abbucài , vrb: abbucare,
abbuchiare 1 Definizione
pònnere istrègios cun sa buca a cara a fundhu, conca a bàsciu, afacaos, o a buca apare (ma fintzes betare cosa a covecadura a un'istrégiu); serrare calecuna cosa, mancari no deunudotu; nàrrere cosa a unu coment’e po dhi tupare sa buca, in su sensu de dhu currègere, de dhi foedhare male, de dhu fàere citire
Sinonimi e contrari
abbucaciai,
abbufiare,
currèzere,
irmurrare,
iscontroriare
/
serrai
/
covecare,
inconchinare,
rebbucai
Modi di dire
csn:
abbucai sa porta = tambàrela unu pagu; abbucare un'àidu, un'abbertura = tupai, serraidhus; abbucai su lentzoru = furriàrendhe unu pagu a subra de s'àtera cuguzura, in conca de letu; abbucaisí = rúere a buca a terra, nadu prus che àteru de isterzu; abbucai su sèmini = carrarzare su sèmene betadu in sa terra arada
Frasi
nau ca mi nci abbucu a mari chi m'intendu nai "presoni"! ◊ prima ndi est ampuau e apustis si nci est abbucau a iscabiossu ◊ abbuca totu a su cadhaxu! ◊ dèu dep'iap'ai tocau calancunu mucioni e sa pingiada de su trébini si ndi fut abbucada a terra
2.
in su cunzadu bi at àidos de abbucare, no b'intret bestiàmine ◊ abbuchedhu bene cuss'àidu, ca sas albeghes podent repítere!
3.
su babbu fiat murrungendi e abbuchendi su fillu ◊ su coronellu si ndh'est fichidu e cun boghe alterada l'at abbucadu ◊ dego no ndhe aio cosas de mi nàrrere tue, e mancu commo as de mi abbucare! ◊ si istat bona dh'aiat abbucada canno dh'at intesa faedhanne male! ◊ sa sorre si est posta a fàere sa maca e su frade dh’at abbuchiada
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
tancer,
rabrouer
Inglese
to reproach
Spagnolo
colmar,
caerse de cabeza,
reprochar
Italiano
abboccare,
cadére a tèsta in giù,
rimbrottare
Tedesco
umkippen,
mit dem Munde fassen,
anlehnen,
ausschimpfen.
addugonàre , vrb Definizione
fàere su dugone
Sinonimi e contrari
cumandai,
ghiai
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
être à la tête,
mener,
guider
Inglese
to lead
Spagnolo
capitanear,
ponerse a la cabeza
Italiano
capeggiare
Tedesco
anführen.
capídha , nf Sinonimi e contrari
concutza
Etimo
ltn.
*capilla
Traduzioni
Francese
tête
Inglese
head
Spagnolo
cabeza,
cabete
Italiano
capòcchia
Tedesco
Kopf.
carduvustíga , nm Definizione
una genia de cardu
Sinonimi e contrari
cardugandhela,
spinabra
Terminologia scientifica
rba, Carlina corymbosa
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
carline en corymb
Inglese
clustered carline thistle
Spagnolo
cabeza de pollo
Italiano
carlina raggio d'òro
Tedesco
Wolliger Saflor
cònca , nf Definizione
in sa carena, sa parte ue funt is crebedhos, is arremos de intèndhere, bíere, papare e arrastare: sa parte de ananti est sa cara, chi distinghet dónnia persona a sa bisura; sa conca est mescamente sa parte prus in artu o prus addenanti in d-una carena animale e si pentzat sèmpere coment'e sa parte prus importante, tanti de dha cunsiderare, po su cristianu, sinónimu de persona, mente, inteligéntzia, crebedhu; de unu logu, su tretu in artu, a sedha o cúcuru; de unas cantu erbas, s'ispiga o sa parte prus grussa; sa parte prus grussa de calecuna aina (de màgiu, agúgia, fusu, púncia, crau, obbilu); sa punta de is pódhighes (e fintzes de su trigu, de s'órgiu); a logos, sa c. est s'istrégiu de linna o tianu po impastare sa farra / min. conchedha, conchighedha, conchixedha (a bortas nau po conca machillota), concutza
Sinonimi e contrari
carbedhu,
cúcuru
Modi di dire
csn:
