione si narat de animale chi portat su cambúciu, o àteru arremu (fintzes ogu) de colore diferente s'unu de s'àteru; est númene chi ponent a su cane puru; nau de persona, chi no faet a si fidare, trassera, metzana / su brassanu = su pè (s'ungredha) de su cadhu, de sa baca Sinònimos e contràrios pearbu, pedibbellu / allabentinau, baltzaneri, trasseri, stramu Frases brassanu a unu, a duos, a tres, a bàtoro pes, a pes de nanti, de segus, a pes vicànicos 2. su brassanu bratzu sou crudele e assassinu at fatu subra mia disatinu! ◊ no ti lessas ingannare dai cussu brassanu! ◊ dae tentu, mighi cussu est brassanu! Terminologia iscientìfica ntl Ètimu itl. Tradutziones Frantzesu balzan Ingresu white-footed horse Ispagnolu calzado, manchado, armiño Italianu balzano Tedescu weißgestreift, wunderlich, Sonderling, unzuverläßiger Mensch.

cabàdhu , nm: cadhu, cavadhu, cobadhu, covadhu, cuadhu Definitzione su mascu de un'animale mannu (meda o pagu segundhu s'arratza) a cambas longas, tzugu mannu cun pilos longos a parte de pitzu (giua), conca longa meda, peis a un'unga grussa e tostada: animale geniosu meda, domau, bellu meda po camminare, cúrrere, trebballare, fàere giogos, de grandhe abbiléntzia; dhu narant de chie est mannatzu de carena, e fintzes de chie no paret tanti sàbiu (macu che cadhu); unidade de misura (CV) de sa fortza de is motores e màchinas, est sa fortza chi movet de unu metro 75 chilos a minutu segundhu; a logos, unu cuadhu est su tanti de chentu litros / min. cadhedhu, cadhitu; sa fémina de su cuadhu = ebba, ègua; su fedu de su c. = pudhecu, pudhéricu, pudherighedhu; cadhu de carchi annu = annirgu calarinu; cadhu de duos annos = tentorzu; cadhu ancora chentza domadu = prudhedu; cuadhu eguerosu = inganatzidu a s'ebba; cadhu coberidore = cadhu de arratzare, de betare a sas ebbas; cadhu de una manu = abbituau a dhu pigai sempri su própiu cadheri / arratzas de cadhos: cuadhedhu de Sa Giara de Gésturi (arratza própiu sarda, minoredhedhu de carena), cadhu anglo-àrabbu-sardu, bonu meda a cúrrere; intinas o mantas de cadhu: baju, biancu, castanzu, ghiani, mélinu, múrtinu, múrtinu uscradu, murru, niedhu, piberatzu; su naturale de unu cadhu: cantoneri, betiosu o rebbellu, aumbraditu, masedu, areste, imburchinadori; partis de unu cuadhu: sa manta, sa giua, su dossu (aundi si ponit sa sedha), su ciufu (pilos de conca), su cardaliscu o armu (su tretu de rughes o punta de palas), sa gropera, su cardancili, s'unga / cadhu ’e Deus, de donnu Deu, cabadhu de su diàulu, de brusore = sennoredha segadidus, cuadhu éngiu, de íngias; cadhu de abba, de santu Giuanne, cadhu ’e demóniu, cadhu de piliche = parapunta, cuadhu ’éndiu; cabadhu de férula = sa chima de sa férula, su trulliu Sinònimos e contràrios achetu, ebbu Maneras de nàrrere csn: cuadhu de còscia = domadu pro leare zente; cuadhu de cóciu = forte e domadu pro tirare; arrèsciri bèni in su cuadhu = ischire istare o andhare a cadhu; ruta de cadhu = arruta a terra de chini at sétziu a cuadhu; logu inue ponent a cúrrere sos cadhos, sa currera de sos cadhos = arringu; sere, cúrrere su cadhu a sa nuda = curri su cuadhu a pedhi, a cadhu istrillu, chentza de sedha, itl. a bardòsso; a cadhu a… = postu apitzus de…, sétzius a cuadhu de… (un'àteru animali: àinu, bòi, fintzas moto); pònnere isterzu a cadhu a fogu = in su fogu, cun cosa a caentare, a còghere, a budhire; cuadhu allirgu = chi si ponit in briu; cadhu de palu = curridore, chi curret carchi pannu; cuadhu de punta = su primu; ferru de cadhu = zenia de cartu chi si ponet a sos pes de su cadhu, ferru ladu pinnigadu a manera chi suta de su pè colet ororu de s'ungra cun un'inghíriu de istampas a pònnere sos tzoos; leare su cabadhu de santu Frantziscu = andai cun su cuadhu de santu Martini, a pei, peibei; cadhos fortes = zenia de zogu de sos pisedhos; cadhos de abba = cabadhone, aundhada manna, in