bonàciu , agt: bonatzu,
vonatzu Definitzione
nau de ccn., chi no dhue ponet malítzia in is cosas, chi si lassat pigare in giru, si lassat cullonare, chi est fatu e lassau
Sinònimos e contràrios
alledhu,
corrocoi
Frases
sa genti fut bonàcia, fata e lassada, chi fiat su chi dhi naràt
Ètimu
itl.
bonaccio
Tradutziones
Frantzesu
bonasse,
bon bougre,
bonne pâte (d'homme)
Ingresu
good-natured
Ispagnolu
buenazo
Italianu
bonaccióne
Tedescu
gutmütig.
bonumòre , nm Definitzione
mota, ispétzia bona, candho unu est alligru
Sinònimos e contràrios
ganaona
Frases
oe est de bonumore e cheret brullare ◊ est unu de bonumore, sempre cun su risu in laras
Tradutziones
Frantzesu
bonne humeur
Ingresu
good humour
Ispagnolu
buen humor
Italianu
buonumóre
Tedescu
gute Laune.
cagògna , nf: cogogna,
cugogna Definitzione
imbriaghera niedha, manna
Sinònimos e contràrios
cimbrea,
inciucadura
Frases
como devent pessare fena a sas cogognas bostras, sos de su comune!…
Ètimu
itl.
cacona
Tradutziones
Frantzesu
bonne cuite
Ingresu
unforgettable drunkenness
Ispagnolu
borrachera
Italianu
sbòrnia solènne
Tedescu
Rausch.
chíci , avb, nm, agt: chício,
chissi,
chito,
chitzi,
chitzo,
chitzu 1 Definitzione
nau de tempus, ora antibitzada, chi benit innanti a cunfrontu de un'àtera calesiògiat ora de sa die, ma mescamente nau de su mengianu cantu prima po s'ora chi si costumat a si ndhe pesare / min. chitzixedhu = su mengianu a bonora, chito meda, chito chito
Sinònimos e contràrios
cisso
| ctr.
trigadiu,
taldu
Maneras de nàrrere
csn:
chito chito = a chitzi meda; in chitzi = a su chitzi; chitzi mannu = chito meda; a parte de chitzu = candho comintzat a èssere chito, su manzanu, chito etotu
Frases
aisetade, tantu est chito! ◊ mi parit chitzixedhu, ancora! ◊ poburitu de mei, chi seu ghimallendi de chitzi mannu fintzas a merí! ◊ bae como, gai torras chito ◊ istasero mi che corco chito ca manzanu peso a sas bàtoro ◊ est arribbau chitzi chitzi, cumentzendi a fai arboris ◊ che semus essidos chito chito a múrghere sa robba
2.
fint móvidos su chito ◊ andas dónnia chitzi a iscurtai sa missa ◊ mammai est pesada de chitzi mannu ◊ Antoni cussu chitzi ci fiat essiu po andai a cassa ◊ issu partit a su chitzu po andai a su sartu
3.
una manzana chita che la ponzei currendhe in su casifíciu
Sambenados e Provèrbios
prb:
si cheres vívere sanu pesa chito su manzanu
Terminologia iscientìfica
sdi
Ètimu
ltn.
cito/citius
Tradutziones
Frantzesu
de bonne heure,
tôt
Ingresu
early
Ispagnolu
pronto
Italianu
prèsto,
di buonóra
Tedescu
früh.
císso, císsu , avb: citzu,
gissu Definitzione
chitzo, a bon'ora, tempus antibitzau si est postu apare cun àter'ora apustis, ma mescamente nau de su mengianu cantu prima (fintzes innanti de abbrèschere)
Sinònimos e contràrios
chici*
| ctr.
taldu,
trigadiu
Frases
est ancora iscuriu candu a cissu mi ndi pesu ◊ su fixu est torrau custu citzu ◊ tocat a si ndi pesai a cissu po acodiri a pigai su postali
Terminologia iscientìfica
tpc
Tradutziones
Frantzesu
tôt,
de bonne heure
Ingresu
early
Ispagnolu
pronto,
temprano
Italianu
prèsto
Tedescu
früh.
