abballalloàre , vrb Definizione
fàere a ballalloe, essire ballalloe
Sinonimi e contrari
allollojai
Frasi
cudhos duos fint ispipillos e atzudos, ma isse fit semper mesu drommidu, unu pagu abballalloadu
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
s’abrutir
Inglese
to go out one's mind
Spagnolo
atontarse
Italiano
rincretinirsi
Tedesco
verblöden.
avallài , vrb rfl Definizione
pèrdere s'atentzione, istare chentza giare atentzione
Sinonimi e contrari
iberiai,
isagherare
Frasi
su caboni est sempri a sa fritida, ca, si po pagu si avallat, margiani fraitzu ndi dhi furat is pudhas
Traduzioni
Francese
se distraire
Inglese
to divert one's mind
Spagnolo
distraerse
Italiano
distrarsi
Tedesco
sich ablenken.
desogài , vrb: disaogae,
disaogai,
disaogare,
disaugare,
disogai Definizione
gosare disaogu, istare a divertimentu
Sinonimi e contrari
disocai,
diveltire,
ispassiare,
isvrasiare,
sdisogai,
spreviai,
sulassai
Frasi
aggràssias chi in custa bella die est pótia andhare a si disaogare! ◊ pro la disaugare li at contau sa balentia chi li fit capitada ◊ si est cagliada, como, no cantat piús, no si podet piús disaogare ◊ is piciochedhos si furint disaogaos meda
Etimo
spn.
desahogar
Traduzioni
Francese
s'amuser
Inglese
to enjoy oneself,
to take one's mind off
Spagnolo
divertirse,
entretenerse
Italiano
divertirsi,
svagarsi
Tedesco
sich unterhalten.
ibbortàre , vrb: ilvoltare,
ilvortare,
irbortae,
irbortai,
irbortare,
irvortare,
irvostare,
irvotare,
isboltare,
isbortare,
isvoltare,
isvostare,
ivoltare Definizione
dare borta, cambiare bandha de un’andhóngiu, nau in su sensu de fàere una furriada, cambiare o fàere cambiare idea, decisione, cunditziones; giare istrobbu, fàere pèrdere tempus
Sinonimi e contrari
istorrai,
istransire
/
conchinare
/
furriai,
tramudai
| ctr.
cumbínchede
Frasi
cun promissas de pònnere indústrias sont ilvoltendhe sa zente dae campagna ◊ fit cojuendhe cun d-una bella giòvana ma sos parentes l'ant isboltadu ◊ innanti at detzisu e apustis si est isboltadu ◊ sa morte ebbia mi podet isboltare de mi cojare cun tegus! ◊ mi iais nau ca beniais ma bosi seis irbortaos ◊ su pitzinnu si est irvortatu e at cambiau in malu ◊ unu carabbineri at irvortau unu dellitu ◊ nche li fit incassatu in conca d'essire a bannitare e nessune fit reséssitu a l'irvortare
2.
cussos chi leant a isvilu sos líbberos oe o cras s'isvoltant a àinos
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
détourner,
dissuader
Inglese
to dissuade,
to change one's mind
Spagnolo
cambiar de idea,
disuadir
Italiano
cambiare idèa,
distògliere,
dissuadére
Tedesco
abbringen,
ablenken,
abraten.
ilvariàdu , pps, agt: irbariadu,
irvaliatu,
irvariadu,
irvariatu,
isvariadu,
isvariatu Definizione
de irbariare; chi at pérdiu su tinu, chi no est giustu de conca, chi est macu deunudotu; conca maca, chi faet o est faendho cosas a machine; chi ndhe andhat macu po calecuna cosa
Sinonimi e contrari
ammachiau,
afoglietadu,
desessidu,
dischissiau,
disvariadu,
fariadu,
ilgiradu,
issentidu,
macu
| ctr.
atinadu
2.
irbariadu macu, a ue cheres andhare?! ◊ pariant fiotu de isvariados fuidos dae manicómiu ◊ cussos fiados sunt che irvariados rasighendhe sa terra a sa sicura! ◊ cudhos irvaliatos credent fintzas sas fàulas
3.
est ilvariadu fatu pro sa bòcia ◊ s'imbreacu zuchet sas ancas a tratzu, sa tremuledha, sos chervedhos irvaliatos
Terminologia scientifica
ntl
Traduzioni
Francese
fou,
passionné
Inglese
gone mad,
crazy,
keen,
out of one's mind
Spagnolo
loco,
alocado,
apasionado
Italiano
impazzito,
pazzo,
fòlle,
scalmanato,
appassionato
Tedesco
verrückt,
wahnsinnig,
begeistert.
incurài , vrb rfl: incurare 1 Definizione
giacurare, su si pigare incuru de una cosa o chistione, su si dha pònnere a coro, faendhondhe contu, pentzandhodhoe cun contivígiu
Sinonimi e contrari
apensamentai,
apinnicare,
contifizare
| ctr.
trascurai
Frasi
iat impromítiu ca si nd'iat a èssi incurau cussu po is campanas ◊ eris parias pro me e oe no ti ndhe incuras! ◊ ghetadí in bratzus mius, no t'incuris de nudha! ◊ immoi no si nd'incuraus prus de totus custus daoris ◊ bene chi deo pacu mi ndhe incuro ◊ de custu dolore no mi ndhe incuro: l'agguanto, za no est forte!