mare; cadhos de fogu = cadharidas, pampadas mannas; cadhu, cuadhu armau = zenia de ponidura de sos petzos de sa cabertura; cadhu de peta, cadhebeta, cadhu de fogu = ischidoni de petza chi girat arrustendi; cadhu de su retore (nadu brullendhe)= sa mesa aundi ponint su mortu in crésia; no bídere su cadhu presu = andai a mari e no agatai àcua; artziai is cuadhus a conca = bènnere, pigare sos becos, pèrdere sa passiéntzia, acucai; pesaisí a cuadhus = pesàresi a boghes furrièndhesi a s'àteru; andaisindi a cuadhus artziaus = arrennegadu meda; pònniri cuadhu in faci a unu = passai a innantis, èssiri mellus; sere a unu a cadhu = pònniri a unu asuta, aprofitai de unu; fàgherendhe a cadhu e a pè = fai (òperas malas, mancàssias) mannas e allardiadas, de dónnia manera; pompiare a unu a malu cabadhu = male, de mala manera, cun arrennegu, a menisprésiu; èssere a cadhos pérdidos = a barca pérdia, agatàresi in malas abbas, a munnu pérditu, a tretu malu de bisonzu, de apretu, chentza prus ispera; tancare una gianna a ferru de cadhu a unu = su chi fait sa giustítzia chi bendit totu, de unu, e dhi serrat sa domu de no dhoi pòdiri prus mancus intrai; fai cuadhus (nadu de unu) = chi no ponet mente, no afilat, faghet de conca sua, (nadu de carchi màchina) chi est funtzionendhe male, faghindhe difetu, boghendi frocus, faghindhe cradigas (sa cosa a rugos, a tretos); portai cuadhus = (nadu de sa manera de fàghere) = cadredhare, fàghere dirbetos; fuire su cadhu a unu (nau de piciocus fastigendi) = chi no si ndh'est pótidu muntènnere de fàghere sa faina cun sa fémina, imprinzare innantis de isposare Frases domare, insedhai, incosciai, sere, cúrrere, prèndhere, iscapare, aproendhare, ferrare su cadhu, abbasciai o falare de cadhu ◊ su cuadhu currit, assachitat, apràpiat, imburchinat, s'impinnat, marriscedhat, càrcinat, annirgat ◊ su cuadhu at ghetau unus cantu cràncius ◊ cussu cuadhu dh'apo curtu meda bortas ◊ podint erribbai a cuadhu de burrincu ◊ unu tempus batiant sa cosa a cadhu ◊ su cadhu cumprendhet si s'ómine chi li ponet manu subra est de cabbale ◊ abbadiaiat si teniat cuadhos bonos ◊ apo bistu is cuadhos tiràndoro su carretone ◊ mi serbit unu cuadhu de binu 2. arratz'e cadhu de fémina, cussa!…◊ custu est macu che cabadhu ◊ abberi sos ogros, cantu chi no bides su cadhu presu! 3. est una bona meri de domu, cussa, e chi si arremangat ponit cuadhu in faci a meras ◊ fut unu sanadore bonu, ma s'isciéntzia méiga che l'aiat coladu ponzéndheli su cadhu in fàcia ◊ filla mia, a cussa, dhi ponit cuadhu in faci ◊ sa filla si pesat a cuadhus e corrispondit a sa mamma: Sa meri de domu seu dèu e fàciu cumenti mi parit! 4. sos cadhos de abba istant a múghidas in notes de pore ◊ is undhas, pinnichendusí a cuadhus mannus, ci dhu imbussànt in mesu coment'e unu fustigu ◊ si àrtziat su bentu e su mari, a cuadhus a cuadhus, fait andai is navis aundi no bolint 5. no nci artzit tropu a cuadhu, ca no est totu méritu suu! ◊ fachia binta de èssere seberu, timendhe chi sos pitzinnos mi ch'esserent sétios a cabadhu corona ◊ chi sighint aici, gei incòsciant a cuadhu a su babbu puru, custus fillus! ◊ forsis sa die as esageradu prite ti che faghisti in cadhos mannos! (A.Fanzellu) 6. a nosu piciochedhus si praxiat a giogai a cuadhus fortis 7. totus si bollint a cuadhu de punta ◊ ancu li tanchent sa gianna a ferru de cadhu! 8. mi ndhe at fatu a cadhu e a pè, ma l'apo sempre perdonadu 9. li est fuidu su cadhu e si sunt dépidos cojare a sa lestra Sambenados e Provèrbios prb: chie setzit a cadhu anzenu candho no cheret si ndhe falat ◊ a cuadhu friau, sedha dhi pítziat ◊ a cadhu bonu no li mancat sedha ◊ a cuadhu iscundiu funi cúrcia! ◊ a cadhu betzu… musca meda! Terminologia iscientìfica anall, anar, equus caballus Ètimu ltn. caballus Tradutziones Frantzesu cheval Ingresu horse Ispagnolu caballo Italianu cavallo Tedescu Pferd.

