dènte , nf: denti Definizione
genia de arremu tostau prus de ossu (in sa persona manna funt trintaduas) fichiu a filera ororu de is barras e carragiau in su tretu prus bàsciu cun is ghinghias, in buca, adatu po matzigare su papóngiu; partes de calecuna cosa chi essint unu pagu (es. fintzes de un’orroda chi s’intrat apare cun àtera po dha fàere girare)/ sa càncara o incàsciu de sa d. = su boidedhu, in s'ossu de sa barra, ue est ficada sa dente (itl. alvèolo dentale); marrúcia = sa primu d. chi nascit a is pipius; dentes de late = marrúcias, marrulledhas, dentedhas, sas primas chi faghet sa criadura, sas chi sighindhe a crèschere si che moent e lassant nàschere sas chi durant a mannos; sa raighina de sa d. = sa punta istichia in sa càncara; corona ’e dentes = dentadura; dentes sízidas o afissas = una acanta meda a s'àtera; dentes lascas = atesu s'una de s'àtera, a perracanna; sas dentes malàidas podent èssere: niedhas, tacadas, nenciadas, caudas, altaradas (martzidas in binzias); dentes a unu palone (dentis de ananti o marras, itl. incisivi), a duos, a tres palones (is cascialis) = a una, a duas, a tres raighinas; sannitas (itl. dènti canini); denti de s'ogu (??) = dente a duos palones, itl. canino; dentis a postíciu = dentiera / min. dentutza, dentighedha / denti de cani = zenia de babbautzedhu de mare, croxiu, unu pagu a zisa de patedha minuda, chi si agatat atacada a sas rocas, itl. bàlano; denti de bècia = faisedha, písiri (Lathyrus sativus); erba de dentis = ispéliu (Plumbago europaea), erba de dente = ischidabbabbau (Datura stramonium), nasturru (Hyoxiamus niger)
Modi di dire
csn:
bogare o fàghere dentes = su nàsciri de is dentis; catzàrendhe o bogare sas dentes = tirai is dentis; iscantare sas dentes = irmoventare, mòviri is dentis; ficare dentes a una cosa = intràreli dentes, resessire a la segare a dentes, a ndhe istacare unu mossu; ammodhiai is dentis = acorriare sas dentes; tzichirriai is dentis = arrodare dentes; intràreche in dentes (nadu de cosa de manigare) = abarrai, arrèsciri in mesu de is dentis, intr'e una denti e s'àtera; intrare in dente (faedhendhe de sa trama in su telarzu)= passai su filu in su pètini; dentes de cadhu (nadu de unu)= marrudu, chi portat dentis mannas; mostrai is dentis a unu = staidhi in faci, fàgheresi rispetare; fai is dentis a unu = mustràreli sas dentes; batire s'ànimu a pitu ’e dentes = arrennegaisí o fai arrennegai a meda; fuedhai a dentis sidhias = faedhare afindhe sas dentes, cun fele, cun arrennegu; is dentis de sa crai = in su tretu chi intrat in su friscu, comente e puntighedhas supesadas de una crae; arroda, aparíciu a dentis = zenia de ingranazu fatu cun rodas chi, unu pagu intradas apare, si moent s'una cun s'àtera; mustrare sas dentes che cane in lachedhu = acoment'e unu cani chi, candu est papendi, si ndi dhu bollint iscabbulli o pigai is àterus canis
Frasi
is dentis sunt otu de ananti, cuatru de s'ogu e binti cascialis ◊ su male de dentes faghet irbariare ◊ sa dente mantzada che cheret bogada ◊ su súciu de su limoni ammódhiat is dentis ◊ custa denti si ndi est andada a gliescas ◊ chentza dentes no si màstigat bene su mànigu ◊ mi che at essidu una dente ◊ su pipiu est faendho is primas dentighedhas ◊ mi at essidu una dente noa
2.
isceti sidhendi is dentis si podit istimai custu presenti ◊ s'abba est gai frisca chi ndhe catzat sas dentes ◊ totu cussu cunsertu chi pariat de dimónios mi batiat s'ànimu a pitu de dentes! ◊ de peta no ndhe poto manigare ca mi che intrat in dentes
3.