coràle, coràli , agt, nm: coriale Definitzione
de su coro; nau de ccn., de coro, chi adduit luego, chi si ammostat de bona volontade, chi est de coro bonu
Sinònimos e contràrios
amistantziosu,
coràbbili,
costrintu
/
abbideau,
bolenterosu
/
carrale
Maneras de nàrrere
csn:
frades coriales = frades de totuna mama e de totunu babbu; nebode c. = fizu de fizu o de fiza; connoschente, amigu, nemigu c. = chi istimat o chi ódiat forte
Frases
tzegos, tzopos e tulidos, fertos de guta corale ◊ rejones no mi contes a revessu si est beru chi m'istimas coriale (A.Dettori)◊ retzi un'istrinta de manu, ca ti la mandho forte e coriale! ◊ no ses istétiu bonu a mandai unu saludu a s'amigu corali! ◊ est prangendu e su prantu est corali!
2.
custu pisedhu za est coriale a su cumandhu, mih: bastat de bi lu nàrrere chi andhat deretu! ◊ in su tribàgliu est forte, coriale, no tzedit mai pro istrachidúdine ◊ mancu lu présies a ti fàghere custu piaghere: tantu za l'agatas gai, coriale coriale!…
3.
l'ant piantu e atitadu che corales
Ètimu
itl.
corale
Tradutziones
Frantzesu
cardiaque,
cordial,
affectueux,
plein de bonne volonté
Ingresu
cardia,
cordial
Ispagnolu
cardiaco,
cordial,
dócil
Italianu
cardìaco,
cordiale,
affettüóso,
volenteróso,
dòcile
Tedescu
Herz…,
liebenswürdig,
willig.
cumpostèsa , nf Definitzione
manera de istare, sérios, cun educatzione
Tradutziones
Frantzesu
maintien correct,
bonne tenue
Ingresu
composture
Ispagnolu
compostura
Italianu
compostézza
Tedescu
Anstand.
fatuerétu , nm Definitzione
bona fortuna, fadu bonu: foedhu chi narant fintzes po augúriu
Sinònimos e contràrios
dícia
Maneras de nàrrere
csn:
tènnere f. = andhare bene, in bonu, àere fortuna; bènnere a f. = andhare in pavore, lòmpere a cumprimentu bene, andhare in bonu
Frases
a medas annos e fatueretu chena èssere a istrobbos mai suzetu! (G.Ruju)◊ disizo pro s'àteru una vida cun salude e fatueretu ◊ cantu eris at patidu oe apat fatueretu e bonu fadu (P.Casu)◊ emigreit in chilca de fatueretu
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
bonne chance!
Ingresu
best wishes
Ispagnolu
¡felicitaciones!,
¡felicidades!
Italianu
auguri!
Tedescu
Glückwünsche! (herzliche).
ganaòna , nf Definitzione
gana bona, su istare bene, su èssere alligros, de bona ispétzia
Sinònimos e contràrios
bonumore,
cuntentesa,
prégiu
| ctr.
tristura
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
bonne humeur
Ingresu
good humour
Ispagnolu
buen humor
Italianu
buonumóre
Tedescu
gute Laune,
Heiterkeit.
retentíva , nf: arretentiva,
ritentiva Definitzione
capacidade de arregodare is cosas e fatos
Sinònimos e contràrios
ammentu,
memória
/
ttrs. ritintiba
Frases
sos poetas sunt de retentiva bona: si ammentant unu muntone de cosas, si ammentant! ◊ sa retentiva mia no est cussa de candho fia pitzinnu ◊ Murenu teniat una retentiva portentosa
Tradutziones
Frantzesu
bonne mémoire
Ingresu
good memory
Ispagnolu
retentiva
Italianu
buòna memòria
Tedescu
gutes Gedächtnis.
teràca , nf: saraca,
teraga,
tzaraca (sa t. = sateràca)
Definitzione
fémina angena pigada a pagamentu po fàere is fainas de domo
Sinònimos e contràrios
mutza,
serbidora
| ctr.
mere
Frases
so sempre istada goi, abbisumeu, a terachedha anzena, de pitica carena e de ispannos (B.Mureddu)◊ mi dolet su coro a ti bíere teraca anzena!
Tradutziones
Frantzesu
servante,
bonne
Ingresu
maid
Ispagnolu
sirvienta,
criada
Italianu
sèrva
Tedescu
Dienerin.