afílu , avb Definitzione
a filu: comente si tocat, comente andhat bene, a dovere, de sa manera giusta / essire afilu = bene, zustu, dritu
Sinònimos e contràrios
adderetu,
bene
Frases
no ndhe faghet una afilu ◊ custa lepa seghendhe no bi andhat afilu
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
bien,
comme il faut
Ingresu
well
Ispagnolu
bien,
debidamente
Italianu
per bène
Tedescu
gut.
bène , avb, nm, iscl: bèni,
vene Definitzione
manera de fàere is cosas adata a s'iscopu, adderetu, cunforma a una régula morale; totugantu su chi est bonu
Sinònimos e contràrios
adderetu,
afilu
/
meda
| ctr.
male
Maneras de nàrrere
csn:
fai una cosa mellus bèni = menzus; bèniri a bèni = benner bene, a betu, andhare bene; su pagu bene de… = s'ispaciau de…, su colzu, su biadu de…; chèrrere unu bene macu = a ammachiadura, meda; bene fatu = chi est zustu, bonu, méritu (nadu de un'assione, de unu cumportamentu); fatu bene = chi est fatu cun arte, cun pratighesa, a régula (nadu de unu triballu o cosas gai); fai bèni e bai in galera! = faghe bene ma no aisetes recupessa (antzis est dàbbile chi ti torrent male); bene cun bene = bèni meda, própiu bèni, a fini a fini; pagubbene, pagu bèni!, pagu bèni miu!… (nadu a làstima) = ite mi siat su bene!, cale bene?!…, nudha!, tropu pagu!, siscuru a mie!; bene pro me!… = (nau cun ironia) mali po mimi, a dannu miu
Frases
sas cosas cherent fatas bene ◊ faghindhe goi mi ndhe agato bene, mi ndhe bido bene ◊ custu triballu comente l'as fatu no andhat bene ◊ mirai a bèni custu coru miu! ◊ oe no mi andhat bene a fàghere cussa faina ◊ bene meda: mi ndhe allegro! ◊ custu trabballu comenti dh'as fatu andat bèni
2.
pro su bene chi ti cherzo tia fàghere donzi cosa ◊ podimis tènnere benes pro ndhe dare ◊ chi s'istrexiat su mucu fadiat mellus bèni! ◊ lea sa meighina ca ti faghet bene ◊ est unu bene a prantare àrbures ◊ ci fiant centu ogus iscochendu su bèni po mali e su mali po sèi etotu
3.
tandho si agataiat su pagu bene de Antoni
4.
in su stani nostu nci sunt unu bèni de mangonis mannus ◊ mi paret chi est a arriscare unu bene de dinari chentza garantzia de su balanzu ◊ ant chistionadu unu bene de ora ◊ si bi at atrumadu unu bene de zente ◊ che ndh'at, de bene de férula, inoghe!…
5.
bene, bene meda, mi ndhe allegro! ◊ si annischitzais ca si nci ghetant a galera: a sa fruca iat a èssi mellus e prus bèni fatu! ◊ at fatu un'iscutinada de abba, ma bene cun bene no bi at próidu etotu ◊ mancu abbaidadu apo, bene cun bene! ◊ mi ponzo cudha cosa, bene pro me…, e guastu mi at sas manos! ◊ fato s'aconcada, bene pro me!…, e pérdidu ndhe apo totu ◊ como s'abba za che la tenimus ma, bene pro nois, comente ant créschidu sa pressione nos at fatu dannu! ◊ – E gopai no dh'agiudat? – Pagu bèni!…
Sambenados e Provèrbios
smb:
Bene
/
prb:
faghe bene e no mires a chie ◊ su fai bèni no est mai connotu ◊ su fagher bene no perdet mai ◊ a chie faet bene, bene tenet
Ètimu
ltn.
bene
Tradutziones
Frantzesu
bien
Ingresu
well,
good!,
property
Ispagnolu
bien
Italianu
bène
Tedescu
gut,
Gut.
benighédhu , avb Definitzione
min. de bene
Sinònimos e contràrios
cdh. bearedhu
Tradutziones
Frantzesu
assez bien
Ingresu
quite well
Ispagnolu
bastante bien
Italianu
benino
Tedescu
ziemlich gut.
benòne, benòni , avb Definitzione
bene meda
Tradutziones
Frantzesu
très bien
Ingresu
very well
Ispagnolu
muy bien,
requetebien
Italianu
benóne,
mólto bène
Tedescu
sehr gut.
