atochiàre , vrb: atzochiare,
atzuchiare Definizione
tzucare, andhare o intrare a unu logu cun fuliesa e fortza, prus che àteru po fàere male, furare
Sinonimi e contrari
lòmpere
Frasi
su marzane fit a rodeu in chirca de atzochiare a sos crapitos ◊ issu fit sèmpere su primu a atzochiare a mesu de s'abbolotu
Traduzioni
Francese
faire irruption
Inglese
to break into
Spagnolo
irrumpir
Italiano
irrómpere
Tedesco
eindringen.
calpíre , vrb: acarpire,
carfire,
carpire,
caspire,
crapire 1,
crapiri Definizione
passare in mesu de calecuna cosa o cun calecuna cosa, trapassare una cosa; apèrrere una cosa coment'e isperrandhodha, fresare su pane carasu isperrandhodhu a gurtedhu in is oros po istacare is duos pígios; segare is panes de sa pasta cumossada
Sinonimi e contrari
rúpere,
sarcie,
sumire
/
fresai,
tzacai
Frasi
carpiat purpa e ossu su càntigu chi mandhaizis ◊ linna tosta: la podet carpire solu sa bistrale manna ◊ s'abba chi at fatu at carpidu terra meda ◊ carchi tubbu perdindhe at carpidu su muru, sa bòveda ◊ inoghe fit unu buscu de chercos, élighes, rú e mudeju chi azigu bi carpiat sa colora!
2.
sas cochidores fint chie sétia in ghenna de furru, chie pronta po carfire in sa prugajola ◊ su pane fit cotu, carfiu, carasau e fatu a piras
Etimo
ltn.
carpere
Traduzioni
Francese
pénétrer,
fissurer
Inglese
to penetrate
Spagnolo
penetrar,
hender
Italiano
penetrare,
fessurare
Tedesco
durchdringen,
eindringen.
incarnài, incarnàre , vrb: incarrare Definizione
intrare o fichire in mesu de sa carre, nau prus che àteru de cosa chi creschet; torrare a crèschere sa carre; fàere a carre, pigare carres
Sinonimi e contrari
incarnie
Frasi
sos ogros tuos mi ant fatu efetu e s'amore in coro est incarnadu ◊ est gai bella chi paret una dea incarnada ◊ a isse si li incarnant sas ungras ca las zughet totu dortas e allachedhadas
3.
su Cristos si est incarnadu in su sinu de sa Vírzine Maria
Etimo
itl.
Traduzioni
Francese
s'incarner
Inglese
to grow in,
to thrust into the flesh
Spagnolo
encarnarse
Italiano
incarnire,
incarnare
Tedesco
ins Fleisch eindringen lassen.
intràe , vrb: intrai,
intrare,
intrari Definizione
andhare o fintzes portare, assentare, pònnere aintru (o fintzes a manera de arresurtare una cosa aintru de àtera), pònnere o andhare in mesu de unu logu o de una cosa (e fintzes de un'argumentu, in su sensu chi dhu pertocat); nau de su sole, betare apalas de s'orizonte, giare borta de no si pòdere bíere; nau de orrobba téssia, o fintzes de linnas, torrare, minimare de pesu, de mannària (e cun custu significau si narat fintzes de cartzamenta istrinta chi tocat e faet freaduras); istare o càbere, naendho de cosas chi si ponent in istrégiu, de laore semenau in d-unu tanti de terrenu, ma fintzes de trastu chi si faet a imbistidura (pantalones, giacheta, mígias)
Sinonimi e contrari
buncai,
ifilare,
intretire,
istichire
/
menguai,
piciai
/
càbere,
iltare
/
aferrare
| ctr.
essire,
bocare
Modi di dire
csn:
i. a, in = andhare a intro de…; intrare late, fortzas = pònnere late, prenare (sas titas) de late, pònnere o dare fortzas; i. denúntzia, dimandha = denuntziare, fàghere dimandha; intrare in edade, in tempus = èssiri mannus, cumentzai a èssiri antzianus; i. in religione = faisí predi, mòngia, para; i. in postu, in triballu = leare postu, triballu; i. in manu, in ungras = bènniri a tretu de dhu pigai, de dh'aferrai; i. faghe faghe (a ccn.), afródhiu = dàresi a fàghere, istare semper faghindhe, in movimentu; i. una cosa in bidea a unu = bènniri s'idea, ponnirisí un'idea in conca, circai de fai ccn. cosa; i. in sas ispesas de una cosa, unu triballu, una faina = pònnere dinari pro su chi si b'ispendhet; ischire i. in d-una chistione, in su chistionu (nendhe de unu) = leàrela in manera zusta, bene, de piàghere, de cumbínchere s'àteru; intrai in brulla = istare a sas brullas, baliare sas brullas e fàgherendhe puru
Frasi
nci dh'at intrau a domu, a guventu, a crésia ◊ su sole si che est intrendhe ◊ intramiche custu cabu de filu in s'agu! ◊ no che intres a mesu, triballendhe: comintza de sos oros! ◊ sos chi teniant terrinu a oros de cumonale si che ndhe ant intradu àteru ◊ intra linna a su fogu! ◊ no ti che intres in chistiones anzenas! ◊ su chi sezis nendhe bois no intrat e no essit cun su chi zughimus nois in chistionu ◊ candho proet lena, s'abba l'intrat menzus a sa terra ◊ su sale l'intrat menzus coghindhe, a sa cosa ◊ a s'ortu bi at intradu zente ◊ su guante intrat in sa manu ◊ at intrau sa manu a buciaca po ndi bogai su dinai
2.
