Ditzionàriu in línia
de sa limba e de sa cultura sarda

cabàdhu , nm: cadhu, cavadhu, cobadhu, covadhu, cuadhu Definitzione su mascu de un'animale mannu (meda o pagu segundhu s'arratza) a cambas longas, tzugu mannu cun pilos longos a parte de pitzu (giua), conca longa meda, peis a un'unga grussa e tostada: animale geniosu meda, domau, bellu meda po camminare, cúrrere, trebballare, fàere giogos, de grandhe abbiléntzia; dhu narant de chie est mannatzu de carena, e fintzes de chie no paret tanti sàbiu (macu che cadhu); unidade de misura (CV) de sa fortza de is motores e màchinas, est sa fortza chi movet de unu metro 75 chilos a minutu segundhu; a logos, unu cuadhu est su tanti de chentu litros / min. cadhedhu, cadhitu; sa fémina de su cuadhu = ebba, ègua; su fedu de su c. = pudhecu, pudhéricu, pudherighedhu; cadhu de carchi annu = annirgu calarinu; cadhu de duos annos = tentorzu; cadhu ancora chentza domadu = prudhedu; cuadhu eguerosu = inganatzidu a s'ebba; cadhu coberidore = cadhu de arratzare, de betare a sas ebbas; cadhu de una manu = abbituau a dhu pigai sempri su própiu cadheri / arratzas de cadhos: cuadhedhu de Sa Giara de Gésturi (arratza própiu sarda, minoredhedhu de carena), cadhu anglo-àrabbu-sardu, bonu meda a cúrrere; intinas o mantas de cadhu: baju, biancu, castanzu, ghiani, mélinu, múrtinu, múrtinu uscradu, murru, niedhu, piberatzu; su naturale de unu cadhu: cantoneri, betiosu o rebbellu, aumbraditu, masedu, areste, imburchinadori; partis de unu cuadhu: sa manta, sa giua, su dossu (aundi si ponit sa sedha), su ciufu (pilos de conca), su cardaliscu o armu (su tretu de rughes o punta de palas), sa gropera, su cardancili, s'unga / cadhu ’e Deus, de donnu Deu, cabadhu de su diàulu, de brusore = sennoredha segadidus, cuadhu éngiu, de íngias; cadhu de abba, de santu Giuanne, cadhu ’e demóniu, cadhu de piliche = parapunta, cuadhu ’éndiu; cabadhu de férula = sa chima de sa férula, su trulliu Sinònimos e contràrios achetu, ebbu Maneras de nàrrere csn: cuadhu de còscia = domadu pro leare zente; cuadhu de cóciu = forte e domadu pro tirare; arrèsciri bèni in su cuadhu = ischire istare o andhare a cadhu; ruta de cadhu = arruta a terra de chini at sétziu a cuadhu; logu inue ponent a cúrrere sos cadhos, sa currera de sos cadhos = arringu; sere, cúrrere su cadhu a sa nuda = curri su cuadhu a pedhi, a cadhu istrillu, chentza de sedha, itl. a bardòsso; a cadhu a… = postu apitzus de…, sétzius a cuadhu de… (un'àteru animali: àinu, bòi, fintzas moto); pònnere isterzu a cadhu a fogu = in su fogu, cun cosa a caentare, a còghere, a budhire; cuadhu allirgu = chi si ponit in briu; cadhu de palu = curridore, chi curret carchi pannu; cuadhu de punta = su primu; ferru de cadhu = zenia de cartu chi si ponet a sos pes de su cadhu, ferru ladu pinnigadu a manera chi suta de su pè colet ororu de s'ungra cun un'inghíriu de istampas a pònnere sos tzoos; leare su cabadhu de santu Frantziscu = andai cun su cuadhu de santu Martini, a pei, peibei; cadhos fortes = zenia de zogu de sos pisedhos; cadhos de abba = cabadhone, aundhada manna, in mare; cadhos de fogu = cadharidas, pampadas mannas; cadhu, cuadhu armau = zenia de ponidura de sos petzos de sa cabertura; cadhu de peta, cadhebeta, cadhu de fogu = ischidoni de petza chi girat arrustendi; cadhu de su retore (nadu brullendhe)= sa mesa aundi ponint su mortu in crésia; no bídere su cadhu presu = andai a mari e no agatai àcua; artziai is cuadhus a conca = bènnere, pigare