bonàciu , agt: bonatzu,
vonatzu Definition
nau de ccn., chi no dhue ponet malítzia in is cosas, chi si lassat pigare in giru, si lassat cullonare, chi est fatu e lassau
Synonyms e antonyms
alledhu,
corrocoi
Sentences
sa genti fut bonàcia, fata e lassada, chi fiat su chi dhi naràt
Etymon
itl.
bonaccio
Translations
French
bonasse,
bon bougre,
bonne pâte (d'homme)
English
good-natured
Spanish
buenazo
Italian
bonaccióne
German
gutmütig.
bonumòre , nm Definition
mota, ispétzia bona, candho unu est alligru
Synonyms e antonyms
ganaona
Sentences
oe est de bonumore e cheret brullare ◊ est unu de bonumore, sempre cun su risu in laras
Translations
French
bonne humeur
English
good humour
Spanish
buen humor
Italian
buonumóre
German
gute Laune.
cagògna , nf: cogogna,
cugogna Definition
imbriaghera niedha, manna
Synonyms e antonyms
cimbrea,
inciucadura
Sentences
como devent pessare fena a sas cogognas bostras, sos de su comune!…
Etymon
itl.
cacona
Translations
French
bonne cuite
English
unforgettable drunkenness
Spanish
borrachera
Italian
sbòrnia solènne
German
Rausch.
chíci , avb, nm, agt: chício,
chissi,
chito,
chitzi,
chitzo,
chitzu 1 Definition
nau de tempus, ora antibitzada, chi benit innanti a cunfrontu de un'àtera calesiògiat ora de sa die, ma mescamente nau de su mengianu cantu prima po s'ora chi si costumat a si ndhe pesare / min. chitzixedhu = su mengianu a bonora, chito meda, chito chito
Synonyms e antonyms
cisso
| ctr.
trigadiu,
taldu
Idioms
csn:
chito chito = a chitzi meda; in chitzi = a su chitzi; chitzi mannu = chito meda; a parte de chitzu = candho comintzat a èssere chito, su manzanu, chito etotu
Sentences
aisetade, tantu est chito! ◊ mi parit chitzixedhu, ancora! ◊ poburitu de mei, chi seu ghimallendi de chitzi mannu fintzas a merí! ◊ bae como, gai torras chito ◊ istasero mi che corco chito ca manzanu peso a sas bàtoro ◊ est arribbau chitzi chitzi, cumentzendi a fai arboris ◊ che semus essidos chito chito a múrghere sa robba
2.
fint móvidos su chito ◊ andas dónnia chitzi a iscurtai sa missa ◊ mammai est pesada de chitzi mannu ◊ Antoni cussu chitzi ci fiat essiu po andai a cassa ◊ issu partit a su chitzu po andai a su sartu
3.
una manzana chita che la ponzei currendhe in su casifíciu
Surnames and Proverbs
prb:
si cheres vívere sanu pesa chito su manzanu
Scientific Terminology
sdi
Etymon
ltn.
cito/citius
Translations
French
de bonne heure,
tôt
English
early
Spanish
pronto
Italian
prèsto,
di buonóra
German
früh.
císso, císsu , avb: citzu,
gissu Definition
chitzo, a bon'ora, tempus antibitzau si est postu apare cun àter'ora apustis, ma mescamente nau de su mengianu cantu prima (fintzes innanti de abbrèschere)
Synonyms e antonyms
chici*
| ctr.
taldu,
trigadiu
Sentences
est ancora iscuriu candu a cissu mi ndi pesu ◊ su fixu est torrau custu citzu ◊ tocat a si ndi pesai a cissu po acodiri a pigai su postali
Scientific Terminology
tpc
Translations
French
tôt,
de bonne heure
English
early
Spanish
pronto,
temprano
Italian
prèsto
German
früh.