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
se donner la peine
Inglese
to mind
Spagnolo
cuidarse
Italiano
curarsi,
darsi pensièro
Tedesco
sich kümmern.
istorrài, istorràre , vrb: storrai Definizione
torrare o fàere torrare agoa, torrare a pentzare a una decisione pigada o idea e decídere de àtera manera, cambiare idea, cambiare abbitúdine, bogare de cabu a calecuna cosa fintzes decídia; fintzes menguare, torrare a prus pagu / picioca istorrada = fidantzada chi si est lassada cun su fidantzadu
Sinonimi e contrari
ibbortare,
ilfurriare,
stolli,
tonchinare
| ctr.
cumbínchede
Frasi
su bentu aiat istorradu sas naves de su viàgiu insoro ◊ andhamus candho cherimus, no nos at a istorrare s'ite de fàchere! ◊ sos coros istorrant de dolore ◊ che fia in sa de sorre mia pro ndhe l'istorrare de fàghere cussa lassapia a sa crésia (G.Ruju)
2.
bòcali de capu, mira chi babbu at resone de no lu chèrrere e de t'istorrare! ◊ tue no as a istorrare de is paràulas chi as ispesu!
3.
a bias tocat de istorrare sa fiama torrèndhela a iscaldire a fogu lentu pro li acontzare sa tèmpera ◊ su frumi in s’istadi istorrat a coreta
Cognomi e Proverbi
prb:
mellus a s'istorrai de s'àcua pagu
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
dissuader,
changer d'avis
Inglese
to dissuade,
to change one's mind
Spagnolo
disuadir,
cambiar de idea
Italiano
dissuadére,
ripensare,
recèdere,
cambiare idèa
Tedesco
abbringen,
seine Meinung ändern.
mancànte , agt: mancanti Definizione
nau de cosa, chi no dhu'est totu, chi no est su tanti giustu (e fintzes chi no est fata bene, chi tenet pecu, neghe); nau de gente, chi no est tanti giusta de conca, chi est fora de tinu (si narat fintzes de chie orruet chentza atuamentos candho dhi benit atacu de malegaducu), chi no si cumportat bene; nau de una línia serrada, chi est tundha ma no parívile, no totue chepare (o a distàntzia diferente de su centru)
Sinonimi e contrari
faltu,
iscassu
/
macu
| ctr.
bundhante,
bundhansciosu
Frasi
cantu sunt torraos acatant custa robba mancante: tandho ghirant e dant sa denúntzia ◊ isse est mancante de talentu tantu chi dat provas de veru tontu ◊ cussu est ómine mancante de sentidu ◊ cuss'ómini est mancanti de unu bratzu ◊ coment'e limpiadura est unu paghedhu mancanti
2.
mancantedhu est, custu piciochedhu: arrebbugiu chi no fait! ◊ ant fuidu che pópulu mancante (P.Cau)◊ su babbu istaiat che mancante mirendhe si podiat bídere su fizu torrendhe ◊ orabrora so istadu mudu pario unu mancante, comente sa pudhedra mi ndhe at betadu ◊ sas àteras fint tontas o mancantes e ant trascuradu totu ◊ cussos sunt ventureris mancantes e ingurdos
Traduzioni
Francese
manquant,
imparfait,
hors de raison,
elliptique
Inglese
lacking,
out of one's mind
Spagnolo
que falta,
carente,
chiflado,
elíptico
Italiano
mancante,
carènte,
imperfètto,
fuòr di sénno,
ellìttico
Tedesco
mangelnd (di = an+ Dat.),
fehlend,
verrückt.