ingeniài , vrb: ingeniare,
ingignai,
inginnai,
inginniai,
inzeniare Definitzione
andhare a géniu, èssere a gustu, pràghere; fàere sa cosa faendho a médiu fintzes si no est fàcile, pentzandhodhas totu, imbentandho calecuna cosa noa, diferente (mescamente in forma rfl.), fintzes cuncordare calecuna cosa; fàere s'inginna, s'incàsciu in is doas de is carradas po dhis pònnere is fundhos / i. a unu (nadu mescamente de fizos) = betàresi, tènnere su betu, s'assemizu de sos parentes; èssiri inginnau a… = èssere a zisa de…, fatu a…; inginnai trassas = trassai, ordiminzare carchi cosa a trassa
Sinònimos e contràrios
geniare
/
abbirtiai,
arragnare,
imbentai,
indeletare,
inteltiare
/
cuncodrai
/
abbaradhare,
abbelare,
imbelare,
indeosare
Frases
a mimi no m'ingéniat: tropu arrústicu est! (A.Garau)
2.
at biu s'ómini fracóngiu? at ingeniau a su babbu! ◊ sa fémina mala fait s'ómini trasseri e aici su pobidhu est custrintu a inginnai trassas po pòdiri papai ◊ su chi no tenit cosa de fai nd'inginnat de cosas!…
3.
mi so ingeniadu a chircare ◊ cussu s'inzéniat a fàghere de totu, ma chentza fàghere no abbarrat ◊ pro bois m'inzénio a totu su chi poto ◊ cun carilloni e follas de iscraria inginnant una pipia de serbussu (G.Moi)◊ don Masedhu non iat mai ingeniau nudha: su bèni e su mali dh'iat fatu su fradi (I.Lecca)◊ mi depu ingeniai po unu tzichedhu de binu
4.
tui ses inginnau a tiàulu! (G.Mura)
Sambenados e Provèrbios
prb:
chie no s'inzéniat no campat
Ètimu
itl.
Tradutziones
Frantzesu
plaire,
faire un peu de tout,
s'arranger
Ingresu
to try hard,
to go down well
Ispagnolu
caer bien,
ingeniárse
Italianu
andare a gènio,
ingegnarsi,
industriarsi
Tedescu
gefallen,
sich bemühen.
isuzigàre , vrb Definitzione
cricare, fàere pregontas, foedhare po bòllere ischire ccn. cosa de is àteros
Sinònimos e contràrios
dimandhare,
ispreculare,
isuguzare,
precontare,
speculitai
Frases
l'isúzigo bene, lu bato a su sou e, mih!, chi narat chie bi aiat in s'irrobbamentu!
Tradutziones
Frantzesu
examiner avec attention
Ingresu
to examine very well
Ispagnolu
fisgar,
escudriñar
Italianu
esaminare ben bène
Tedescu
gründlich untersuchen.
mancumàle , avb Definitzione
foras male
Sinònimos e contràrios
bellaggai
Frases
mancumale s'annu a poi fatesit annada bona e su bestiàmine si campesit ◊ mancumale arriveint su matessi, finas si aiant fatu unu caminu inghiriosu
Tradutziones
Frantzesu
heuresement (que)
Ingresu
just as well
Ispagnolu
menos mal
Italianu
méno male
Tedescu
Gott sei Dank!.
poétu , nm Definitzione
pou, putzighedhu pitichedhedhu (in logu de fognas, de cundhutos e tubbos de abba)
Ètimu
ctl.
pouet
Tradutziones
Frantzesu
petit puits,
fosse d'écoulement à l'égoût
Ingresu
well
Ispagnolu
hoyo,
pozo
Italianu
pozzétto
Tedescu
Abzugsgrube.
pússu , nm: putu,
putzu Definitzione
genia de fossu tundhu e fundhudu meda fatu apostadamente e a muru in costaos de pòdere sumire e bogare abba in logos chi no si agatat vena chi essit a fora: su buidu chi abbarrat si narat incalu / betare a putinu = a cúcuru ficadu, che betendhesiche a su putu; putzu mortu = ilt. pózzo néro, bóidu suta de terra a ue iscarrigare s'abba de gabbinetos e lavandinos
Sinònimos e contràrios
fantana
Frases
in d-unu ingroni de su cortili su pussu pariat unu nuragi iscorrovau ◊ seo andhada a putzu de crésia a carrare s’abba a carcida ◊ est unu bellu giardinu chin fundhos mannos, unu putu mannu, una funtana in mesus e setidòglios
Sambenados e Provèrbios
smb:
Putzu, Puzzu
Ètimu
ltn.
puteu(m)
Tradutziones
Frantzesu
puits
Ingresu
well
Ispagnolu
pozo
Italianu
pózzo
Tedescu
Brunnen.