sa linna candho sicat intrat ◊ sas bestimentas de lana intrant totu si no sunt samunadas in abba frita ◊ custos pantalones comente los ant samunados ant intradu e como mi sunt afissos ◊ s'iscarpa in sa punta de su pódhighe m'intrat ◊ si ponet in conca una modhita, unu tedile, pro no l'intrare su bàrriu in cúcuru
3.
candho est sica, de linna in d-unu metre cubbu bi ndh'intrat meda, a pesu ◊ in cussu terrinu cantu sèmene b'intrat? ◊ in d-unu chilu, de custa melaeranu madura bi ndhe intrat pagas ◊ de arrobba de seda, in su chilu nde intrat meda, ca est lébia ◊ cantu sèmini dhoi intrat in cussa terra? ◊ cara, custa cambaredha: gei nd'intrat meda, ca est pitichedhedha, ma sempri unu chilu etotu est! ◊ custa camisa zughet sas mànigas istrintas chi mancu m'intrat in bratzos!◊ cussa màniga cheret prus irfinigada in punta pro intrare in s'ogru de su tzapu
4.
como chi est intradu in postu za istat bene ◊ mi chirco mere e intro teraca
5.
custa mi dha pagas, ca za mi as a intrae in manos! ◊ si m'intrat in manu su fuste ti che bogo maza maza!
6.
a ndhe lis intrat de faghe faghe a custos pisedhos: no asséliant un'iscuta! ◊ a sos Americanos e Soviéticos lis fit intrendhe tantu faghe faghe pro pigare a sa Luna
7.
già mi est costadu a mi fàghere pastore: mai mi esseret intradu in bidea!
8.
s'amministratzioni comunali est intrada in is ispesas po fai custu libbru
9.
sunt limbudos ma bene faedhados, ischint intrare e lis daent totu su chi cherent! ◊ lassa fàghere a mie, ca isco sa manera de l'intrare, ca in cuss'alte so nadu! ◊ no isco mancu de ue l'intrare a fàghere custa faina!
Cognomi e Proverbi
prb:
innanti intrant sas dentes e posca sos parentes
Etimo
ltn.
intrare
Traduzioni
Francese
entrer,
introduire
Inglese
to get in,
to insert,
to shrink
Spagnolo
entrar
Italiano
entrare,
accèdere,
addentrarsi,
inserire,
introdurre,
portare déntro
Tedesco
eintreten,
betreten,
eindringen,
einsetzen.
rúpere , vrb Definizione
su naschire, su essire de s'erba intzeurrada, su passare de una parte a s'àtera in logos prenos de linna (cresura, matedu, padente cracu); su pesare de s'arrescotu a pitzu in su cadhàrgiu postu in su fogu; su si apèrrere de una pibisia impostemada (in matéria)/ pps. rúpidu / rúpere in titas = ammadurare in titas, nadu de pitzoca faghindhe a fémina
Sinonimi e contrari
acarpire,
irrúpere,
irrutiare,
punciai,
rupire,
scoitai,
tidhire
Frasi
si no proet, s'erba no rupet ◊ duos tudhos d'erba bi at rúpiu ◊ in cussu tretu ifustu su logu est totu rúpidu ◊ aiat próitu meta e a capitanni su terrinu fit rúpitu primitiu
2.
passesit rupendhe buscos de ozastros, de chercos, de lidones ◊ rupes sos gianniles, pedendhe ◊ in cussas cresuras no faghet a bi rúpere ◊ no isco comente cussa famíllia de Frantza passendhe in Córsica ndhe rupeit innoghe
3.
su soru depet rúpere chentza pesare bullu
Cognomi e Proverbi
prb:
bucone partiu no rupet brente
Etimo
ltn.
rumpere
Traduzioni
Francese
pousser,
pénétrer
Inglese
to sprout,
to pass through
Spagnolo
brotar,
penetrar
Italiano
spuntare dell'èrba,
penetrare
Tedesco
hervorsprießen,
eindringen.
rupíre , vrb: orrupire Definizione
su naschire, su essire de s'erba intzeurrada; su intrare e passare de una parte a s'àtera in logos prenos de linna (cresura, cràchiri, padente cracu); su pesare a pitzu e fàere a pígiu de s'arrescotu in su cadhàrgiu postu in su fogu (vrb. fintzes trns.)
Sinonimi e contrari
acarpire,
irrúpere,
irrutiare,
punciai,
rúpere*,
scoitai,
tidhire
Frasi
sa terra, s'erba est rupinne ◊ cust'abba chi at fatu at rupidu su logu ◊ in sos campos aratos su tricu est rupitu carcu e virde ◊ rupitu bi at su locu in sas alas bostras?
2.
che rupit fintzas in sas chesuras ispinosas ◊ cue no si bi podet rupire de sa malesa ◊ in su fogu fia rupidu pro bènnere a ti abbratzare! ◊ comente ses rupidu chentza àere alas a sa roca manna? ◊ pensamentosu, chirco de rupire in su mistériu
3.
candho su soru comintzat a rupire che cheret bogadu fogu, chi no peset su bullu
4.
apo a rupire trampas e minetas
Traduzioni
Francese
pousser,
pénétrer
Inglese
to surface,
to burst forth,
to sprout,
to penetrate
Spagnolo
brotar,
penetrar
Italiano
erómpere,
affiorare,
spuntare dell'èrba,
penetrare
Tedesco
auftauchen,
hervorsprießen,
eindringen.
undaméntu , nm Definizione
su undai, su carragiare, su s'ispainare in su logu nau de unu materiale chi si movet
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
inondation,
invasion
Inglese
flooding,
invasion
Spagnolo
inundación,
invasión
Italiano
inondaménto,
invasióne
Tedesco
Überschwemmung,
Eindringen.