bia de c. = chirra; perra de c. = una metadi; c. cucuràcia = cun sa sedha unu pagu a punta; a c. sciorta = a conca nuda, chentza bonete o mucadore; cumportamentos distintos de sa conca = conchi + agt.: conchiabbadu, conchibbódiu, conchilébiu, conchilenu, conchimanigadu, conchiminudu, conchipérrinu; fàghere de c. = mòviri sa conca coment'e bolendi nàrriri ccn. cosa; èssiri o andai a c. scinta = a conca nuda, chentza mucadore o bonete; èssere o andhare a conca betada = castiendi a terra po sa bregúngia; betàrendhe sa c. a ccn. = nàrriri cosa a ccn. fintzes a istrobbu, segai sa conca, sa passiéntzia; segare, segai sa c. a ccn. = fàere unu frincu in conca, una segada in conca a ccn.; segàreche, segaindi sa c. a ccn. (o a un'animali) = degogliare, isconcare a ccn.; portai sa c. cantu una cuarra = ammuinada, che in moida de rios; colàreche o essire dae c. (nadu de carchi idea)= iscarèsciri una cosa; colare in c. = bènniri in menti, pentzai; fai conchedhas = tzurumbecare, isconchiai; bènnere a c. = pentzai, arregordai; bogai una cosa de c. = fàgheresi passare s'idea; pònniri in c. una cosa a unu = tzacarecheli un'idea ne zusta e ne bona; pònnere, pònniri a c. = callai a ciorbedhu, currèzeresi, essire zudissiosu, insabiai, cussentire; èssere, no èssere zustu de c. = portai is ciorbedhus a postu, èssiri sàbiu, arrexonai bèni, èssiri pretocau; portai conca = zúghere zudíssiu, atuamentu, sabiore; no portai c. po… = èssere pessendhe in àteru; fàghere a c. sua = sentza de ascurtai a nemus; tocau a c. = chi fait machioris; pònnere c. a, o pesare c. de una cosa = pessare a la fàghere; conca a… = faci a…; èssere a c. de… = fai comenti…; zúghere sa c. leada de… = pentzai isceti a…; segamentu de c. = ifadu, cosa inzotosa; lassare sa c. a unu = acabbaidha de dhu circai contus; artzada de c. = arrennegu airadu de fàghere aconcadas macas; èssiri o istai a c. calada = coment'e pessamentosu, a ogros a terra, a conca bassa; arrúiri, mòrriri totus a una c. = a conca apare, a una fasche, totugantos paris; bènnere dae c. (nadu de carchi pessada, de cosa chi si faghet) = èssiri frutu de arrexonamentu, cosa bene pessada, sàbia; c. morta (nadu de laore) = ispiga aurtida, cun ranu míseru
Frasi
no zughet unu tudhu de pilu in conca ◊ cussa pisedha istat a conca falada ca est birgonzosa ◊ sa conca est atacada a su bustu po mesu de su tzugu ◊ no ti dha provis meda sa conca, no ti noxat!…◊ su dolore de conca est cosa mala ◊ no camines a conca in artu ca no bides ue pones sos pes!
2.
su trigu si ndi segat po sa conca e no po sa canna ◊ ist tocau a ndhe bodhie s'órgiu a conca a conca de terra !◊ mi serbint duas concas de allu, de cibudha, cherzo duas concas de frenugu ◊ candu femu manorba portamu is conchedhas de is didus de is peis e de is manus sempri arrúbias
3.
in sa conca de s'órdine sa terra est prus tosta ◊ sa conca de su surcu no est abbada ◊ in conca de letu pone su fusile!
4.
mi che ses faghindhe sa conca che moju cun custu burdellu ◊ ohi, làssami sa conca chi no ndhe cherzo mancu intèndhere! ◊ candho sunt a conca de binu no cumprendhent prus nudha ◊ cussu est mannu ma a conca de criadura! ◊ zughet sa conca leada de su zogu ◊ cudhas isciuchendhe e issa chena sessare de nàrrere e betèndhendhe sa conca a totu!
5.
mi est passau de conca e no apu fatu su chi as nau ◊ a ndhe li colat, totu, de cosas in conca!…◊ mi ch'est coladu dae conca, su chi depia fàghere ◊ su babbu at nau de mi lu bocare dae conca de pessare a sa fiza! ◊ no ti dh'apu nau ca mi nd'est essiu de conca ◊ no pongas conca a totu is cosas chi ti nant! ◊ dae conca ti benit a lassare una criadura sola in logu de perígulu?!…◊ mi lu at nadu puru ite fit, ma a mie no mi ndhe abbarrat in conca!
