Legenda Incurtzaduras | Legenda Sìmbulos

dènte , nf: denti Definitzione genia de arremu tostau prus de ossu (in sa persona manna funt trintaduas) fichiu a filera ororu de is barras e carragiau in su tretu prus bàsciu cun is ghinghias, in buca, adatu po matzigare su papóngiu; partes de calecuna cosa chi essint unu pagu (es. fintzes de un’orroda chi s’intrat apare cun àtera po dha fàere girare)/ sa càncara o incàsciu de sa d. = su boidedhu, in s'ossu de sa barra, ue est ficada sa dente (itl. alvèolo dentale); marrúcia = sa primu d. chi nascit a is pipius; dentes de late = marrúcias, marrulledhas, dentedhas, sas primas chi faghet sa criadura, sas chi sighindhe a crèschere si che moent e lassant nàschere sas chi durant a mannos; sa raighina de sa d. = sa punta istichia in sa càncara; corona ’e dentes = dentadura; dentes sízidas o afissas = una acanta meda a s'àtera; dentes lascas = atesu s'una de s'àtera, a perracanna; sas dentes malàidas podent èssere: niedhas, tacadas, nenciadas, caudas, altaradas (martzidas in binzias); dentes a unu palone (dentis de ananti o marras, itl. incisivi), a duos, a tres palones (is cascialis) = a una, a duas, a tres raighinas; sannitas (itl. dènti canini); denti de s'ogu (??) = dente a duos palones, itl. canino; dentis a postíciu = dentiera / min. dentutza, dentighedha / denti de cani = zenia de babbautzedhu de mare, croxiu, unu pagu a zisa de patedha minuda, chi si agatat atacada a sas rocas, itl. bàlano; denti de bècia = faisedha, písiri (Lathyrus sativus); erba de dentis = ispéliu (Plumbago europaea), erba de dente = ischidabbabbau (Datura stramonium), nasturru (Hyoxiamus niger) Maneras de nàrrere csn: bogare o fàghere dentes = su nàsciri de is dentis; catzàrendhe o bogare sas dentes = tirai is dentis; iscantare sas dentes = irmoventare, mòviri is dentis; ficare dentes a una cosa = intràreli dentes, resessire a la segare a dentes, a ndhe istacare unu mossu; ammodhiai is dentis = acorriare sas dentes; tzichirriai is dentis = arrodare dentes; intràreche in dentes (nadu de cosa de manigare) = abarrai, arrèsciri in mesu de is dentis, intr'e una denti e s'àtera; intrare in dente (faedhendhe de sa trama in su telarzu)= passai su filu in su pètini; dentes de cadhu (nadu de unu)= marrudu, chi portat dentis mannas; mostrai is dentis a unu = staidhi in faci, fàgheresi rispetare; fai is dentis a unu = mustràreli sas dentes; batire s'ànimu a pitu ’e dentes = arrennegaisí o fai arrennegai a meda; fuedhai a dentis sidhias = faedhare afindhe sas dentes, cun fele, cun arrennegu; is dentis de sa crai = in su tretu chi intrat in su friscu, comente e puntighedhas supesadas de una crae; arroda, aparíciu a dentis = zenia de ingranazu fatu cun rodas chi, unu pagu intradas apare, si moent s'una cun s'àtera; mustrare sas dentes che cane in lachedhu = acoment'e unu cani chi, candu est papendi, si ndi dhu bollint iscabbulli o pigai is àterus canis Frases is dentis sunt otu de ananti, cuatru de s'ogu e binti cascialis ◊ su male de dentes faghet irbariare ◊ sa dente mantzada che cheret bogada ◊ su súciu de su limoni ammódhiat is dentis ◊ custa denti si ndi est andada a gliescas ◊ chentza dentes no si màstigat bene su mànigu ◊ mi che at essidu una dente ◊ su pipiu est faendho is primas dentighedhas ◊ mi at essidu una dente noa 2. isceti sidhendi is dentis si podit istimai custu presenti ◊ s'abba est gai frisca chi ndhe catzat sas dentes ◊ totu cussu cunsertu chi pariat de dimónios mi batiat s'ànimu a pitu de dentes! ◊ de peta no ndhe poto manigare ca mi che intrat in dentes 3. dhoi funt is dentis de sa crai, de s'arroda, de su pètini Sambenados e Provèrbios smb: Dente, Denti, Dentis / prb: Deus donat su pani a chini no portat dentis ◊ innanti intrant sas dentes e posca sos parentes Terminologia iscientìfica crn Ètimu ltn. dente(m) Tradutziones Frantzesu dent Ingresu tooth Ispagnolu diente Italianu dènte Tedescu Zahn.