cadhàda , nf: cadhata Definitzione cosa chi si pesat in artu, nau pruschetotu de is fràmmulas de su fogu (ma fintzes de pruine); cuadhu o undhada manna de abba Sinònimos e contràrios cadharida / aundhada / arborada Frases ti moves dogni tantu brinca brinca e a cadhadas ti pesas che fogu (N.Marchetti)◊ dade tentu ca bi apo bidu cadhadas de fogu! ◊ si pesaiant cadhadas biancas che fumentu: fint sas undhas in su mare avolotadu ◊ su cadhu s'est pesadu a cadhadas Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu grosse vague Ingresu big horse, billow Ispagnolu oleada Italianu cavallóne Tedescu großes Pferd, Brecher.

cadhàtzu , nm Definitzione cuadhu malu, metzanu Tradutziones Frantzesu mauvais cheval Ingresu bad horse Ispagnolu gurrufero, resabio, sardesco Italianu cavallàccio Tedescu Klepper.

cambizàre , vrb Definitzione annestrare, domare unu cuadhu a camminare comente bolet chie dhu cicit Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu dresser un cheval Ingresu horse training Ispagnolu adiestrar el caballo Italianu addestrare il cavallo Tedescu zureiten.

faxinàu , agt Definitzione nau de cuadhu, chi giughet su pilu arbu ammesturau Tradutziones Frantzesu rubican Ingresu white-spotted horse Ispagnolu roano, rubicán Italianu rabicano Tedescu scheckig.

ghiàni , agt: chiani Definitzione nau de su pilu de is animales (boes, cuadhos), chi est de intina agiummai niedha / su bòi ghiani = una genia de boe muliache chi iat a foedhare su note de santu Giuanni tocandho mesunote… Sinònimos e contràrios moraschinu Frases teniat unu cuadhu ghiani píxidu Sambenados e Provèrbios smb: Ghiani Terminologia iscientìfica clr Ètimu grcb. kyáne(os) Tradutziones Frantzesu moreau Ingresu black horse Ispagnolu negruzco Italianu néro, morèllo Tedescu schwarz.

lisàndru , nm: alisandru, lisciandru, lixandru Definitzione àpiu de cuadhus, una genia de erba bona po cundhimentu puru Sinònimos e contràrios apiuguadharu, arrosàdulu, chirielle, liriandru, lisau, lisiardu, maceroni, orrusadu / cdh. laoni Terminologia iscientìfica rba, Smyrnium olusatrum Ètimu ltn. (h)olusatrum Tradutziones Frantzesu maceron Ingresu alisanders, horse parsley Ispagnolu apio caballar Italianu maceróne Tedescu Alisander.

sorèlla, soréllu , nf, nm: surellu Definitzione genia de pische de mare cun d-una síngia tostada meda (coment'e iscata de àtera genia) in costaos de sa coa a sa conca Sinònimos e contràrios ttrs. suredha Frases candu dhui at bonatza s'intendit su pispisu de su surellu ca gioghitat me in s'àcua Terminologia iscientìfica psc, trachurus trachurus, t. mediterraneus Ètimu ctl. surell Tradutziones Frantzesu chinchard de la Méditerranée Ingresu Mediterranean horse mackerel Ispagnolu jurel, chicharro Italianu suro Tedescu Bastardmakrele.

«« Torra a chircare