6.
cussu est conca maca: no ndhe faghet una zusta ◊ fiat una picioca bellixedha, ma cantecantu de conca sua, po no nai isteulada in totu ◊ custa cosa est bogandumí de conca: mi depit cumpadessi! ◊ ant fatu a conca issoro ◊ c'est chini portat prus conca e chini prus pagu ◊ poita abarras fadendi conchedhas e no ti crocas?
7.
fuiant acambitendi conca a sa crésia ◊ dh'apu agatau conca a su portu ◊ seu currendu conca a incudhai ◊ gei currit, conca a sa provenda!
8.
aici morreus totus a una conca
Cognomi e Proverbi
smb:
Conca, Concas
/
prb:
a chie at conca no mancat berrita ◊ cheres bènnere paba? ponedilu in conca!
Terminologia scientifica
crn
Etimo
ltn.
concha
Traduzioni
Francese
tête
Inglese
head
Spagnolo
cabeza
Italiano
tèsta,
capo
Tedesco
Kopf.
conchizàda , nf Definizione
móvia de sa conca
Sinonimi e contrari
conchinada,
isconchinada,
iscónchiu,
isconchizada,
sconchiada
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
mouvement de la tête
Inglese
nod
Spagnolo
seña,
ademán con la cabeza
Italiano
mòssa del capo
Tedesco
Kopfbewegung.
cucuruvichídu , nm Definizione
orrúmbulu chi si faet cun totu sa carena ponendho su cúcuru in terra, faendho su corpus agiummai a lómboru, e giaendho un'ispinta cun is peis a che furriare
Sinonimi e contrari
cardugúcuru,
concurumbedhu,
cucurifitu,
cucuriscàrgiu,
furriagallu,
trodhulone
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
la tête la première (adv.)
Inglese
headfirst
Spagnolo
cabeza abajo
Italiano
capofitto
Tedesco
kopfüber.
fiàdu , nm, nf Definizione
css. animale mannu de petza (baca, brebè, cuadhu, e àteru); nau in cobertantza (fintzes fiadedhu), una calesiògiat persona, nau unu pagu a disprétziu, bolendho nàrrere chi no est tanti persona bona, e si narat fintzes de bobboi (unu pagu a brulla, po erríere)/ min. fiadutzu
Sinonimi e contrari
animabi,
pecus
Modi di dire
csn:
malu fiatu = fiadu malu, cristianu pagu bonu; fiadu berbeghinu, béchinu, bulu, fiadu minudu (animali piticu); fiadu russu = animali mannu
Frasi
ite bella fiadu, cussa baca! ◊ su pastore deviat dare contu a unu fiotedhu de fiados berveghinos ◊ li ant regaladu fiados minudos e fiados russos ◊ in su saltu paschiat paritzos fiadutzos ◊ fia teracu anzenu ma mi ndhe essei e mi ponei abbandha cun fiados mios
2.
arratza de fiadu chi at buscadu, a maridu, Fulana: mandrone de prima calidade!
Traduzioni
Francese
bête,
pièce de bétail
Inglese
beast,
head (of cattle)
Spagnolo
cabeza de ganado,
res
Italiano
béstia,
capo di bestiame
Tedesco
Vieh,
Tier.
iscabiàre , vrb: iscaviai,
iscaviare,
iscaviari,
scaviai Definizione
mòvere a cropu sa conca, e is corros, nau de is boes, o is sannas, nau de is sirbones, de is porcos; fintzes mòvere sa palina a manera de fàere isceberare sa pàgia (o àteru de prus lébiu) de su trigu po dhu illimpiare; iscutulare sa conca po si ndhe tròchere is pilos de cara (chie dhos portat longos), o fintzes a murrúngiu po cosa chi si tenet in contràriu; fintzes brillare atesu
Sinonimi e contrari
incorrare,
scemiai,
sconchiai
/
imbrillai
Frasi
su malloru si nd'iscutulat su cani e camminat, iscàviat e camminat ◊ tia Carau candho dhu biet asinche iscàviat sa conca sentindhodhu po cussu machine chi dhi giaet ifadu ◊ su ferru de pranciari cun sa braxa, po dha mantènnere bia, tocàt a dh'iscaviari
2.