gurtezòne , nm Definitzione una calidade de cicória areste, cicória burda bona a insalada Terminologia iscientìfica rba, taraxacum officinale Tradutziones Frantzesu dent-de-lion, fausse chicorée Ingresu dandelion Ispagnolu diente de león Italianu taràssaco, soffióne Tedescu Löwenzahn.

iscàglia , nf: iscalla, iscàllia, scalla Definitzione sa dente prus punciuda e longa, pruschetotu cussa de sa barra de fundhu de unos cantu animales, una a cada bandha Sinònimos e contràrios allu 1, sagna Maneras de nàrrere csn: ómine de i. = forte, corazosu, chi si faghet timire; cane de i. = chi no lassat andhare candho tenet a mossu 2. sos canes de iscàglia no timent de rúpere in dogni logu ◊ pariamus leones, duos ma duos!, ambos de iscàglia Ètimu itl. scaglione Tradutziones Frantzesu dent canine Ingresu canine tooth Ispagnolu diente canino, colmillo Italianu dènte canino Tedescu Eckzahn.

màrra 1 , nf Definitzione dente de ananti in is barras; dente de serra, de serracos e àtera aina deasi; genia de ingurdaduras in s'atza de is ainas segantes Sinònimos e contràrios marrone 2, marrúcia / irmarra Terminologia iscientìfica crn Tradutziones Frantzesu dent incisive Ingresu incisor Ispagnolu incisivo (diente), diente Italianu dènte incisivo Tedescu Schneidezähne.

marrúsca , nf Definitzione dentighedha pitica de pipiu Terminologia iscientìfica crn Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu dent Ingresu little tooth Ispagnolu diente de niño Italianu dentino Tedescu Zähnchen.

pràsta , nf Definitzione donniuna de is duas dentes mannas de ananti, in mesu in mesu, in sa barra de pitzu; in cobertantza, ímpidu, atza, fortza 2. su babbu no teniat prus sa prasta de candho sos fizos l'aiant lassadu (E.Pes) Terminologia iscientìfica crn Tradutziones Frantzesu incisive supérieure Ingresu upper incisor Ispagnolu diente incisivo superior Italianu dènte incisivo superióre Tedescu oberer Schneidezahn.

títaba, títala , nf: títua, títula 1 (sa t. = nr. sadítula) Definitzione sa silibba de s'aràngiu, de s'àgiu, de su mandarinu deasi comente funt ispartzios a solos; fita de calecuna cosa; genia de tumoredhu chi essit in ghinghias e chi si faet in matéria; a logos, títala est sa tzuga o tzíntzula, su bobboedhu chi punghet Sinònimos e contràrios cítula, fítula, íntzua, ispixu, istígia, sibícua, síllaba 2. po fai su giuabi me is origas de is animalis, sinnendidhus, si ndi bogat una títua ◊ a sa murxa po su pisci arrustiu dhoi ponit duas títulas de allu istrecadas ◊ una títula de mundu mi brillat ananti 3. títala de malas trassas, apostà in sete pizas de muru, ses su peus irribiu! Terminologia iscientìfica rbr Tradutziones Frantzesu quartier, gousse Ingresu segment, slice Ispagnolu gajo (agrios), diente (ajo), raja, tajada Italianu spìcchio Tedescu Schnitz.

«« Torra a chircare