sos becos, pèrdere sa passiéntzia, acucai; pesaisí a cuadhus = pesàresi a boghes furrièndhesi a s'àteru; andaisindi a cuadhus artziaus = arrennegadu meda; pònniri cuadhu in faci a unu = passai a innantis, èssiri mellus; sere a unu a cadhu = pònniri a unu asuta, aprofitai de unu; fàgherendhe a cadhu e a pè = fai (òperas malas, mancàssias) mannas e allardiadas, de dónnia manera; pompiare a unu a malu cabadhu = male, de mala manera, cun arrennegu, a menisprésiu; èssere a cadhos pérdidos = a barca pérdia, agatàresi in malas abbas, a munnu pérditu, a tretu malu de bisonzu, de apretu, chentza prus ispera; tancare una gianna a ferru de cadhu a unu = su chi fait sa giustítzia chi bendit totu, de unu, e dhi serrat sa domu de no dhoi pòdiri prus mancus intrai; fai cuadhus (nadu de unu) = chi no ponet mente, no afilat, faghet de conca sua, (nadu de carchi màchina) chi est funtzionendhe male, faghindhe difetu, boghendi frocus, faghindhe cradigas (sa cosa a rugos, a tretos); portai cuadhus = (nadu de sa manera de fàghere) = cadredhare, fàghere dirbetos; fuire su cadhu a unu (nau de piciocus fastigendi) = chi no si ndh'est pótidu muntènnere de fàghere sa faina cun sa fémina, imprinzare innantis de isposare Frases domare, insedhai, incosciai, sere, cúrrere, prèndhere, iscapare, aproendhare, ferrare su cadhu, abbasciai o falare de cadhu ◊ su cuadhu currit, assachitat, apràpiat, imburchinat, s'impinnat, marriscedhat, càrcinat, annirgat ◊ su cuadhu at ghetau unus cantu cràncius ◊ cussu cuadhu dh'apo curtu meda bortas ◊ podint erribbai a cuadhu de burrincu ◊ unu tempus batiant sa cosa a cadhu ◊ su cadhu cumprendhet si s'ómine chi li ponet manu subra est de cabbale ◊ abbadiaiat si teniat cuadhos bonos ◊ apo bistu is cuadhos tiràndoro su carretone ◊ mi serbit unu cuadhu de binu 2. arratz'e cadhu de fémina, cussa!…◊ custu est macu che cabadhu ◊ abberi sos ogros, cantu chi no bides su cadhu presu! 3. est una bona meri de domu, cussa, e chi si arremangat ponit cuadhu in faci a meras ◊ fut unu sanadore bonu, ma s'isciéntzia méiga che l'aiat coladu ponzéndheli su cadhu in fàcia ◊ filla mia, a cussa, dhi ponit cuadhu in faci ◊ sa filla si pesat a cuadhus e corrispondit a sa mamma: Sa meri de domu seu dèu e fàciu cumenti mi parit! 4. sos cadhos de abba istant a múghidas in notes de pore ◊ is undhas, pinnichendusí a cuadhus mannus, ci dhu imbussànt in mesu coment'e unu fustigu ◊ si àrtziat su bentu e su mari, a cuadhus a cuadhus, fait andai is navis aundi no bolint 5. no nci artzit tropu a cuadhu, ca no est totu méritu suu! ◊ fachia binta de èssere seberu, timendhe chi sos pitzinnos mi ch'esserent sétios a cabadhu corona ◊ chi sighint aici, gei incòsciant a cuadhu a su babbu puru, custus fillus! ◊ forsis sa die as esageradu prite ti che faghisti in cadhos mannos! (A.Fanzellu) 6. a nosu piciochedhus si praxiat a giogai a cuadhus fortis 7. totus si bollint a cuadhu de punta ◊ ancu li tanchent sa gianna a ferru de cadhu! 8. mi ndhe at fatu a cadhu e a pè, ma l'apo sempre perdonadu 9. li est fuidu su cadhu e si sunt dépidos cojare a sa lestra Sambenados e Provèrbios prb: chie setzit a cadhu anzenu candho no cheret si ndhe falat ◊ a cuadhu friau, sedha dhi pítziat ◊ a cadhu bonu no li mancat sedha ◊ a cuadhu iscundiu funi cúrcia! ◊ a cadhu betzu… musca meda! Terminologia iscientìfica anall, anar, equus caballus Ètimu ltn. caballus Tradutziones Frantzesu cheval Ingresu horse Ispagnolu caballo Italianu cavallo Tedescu Pferd.