su mangianu su sole si ndi fut incrarau in mari iscaviandu is umbras atesu
Traduzioni
Francese
secouer les cornes
Inglese
to sway one's head or horns
Spagnolo
menear la cabeza
Italiano
scorneggiare,
dimenare le còrna
Tedesco
mit den Hörner stoßen.
isconchinàre , vrb: sconchiai Definizione
mòvere sa conca po nàrrere chi una cosa no est deasi, chi unu no est de acórdiu, giare cropos cun sa conca
Sinonimi e contrari
isconchidare,
isconculare,
scorrociai,
tzilibbecare,
tzurumbecare
Frasi
sas betzighedhas si sunt cheghentanne, isconchinanne e a tremuledha
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
secouer la tête
Inglese
to shake one's head
Spagnolo
mover la cabeza
Italiano
scrollare il capo
Tedesco
den Kopf schütteln.
iscónchinu , nm: iscónchiu Definizione
móvia de sa conca a cropu, mescamente candho unu no est de acórdiu cun su chi est intendhendho
Sinonimi e contrari
conchinada,
isconchinada,
isconchizada,
isconchizu,
sconchiada
Frasi
cudhu andai pistabista, feriveri, arrósciu oi de custus, cras de cudhus, a iscónchius, a murrúngius ◊ candho dhi narant cosa istat a iscónchios de conca ma no arrespondhet
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
désapprobation d'un signe de tête
Inglese
headshake to dissent
Spagnolo
negación con la cabeza
Italiano
mòssa del capo per dissènso
Tedesco
mit dem Kopf ablehnen.
medràre , vrb Definizione
mediare in is maneras de fàere, in su cumportamentu, callai a cerbedhu, imparare a èssere méngius
Sinonimi e contrari
afrenai,
arregulai,
insabiai,
medrire,
moderai
Etimo
spn.
medrar
Traduzioni
Francese
s'assagir,
revenir à la raison
Inglese
to recover one's wits
Spagnolo
sentar la cabeza
Italiano
rinsavire
Tedesco
wieder vernünftig werden.
pécus , nm: pegus Definizione
css. animale mannu de petza (baca, brebè, cuadhu, e totu deosi); nau in cobertantza, una calesiògiat persona, nau unu pagu a disprétziu, bolendho nàrrere ca no est tanti persona bona, e si narat fintzes de bobboi (unu pagu a brulla, po erríere)/ min. peghitu, pegugedhu; pegos cuncordos = animalis, bòis, chi si addatant unu a s'àteru e fait a dhus giúngiri impari
Sinonimi e contrari
animabi,
fiadu
/
pècore
Frasi
cussos sunt pegos de mola! ◊ po no perdi unu pegus cantu no as girau!◊ de pegos bonos formadu at masones ◊ medas colant in cussu locu chin pecos mustrencos ◊ sos pacos pecos chi mi sunt restaos timo chi nche los giuca a bochidorju ◊ non pongas cani a dogna pegus! ◊ tenit centu pegus de brebeis
2.
bellu pegus, cussu cristianu, mih!
Etimo
ltn.
pecus
Traduzioni
Francese
pièce,
tête
Inglese
animal
Spagnolo
res,
cabeza de ganado
Italiano
capo di bestiame
Tedesco
Stück Vieh.
tastèra , nf: testera Definizione
sa parte de pitzu o prus in artu, de conca, de una css. cosa; cora latanti, su surcu chi in is terras aradas arregollet s'abba de mesu e dha portat a sa cora maista; parte de su frenu de su cuadhu / sa t. de sa nassa = messalzu
Sinonimi e contrari
cabiciana
Frasi
sa testera de su letu
Etimo
spn.
testera
Traduzioni
Francese
chevet,
tête
Inglese
head
Spagnolo
cabeza,
cabecera
Italiano
testata
Tedesco
Kopfteil.
testàli , nm Definizione
parte de pitzu, punta de calecuna cosa coment'e chi siat sa parte de sa conca
Traduzioni
Francese
chevet,
tête
Inglese
head
Spagnolo
cabeza,
cabecera
Italiano
testata
Tedesco
Kopfteil.