mènte , nf: menti Definizione
sa capacidade chi su cristianu tenet de ammentare, arregodare, ischire, cunsiderare e cumprèndhere is cosas, sa capacidade de pentzare, de si abbàlere de totu is atuamentos: a logos est sa parte de ananti de sa conca in artu, is crebedhos, su fronte
Sinonimi e contrari
conca,
carbedhu,
memória
Modi di dire
csn:
is mentis = sos mermos, su nasu in artu in s'oru de cherbedhos (ma a logos sunt sos costazos de sa fronte); èssiri tapau a mentis = portai is mentis tapadas, èssere cun su nasu tupadu, refriadu; m. flaca = ch'iscarescit totu, itl. memòria làbile; essire una cosa de m., passai de m. = iscarèsciri; bènnere o torrare una cosa in m. = arregordai; pònnere m. (a unu) = fai su chi narat unu, fintzas creiridhu; pònniri a menti = dare tentu, contivizare; àere in mente, tènniri a menti = ammentare, arregordai; ischire una cosa a mente, de mente = a memória; sas mentes chi tenia!… = ma càstia, dh'arregordamu, ma mi seu iscarésciu etotu! (dispraxeri po cosa iscaréscia); rúere a mentes in segus = arrúiri a palas a terra; èssere de mentes fines = èssiri àbbili meda a cumprèndiri is cosas, a pentzai a fundu; èssere cun sa mente presa = no arrennèsciri a cumprèndiri, a si acatai; èssere a mente tua, sua = èssiri (nau de tui, de issu) in sèi, pentzendi a menti sana; cumprènnere a mente mea, tua, sua = cumprèndhere chentza chi una cosa mi/ti/bi l'atuet àtere
Frasi
sa mente arresonanno bene l'usa, che persone chi at firmu su sentidu ◊ sa mente mia mi ant ocupadu cun préigas isparos e parlatas
2.
est unu chi no intennet fracos perunos ca giuchet sas mentes sicas ◊ subra sas mentes divinas pro piús brulla, mofa e festa ponent corona de ispinas
3.
custa cosa mi l'iscrio, no siat chi mi fuat dae mente ◊ mih, fizu meu, pone mente a sas peràulas chi ti naro! ◊ a pones mente a tia Gavina e ti chircas muzere? ◊ chi poneiais in menti a is fuedhus mius iais a èssi discípulus e amigus ◊ dhis at fatu imparai sa letzioni a menti po fai sa cummédia ◊ mi est essidu de mente de ispampinare sa gianna de su frundhagu ◊ cun sa mente presa, no mi ammento chi in cussa crésia no narant prus missa dae meda ◊ est chi no ses a mente tua e mi tocat a èssere bona cun tegus, sinono ti tia unfrare sa fàcia a ciafos!◊ aio cumintzatu a cumprènnere cussos contos a mente mea ◊ no l'apo in mente ite mi as nadu deris!◊ no ndh'apo im mente chie mi l'at nadu
Etimo
ltn.
mente(m)
Traduzioni
Francese
esprit
Inglese
mind
Spagnolo
mente
Italiano
ménte
Tedesco
Verstand.
spreviài , vrb Definizione
passare ora chentza fàere faina, ispassiandhosi, chentza pentzare a su trebballu
Sinonimi e contrari
addiviai,
desogai,
disaviare,
istrabiare 1
Frasi
tochit ca esseus a màchina, aici si spréviat unu pagu! ◊ seu bessendinci a spreviai
Traduzioni
Francese
s'amuser
Inglese
to take one's mind off
Spagnolo
divertirse,
entretenerse
Italiano
svagarsi,
distrarsi
Tedesco
sich zerstreuen.
storrài , vrb: istorrai* Definizione
torrare o fàere torrare agoa, su si torrare a pentzare e decídere de àtera manera, cambiare idea, segare un'acórdiu, bogare de càbudu a calecuna cosa fintzes decídia / isposus storraus = fidantzados chi si sunt lassados ca no si cherent prus; storrai sa brenti = irromasire
Sinonimi e contrari
disviare,
ilfurriare,
ilviare,
ispònnere,
istòdhere
Frasi
at fatu su mòri storra storra cun sa màchina ca no podiat furriai ◊ mellus a si storrai de is àcuas bàscias chi no de is altas ◊ sa mulleri ndi at storrau su maridu tontu de messai ca su trigu fiat a mesu ingranidura ◊ storrandi is brebeis candu nci sàrtiant foras de is làcanas!
2.
no mi storru de su fuedhu ◊ àcua de fragus no mi ndi ghetu: no mi storrit sa fémina, puru!…◊ dh'emu posta a menti timendi chi s'incràs no si storressit ◊ gravellu miu, timu chi no ti storris! ◊ custus fiant tant'annus isposus epuru si funt storraus ◊ Perdu s'est storrau de Gesús candu una serbidora dh'at connotu
Traduzioni
Francese
dissuader,
changer d'avis,
rétracter
Inglese
to dissuade,
to change one's mind,
to take back
Spagnolo
disuadir,
cambiar de idea
Italiano
dissuadére,
distògliere,
ripensare,
cambiare idèa,
ritrattare
Tedesco
abraten,
abbringen,
seine Meinung ändern,
widerrufen.