cambizàre , vrb Definitzione annestrare, domare unu cuadhu a camminare comente bolet chie dhu cicit Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu dresser un cheval Ingresu horse training Ispagnolu adiestrar el caballo Italianu addestrare il cavallo Tedescu zureiten.

crabiòla 1 , nf Definitzione genia de andhadura de su cuadhu, candho incrubat sa conca, inartat is cúmburos e andhat a brinchidedhos che is crabitos (cun totu is bàtoro peis) Sinònimos e contràrios crabetinu Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu culbute, courbette Ingresu curvet Ispagnolu corveta Italianu capriòla, corvétta del cavallo Tedescu Kurbette.

crabitinàre , vrb Definitzione andhare a brinchitos coment'e is crabitos, mescamente nau de un'andhadura de su cuadhu candho brínchidat, ma fintzes de àteros animales e de gente puru Sinònimos e contràrios cherchedhare, crabiolai, ginetare Frases apena mi at sebestadu mi at fatu unu mundhu de festa, crabitinendhe Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu cabrioler, courbetter Ingresu to curvet Ispagnolu corvetear Italianu capriolare, corvettare del cavallo Tedescu kurbettieren.

giàgu 2 , nm: zagu Definitzione brínchidu chi faet su cuadhu candho agatat cosa in mesu, ananti, candho dhu current Sinònimos e contràrios bótiu, brinche, brínchidu, brínchili, brincu, sàdhidu, sàltidu, sédhida Tradutziones Frantzesu courbette Ingresu curvet Ispagnolu salto del caballo, bote Italianu corvétta, balzo del cavallo Tedescu Kurbette, Sprung.

rúschida , nf, nm: rúschidu, rúscida, rúscidu Definitzione su sonu a sorrogu chi faet cun s'ogroena, cun sa buca e su nasu unu dormiu chi arrespirat male; assúpidu de isalenadas mannas / rúscidu de refreu = sarragadura Sinònimos e contràrios corróschiu, forróschiu, sarragu, sorroscru / irbúfida, isúlfida Frases isse lasseit sos amigos a rúschida e che esseit a pònnere mente a su trabàgliu ◊ s'intendhiant sas rúschidas de cudhos duos drommidos ◊ fit drommida a rúschida 2. su pudhedru est cadredhendhe a brincos e a rúschidos ◊ a rúscidas sos pudhedros brincant dae mata in mata (B.Truddaju) Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu ronflement, ébrouement Ingresu snore, puff Ispagnolu ronquido, el bufar del caballo Italianu russaménto, sbuffo del cavallo Tedescu Schnarchen, Schnauben.

zarridàre , vrb Sinònimos e contràrios anniciare, anninnijare, annirghiai, garrizare, giarraspidare, innicrare, innigridare 2. zàrridat a su bentu, si mosset su collete de sa zancheta, ne istracu e ne bintu sichit a cúrrere coment'e sa gana Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu hennir Ingresu to neigh Ispagnolu relinchar Italianu nitrire del cavallo Tedescu wiehern.