dhoi funt is dentis de sa crai, de s'arroda, de su pètini
Cognomi e Proverbi
smb:
Dente, Denti, Dentis
/
prb:
Deus donat su pani a chini no portat dentis ◊ innanti intrant sas dentes e posca sos parentes
Terminologia scientifica
crn
Etimo
ltn.
dente(m)
Traduzioni
Francese
dent
Inglese
tooth
Spagnolo
diente
Italiano
dènte
Tedesco
Zahn.
gurtezòne , nm Definizione
una calidade de cicória areste, cicória burda bona a insalada
Terminologia scientifica
rba, taraxacum officinale
Traduzioni
Francese
dent-de-lion,
fausse chicorée
Inglese
dandelion
Spagnolo
diente de león
Italiano
taràssaco,
soffióne
Tedesco
Löwenzahn.
iscàglia , nf: iscalla,
iscàllia,
scalla Definizione
sa dente prus punciuda e longa, pruschetotu cussa de sa barra de fundhu de unos cantu animales, una a cada bandha
Sinonimi e contrari
allu 1,
sagna
Modi di dire
csn:
ómine de i. = forte, corazosu, chi si faghet timire; cane de i. = chi no lassat andhare candho tenet a mossu
2.
sos canes de iscàglia no timent de rúpere in dogni logu ◊ pariamus leones, duos ma duos!, ambos de iscàglia
Etimo
itl.
scaglione
Traduzioni
Francese
dent canine
Inglese
canine tooth
Spagnolo
diente canino,
colmillo
Italiano
dènte canino
Tedesco
Eckzahn.
màrra 1 , nf Definizione
dente de ananti in is barras; dente de serra, de serracos e àtera aina deasi; genia de ingurdaduras in s'atza de is ainas segantes
Sinonimi e contrari
marrone 2,
marrúcia
/
irmarra
Terminologia scientifica
crn
Traduzioni
Francese
dent incisive
Inglese
incisor
Spagnolo
incisivo (diente),
diente
Italiano
dènte incisivo
Tedesco
Schneidezähne.
marrúsca , nf Definizione
dentighedha pitica de pipiu
Terminologia scientifica
crn
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
dent
Inglese
little tooth
Spagnolo
diente de niño
Italiano
dentino
Tedesco
Zähnchen.
pràsta , nf Definizione
donniuna de is duas dentes mannas de ananti, in mesu in mesu, in sa barra de pitzu; in cobertantza, ímpidu, atza, fortza
2.
su babbu no teniat prus sa prasta de candho sos fizos l'aiant lassadu (E.Pes)
Terminologia scientifica
crn
Traduzioni
Francese
incisive supérieure
Inglese
upper incisor
Spagnolo
diente incisivo superior
Italiano
dènte incisivo superióre
Tedesco
oberer Schneidezahn.
títaba, títala , nf: títua,
títula 1 (sa t. = nr. sadítula) Definizione
sa silibba de s'aràngiu, de s'àgiu, de su mandarinu deasi comente funt ispartzios a solos; fita de calecuna cosa; genia de tumoredhu chi essit in ghinghias e chi si faet in matéria; a logos, títala est sa tzuga o tzíntzula, su bobboedhu chi punghet
Sinonimi e contrari
cítula,
fítula,
íntzua,
ispixu,
istígia,
sibícua,
síllaba
2.
po fai su giuabi me is origas de is animalis, sinnendidhus, si ndi bogat una títua ◊ a sa murxa po su pisci arrustiu dhoi ponit duas títulas de allu istrecadas ◊ una títula de mundu mi brillat ananti
3.
títala de malas trassas, apostà in sete pizas de muru, ses su peus irribiu!
Terminologia scientifica
rbr
Traduzioni
Francese
quartier,
gousse
Inglese
segment,
slice
Spagnolo
gajo (agrios),
diente (ajo),
raja,
tajada
Italiano
spìcchio
Tedesco
Schnitz.