ammediài 1 , vrb: ammeriai,
ammeriare,
mediai* Definitzione
fàere su meigama, su meriedhu, abbarrare in s'umbra (nau pruschetotu de su bestiàmene) in tempus de basca
Sinònimos e contràrios
acamai,
meliagrare
Frases
sas belveghes fint ameriadas in sa corte ◊ is brebeis ammeriendi fiant cun sa conca una asuta de sa brenti de s'àtera ◊ ammério sa chedha in s'umbra de s'úmbulu ◊ daghi fiant ammeriandhe, Loisedhu si che fiat bénniu a inue fiaus noso
2.
arrumbullànt sentza de assébiu cumment'e unu crabu macu chi no iscít anchi ammediai!
Tradutziones
Frantzesu
faire la sieste,
rester dans l'ombre
Ingresu
to have a siesta,
to stay in the shadow
Ispagnolu
sestear
Italianu
meriggiare,
stare all'ómbra
Tedescu
im Schatten Mittagsruhe halten.
sejàre , vrb Definitzione
agatare, mescamente portare a ogu e agatare faendho dannu o male
Sinònimos e contràrios
acometare,
aggreghestare,
assitiai,
segudare,
sichire,
sodigai
/
acatare,
inseae
Frases
su bandhiu l'ant sejau iscorjandhe un'ochisorju ◊ aiat irballau no ca aiat furau ma ca si fit fatu sejare ◊ no amus acatau a nemos e mancu trata amus sejau ◊ e chirca chirca, lu sejat chin sa gama in d-unu campu de irbutu
2.
in butzaca no fipo reséssitu a sejare s'iscatuledha de sos luminos ◊ nessune est reséssitu a sichire su funnu de sa miniera, mancu sa via chi aiant ligatu unu contone a totu sos cànnaos e sas socas sejatas in bidha
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
suivre,
talloner,
surprendre
Ingresu
to catch,
to shadow
Ispagnolu
seguir,
pillar
Italianu
pedinare,
sorprèndere
Tedescu
beschatten,
überraschen.
úmbara , nf: umbra,
urma 1 Definitzione
sa figura iscuriosa chi s'istàgiat o calat in terra, in su muru, in d-unu logu, de css. cosa chi no lassat passare sa lughe, deasi comente abbarrat cun sa lughe totu a inghíriu, ma est fintzes iscurigore, cosa a bisura de umbra; genia de efetu malu, de idea, prus che àteru de timória, assíchidu, assustru o de àteru de dannosu o sinnale malu, chi abbarrat in s'ammentu de calecuna cosa o fatu; pantàsima, cosa chi paret de bíere; ànima
Sinònimos e contràrios
umbrina 1
/
fantàsima,
pantama,
puba
| ctr.
luche,
sobi
Maneras de nàrrere
csn:
umbra barja = luche barja, sa chi si podet bídere suta de sas àrbures, macrada de sole; èssere, istare o pònneresi in s'u. = in tretu ue no bi est tochendhe sole; fàghere umbra bona, carca, o mala = nau de mata, fai umbra sentza de lassai passai soli in mesu, o lassendi passai soli in mesu; betare umbra a unu = faidhu tímiri meda; ndhe betat umbra (nadu de cosa dificurtosa meda)= isporat, isarcat; collire umbra = leare assuconu malu, de sighire a timire, de istare sempre assustrados; umbra mala = ànima mala, pantàsima, cosa de timire; fàghere umbra a unu = leàreli su sole, pònneresi imbia de su sole, (nadu in suspu: fàgherelu frigurare prus pagu, fàgherelu pàrrere prus pagu de importu); planta ferta de umbra = chi li at nóghidu a istare tropu in umbra; èssiri cotu a umbra (nau de genti) = zúghere sa cara chei sa tela, malàidu; sighiri a unu che un'umbra = pònnere fatu chentza lu fidare nudha, istare semper ifatu; èssere masedu che u. = su màssimu de sa masedia!; tímiri fintzas s'umbra sua = èssere própiu timegagas, chentza corazu nudha, timire donzi cosighedha
Frases
arregordu s'umbra frisca de is nuxis ◊ suta pàsidas umbras m'ingaleno ◊ in custas pupias at a falare s'umbra de cudha note chi no finit mai ◊ candho su sole che abbàssiat, sas cosas faghent s'umbra prus longa ◊ in istiu piaghet s'umbra, in zerru su sole ◊ benidindhe a s'umbra! ◊ candho su sole ndhe fiat giai inghelau e s'urma fiat calanno iat bistu una cosa movennosi (R.Sardella)
2.
contant chi sos cadhos bidant umbras e no colent inue bi at pantàsimas (P.Pillonca)◊ fio (timo a lu ponne in poesia) ue sas umbras sunt totu veladas: che rosca in bidru ognuna cumpariat (P.Casu)◊ si ndhe ischidat assustadu e biet duas umbras andhandhe ◊ cada tupichedha lis fachiat umbra: bidiant ammutu in totue
3.
dae candho bi at intradu zente a furare, in domo sua no bi cheret abbarrare sola: li paret chi bi at umbra ◊ candho si nche iscutzinabat sas umbras malas dae su cherbedhu torrabat in sèsi ◊ incontro in dogni cosa s'umbra de su pecadu ◊ tandho tenia trint'annos e s'umbra de restare fiudu mi truncaiat su coro ◊ una morti ghetat umbra a totu sa bidha ◊ sa cosa prus lègia fut candho si giaiant s'ógiu de merlutzu: ndhe porto ancora is umbras!
4.
depu èssiri perdendi sa vista in cust'ogu: biu sempri un'umbra
5.
nesciuna umbra bi ponzo e ne mi ndhe birgonzo: antzis de su coju ndhe fato gala (Limbudu)◊ timiat s'umbra sua: donzi conígliu lu betaiat a terra!
Ètimu
ltn.
umbra
Tradutziones
Frantzesu
ombre
Ingresu
shadow
Ispagnolu
sombra
Italianu
ómbra
Tedescu
Schatten.
úpa , nf: aupa Definitzione
genia de umbra, de cosa chi si biet de atesu ma no si cumprendhet bene ite est; fintzes tupa de linna, de matighedhas / esserebbei pro upa (nau de ccn.) = su dhu'èssere po debbadas, no serbire a nudha
Sinònimos e contràrios
puba
/
pantama
/
macra,
moa 1,
tupa
Frases
at bidu un'upa fine fine intrendhe in s'istampa de su frísciu ◊ ti fuent fizos tuos, terr'amada, pro chircare sidhados aterue, apozados a upas de tristesa ◊ si bident sas upas niedhas de sos suerzos ◊ sos minadores parent upas, in miniera
2.
li pariat chi in custu mundhu isse che fit pro upa e chi no giuaiat a nudha
3.
b'at una upa manna de lidone, de arradellu, de iscobalida
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
ombre
Ingresu
shadow
Ispagnolu
sombra
Italianu
sàgoma scura,
ómbra o figura indistinta
Tedescu
Schatten.