coràle, coràli , agt, nm: coriale Definition
de su coro; nau de ccn., de coro, chi adduit luego, chi si ammostat de bona volontade, chi est de coro bonu
Synonyms e antonyms
amistantziosu,
coràbbili,
costrintu
/
abbideau,
bolenterosu
/
carrale
Idioms
csn:
frades coriales = frades de totuna mama e de totunu babbu; nebode c. = fizu de fizu o de fiza; connoschente, amigu, nemigu c. = chi istimat o chi ódiat forte
Sentences
tzegos, tzopos e tulidos, fertos de guta corale ◊ rejones no mi contes a revessu si est beru chi m'istimas coriale (A.Dettori)◊ retzi un'istrinta de manu, ca ti la mandho forte e coriale! ◊ no ses istétiu bonu a mandai unu saludu a s'amigu corali! ◊ est prangendu e su prantu est corali!
2.
custu pisedhu za est coriale a su cumandhu, mih: bastat de bi lu nàrrere chi andhat deretu! ◊ in su tribàgliu est forte, coriale, no tzedit mai pro istrachidúdine ◊ mancu lu présies a ti fàghere custu piaghere: tantu za l'agatas gai, coriale coriale!…
3.
l'ant piantu e atitadu che corales
Etymon
itl.
corale
Translations
French
cardiaque,
cordial,
affectueux,
plein de bonne volonté
English
cardia,
cordial
Spanish
cardiaco,
cordial,
dócil
Italian
cardìaco,
cordiale,
affettüóso,
volenteróso,
dòcile
German
Herz…,
liebenswürdig,
willig.
cumpostèsa , nf Definition
manera de istare, sérios, cun educatzione
Translations
French
maintien correct,
bonne tenue
English
composture
Spanish
compostura
Italian
compostézza
German
Anstand.
fatuerétu , nm Definition
bona fortuna, fadu bonu: foedhu chi narant fintzes po augúriu
Synonyms e antonyms
dícia
Idioms
csn:
tènnere f. = andhare bene, in bonu, àere fortuna; bènnere a f. = andhare in pavore, lòmpere a cumprimentu bene, andhare in bonu
Sentences
a medas annos e fatueretu chena èssere a istrobbos mai suzetu! (G.Ruju)◊ disizo pro s'àteru una vida cun salude e fatueretu ◊ cantu eris at patidu oe apat fatueretu e bonu fadu (P.Casu)◊ emigreit in chilca de fatueretu
Etymon
srd.
Translations
French
bonne chance!
English
best wishes
Spanish
¡felicitaciones!,
¡felicidades!
Italian
auguri!
German
Glückwünsche! (herzliche).
ganaòna , nf Definition
gana bona, su istare bene, su èssere alligros, de bona ispétzia
Synonyms e antonyms
bonumore,
cuntentesa,
prégiu
| ctr.
tristura
Etymon
srd.
Translations
French
bonne humeur
English
good humour
Spanish
buen humor
Italian
buonumóre
German
gute Laune,
Heiterkeit.
retentíva , nf: arretentiva,
ritentiva Definition
capacidade de arregodare is cosas e fatos
Synonyms e antonyms
ammentu,
memória
/
ttrs. ritintiba
Sentences
sos poetas sunt de retentiva bona: si ammentant unu muntone de cosas, si ammentant! ◊ sa retentiva mia no est cussa de candho fia pitzinnu ◊ Murenu teniat una retentiva portentosa
Translations
French
bonne mémoire
English
good memory
Spanish
retentiva
Italian
buòna memòria
German
gutes Gedächtnis.
teràca , nf: saraca,
teraga,
tzaraca (sa t. = sateràca)
Definition
fémina angena pigada a pagamentu po fàere is fainas de domo
Synonyms e antonyms
mutza,
serbidora
| ctr.
mere
Sentences
so sempre istada goi, abbisumeu, a terachedha anzena, de pitica carena e de ispannos (B.Mureddu)◊ mi dolet su coro a ti bíere teraca anzena!
Translations
French
servante,
bonne
English
maid
Spanish
sirvienta,
criada
Italian
sèrva
German
Dienerin.