afílu , avb Definizione
a filu: comente si tocat, comente andhat bene, a dovere, de sa manera giusta / essire afilu = bene, zustu, dritu
Sinonimi e contrari
adderetu,
bene
Frasi
no ndhe faghet una afilu ◊ custa lepa seghendhe no bi andhat afilu
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
bien,
comme il faut
Inglese
well
Spagnolo
bien,
debidamente
Italiano
per bène
Tedesco
gut.
bène , avb, nm, iscl: bèni,
vene Definizione
manera de fàere is cosas adata a s'iscopu, adderetu, cunforma a una régula morale; totugantu su chi est bonu
Sinonimi e contrari
adderetu,
afilu
/
meda
| ctr.
male
Modi di dire
csn:
fai una cosa mellus bèni = menzus; bèniri a bèni = benner bene, a betu, andhare bene; su pagu bene de… = s'ispaciau de…, su colzu, su biadu de…; chèrrere unu bene macu = a ammachiadura, meda; bene fatu = chi est zustu, bonu, méritu (nadu de un'assione, de unu cumportamentu); fatu bene = chi est fatu cun arte, cun pratighesa, a régula (nadu de unu triballu o cosas gai); fai bèni e bai in galera! = faghe bene ma no aisetes recupessa (antzis est dàbbile chi ti torrent male); bene cun bene = bèni meda, própiu bèni, a fini a fini; pagubbene, pagu bèni!, pagu bèni miu!… (nadu a làstima) = ite mi siat su bene!, cale bene?!…, nudha!, tropu pagu!, siscuru a mie!; bene pro me!… = (nau cun ironia) mali po mimi, a dannu miu
Frasi
sas cosas cherent fatas bene ◊ faghindhe goi mi ndhe agato bene, mi ndhe bido bene ◊ custu triballu comente l'as fatu no andhat bene ◊ mirai a bèni custu coru miu! ◊ oe no mi andhat bene a fàghere cussa faina ◊ bene meda: mi ndhe allegro! ◊ custu trabballu comenti dh'as fatu andat bèni
2.
pro su bene chi ti cherzo tia fàghere donzi cosa ◊ podimis tènnere benes pro ndhe dare ◊ chi s'istrexiat su mucu fadiat mellus bèni! ◊ lea sa meighina ca ti faghet bene ◊ est unu bene a prantare àrbures ◊ ci fiant centu ogus iscochendu su bèni po mali e su mali po sèi etotu
3.
tandho si agataiat su pagu bene de Antoni
4.
in su stani nostu nci sunt unu bèni de mangonis mannus ◊ mi paret chi est a arriscare unu bene de dinari chentza garantzia de su balanzu ◊ ant chistionadu unu bene de ora ◊ si bi at atrumadu unu bene de zente ◊ che ndh'at, de bene de férula, inoghe!…
5.
bene, bene meda, mi ndhe allegro! ◊ si annischitzais ca si nci ghetant a galera: a sa fruca iat a èssi mellus e prus bèni fatu! ◊ at fatu un'iscutinada de abba, ma bene cun bene no bi at próidu etotu ◊ mancu abbaidadu apo, bene cun bene! ◊ mi ponzo cudha cosa, bene pro me…, e guastu mi at sas manos! ◊ fato s'aconcada, bene pro me!…, e pérdidu ndhe apo totu ◊ como s'abba za che la tenimus ma, bene pro nois, comente ant créschidu sa pressione nos at fatu dannu! ◊ – E gopai no dh'agiudat? – Pagu bèni!…
Cognomi e Proverbi
smb:
Bene
/
prb:
faghe bene e no mires a chie ◊ su fai bèni no est mai connotu ◊ su fagher bene no perdet mai ◊ a chie faet bene, bene tenet
Etimo
ltn.
bene
Traduzioni
Francese
bien
Inglese
well,
good!,
property
Spagnolo
bien
Italiano
bène
Tedesco
gut,
Gut.
benighédhu , avb Definizione
min. de bene
Sinonimi e contrari
cdh. bearedhu
Traduzioni
Francese
assez bien
Inglese
quite well
Spagnolo
bastante bien
Italiano
benino
Tedesco
ziemlich gut.
benòne, benòni , avb Definizione
bene meda
Traduzioni
Francese
très bien
Inglese
very well
Spagnolo
muy bien,
requetebien
Italiano
benóne,
mólto bène
Tedesco
sehr gut.
ingeniài , vrb: ingeniare,
ingignai,
inginnai,
inginniai,
inzeniare Definizione
andhare a géniu, èssere a gustu, pràghere; fàere sa cosa faendho a médiu fintzes si no est fàcile, pentzandhodhas totu, imbentandho calecuna cosa noa, diferente (mescamente in forma rfl.), fintzes cuncordare calecuna cosa; fàere s'inginna, s'incàsciu in is doas de is carradas po dhis pònnere is fundhos / i. a unu (nadu mescamente de fizos) = betàresi, tènnere su betu, s'assemizu de sos parentes; èssiri inginnau a… = èssere a zisa de…, fatu a…; inginnai trassas = trassai, ordiminzare carchi cosa a trassa
Sinonimi e contrari
geniare
/
abbirtiai,
arragnare,
imbentai,
indeletare,
inteltiare
/
cuncodrai
/
abbaradhare,
abbelare,
imbelare,
indeosare
Frasi
a mimi no m'ingéniat: tropu arrústicu est! (A.Garau)
2.
at biu s'ómini fracóngiu? at ingeniau a su babbu! ◊ sa fémina mala fait s'ómini trasseri e aici su pobidhu est custrintu a inginnai trassas po pòdiri papai ◊ su chi no tenit cosa de fai nd'inginnat de cosas!…
3.
mi so ingeniadu a chircare ◊ cussu s'inzéniat a fàghere de totu, ma chentza fàghere no abbarrat ◊ pro bois m'inzénio a totu su chi poto ◊ cun carilloni e follas de iscraria inginnant una pipia de serbussu (G.Moi)◊ don Masedhu non iat mai ingeniau nudha: su bèni e su mali dh'iat fatu su fradi (I.Lecca)◊ mi depu ingeniai po unu tzichedhu de binu
4.
tui ses inginnau a tiàulu! (G.Mura)
Cognomi e Proverbi
prb:
chie no s'inzéniat no campat
Etimo
itl.
Traduzioni
Francese
plaire,
faire un peu de tout,
s'arranger
Inglese
to try hard,
to go down well
Spagnolo
caer bien,
ingeniárse
Italiano
andare a gènio,
ingegnarsi,
industriarsi
Tedesco
gefallen,
sich bemühen.
isuzigàre , vrb Definizione
cricare, fàere pregontas, foedhare po bòllere ischire ccn. cosa de is àteros
Sinonimi e contrari
dimandhare,
ispreculare,
isuguzare,
precontare,
speculitai
Frasi
l'isúzigo bene, lu bato a su sou e, mih!, chi narat chie bi aiat in s'irrobbamentu!
Traduzioni
Francese
examiner avec attention
Inglese
to examine very well
Spagnolo
fisgar,
escudriñar
Italiano
esaminare ben bène
Tedesco
gründlich untersuchen.
mancumàle , avb Definizione
foras male
Sinonimi e contrari
bellaggai
Frasi
mancumale s'annu a poi fatesit annada bona e su bestiàmine si campesit ◊ mancumale arriveint su matessi, finas si aiant fatu unu caminu inghiriosu
Traduzioni
Francese
heuresement (que)
Inglese
just as well
Spagnolo
menos mal
Italiano
méno male
Tedesco
Gott sei Dank!.
poétu , nm Definizione
pou, putzighedhu pitichedhedhu (in logu de fognas, de cundhutos e tubbos de abba)
Etimo
ctl.
pouet
Traduzioni
Francese
petit puits,
fosse d'écoulement à l'égoût
Inglese
well
Spagnolo
hoyo,
pozo
Italiano
pozzétto
Tedesco
Abzugsgrube.
pússu , nm: putu,
putzu Definizione
genia de fossu tundhu e fundhudu meda fatu apostadamente e a muru in costaos de pòdere sumire e bogare abba in logos chi no si agatat vena chi essit a fora: su buidu chi abbarrat si narat incalu / betare a putinu = a cúcuru ficadu, che betendhesiche a su putu; putzu mortu = ilt. pózzo néro, bóidu suta de terra a ue iscarrigare s'abba de gabbinetos e lavandinos
Sinonimi e contrari
fantana
Frasi
in d-unu ingroni de su cortili su pussu pariat unu nuragi iscorrovau ◊ seo andhada a putzu de crésia a carrare s’abba a carcida ◊ est unu bellu giardinu chin fundhos mannos, unu putu mannu, una funtana in mesus e setidòglios
Cognomi e Proverbi
smb:
Putzu, Puzzu
Etimo
ltn.
puteu(m)
Traduzioni
Francese
puits
Inglese
well
Spagnolo
pozo
Italiano
pózzo
Tedesco
Brunnen.