Ditzionàriu in línia
de sa limba e de sa cultura sarda

aciuntài , vrb: agiuntai, agiuntare, ajuntare, azuntare Definition aunire una cosa cun àtera, una a s'àtera a manera chi abbarrent coment’e una cosa ebbia, totu a unu, assardaos: azuntàresi si narat fintzes po si fidantzare Synonyms e antonyms aciúgnere, agiànghere, annúnghere / assardare | ctr. arrogai, innànghere, irjànghere Sentences is manus agiuntada e a Maria s'invocada fendi pregadoria ◊ torrat agiuntai custa carri segada Etymon srd. Translations French joindre, unir English to join Spanish juntar Italian congiùngere German vereinigen.

agiobàre , vrb: giobare Definition pònnere in duos, impare, fàere sa loba, nau mescamente de is boes Synonyms e antonyms acopiare, acrobai*, acucurrare, allobae, aparigai, giúnghere | ctr. igiúgnere, iscrobare Sentences si est agiobadu cun cumpanzos malos Translations French atteler, joindre English to join, to yoke Spanish enyugar Italian aggiogare, congiùngere German einspannen, verbinden.

agnànghere , vrb: annàgghere, annàghere, annànghere Definition pònnere una cosa cun s'àtera po fàere tot'unu, una suma, aciúnghere una cosa a un'àtera / pps. annantu, annatu, annànghiu Synonyms e antonyms aciúgnere, additzionare, agiànghere, ammedare, annatare, summai | ctr. bocare, irjànghere, leai, miminare Sentences donzi tantu agnanghiat linna a su furru ◊ dae tantu in tantu annàgheli custa ficumurisca a su lapiolu ◊ est a annànghere pena subra a pena ◊ si faghes gai ti annanghes disonore ◊ ndhe li annango un'àteru pagu ◊ dàemi sa valude de sa cosa annaghèndhebbi su chimbunu! ◊ si che bogas totu su chi bi amus agnantu ite bi restat? 2. raju cantu ti deghet sa cravata, issa ti paret nàschida in su tuju: sos chírrios ti arrivint a benuju forsi ca ses bascitu o l'as annata! Etymon srd. Translations French ajouter, joindre English to add, to connect Spanish añadir Italian aggiùngere, connèttere German hinzufügen, verbinden.

apigiài , vrb Definition incasciare apare duas pedras, duos crantos de linna, o àteru; ispínghere una cosa a forte po chi abbarret firma Synonyms e antonyms imbasare, incasciae / abbatigare, ispígnere Sentences sa porta no apígiat bèni Etymon ctl. pitjar Translations French joindre English to tally Spanish encajar Italian combaciare German zusammenpassen.

crosài, crosàre, crosàri , vrb: crusare, crusiare Definition acostire una cosa a un'àtera o is oros de duas cosas, intrare apare po serrare impare, torrare apare, nau fintzes de su chi si narat foedhandho coment'e cosa chi dhue deghet, est bene nau; si narat fintzes de una segada sanandho Synonyms e antonyms apigiai, crosodhae, crujare, imbasare, incasciae, incriedhai, segliai / dèxiri | ctr. iscrusare Idioms csn: dhoi crosat = bi istat bene, si li addatat, dhu dexit (e fintzas chi faghet rima); crosai is fuedhus = faedhare, nàrrere duas peràulas Sentences in sa carrada is doas de su fundu crosant in su canali de is doas longas ◊ ammentendhe a babbu e mamma, goso cudhos cunfortos chi crusant dogni ferida de su coro (P.Fae)◊ ant crusau un'istampu in su muru 2. dhi picighit e mai dhi crosit! ◊ naradhu a forti, cussu, ca dhoi crosat! ◊ su pipiu est befianu e su chi narat dhoi crosat puru! 3. sas malandras si sunt crusiadas: commo su fertu est s'ispíritu ◊ nos azes lassau un'istrópiu mannu chi sa medichina de su tempus at a istentare a lu crusiare ◊ sas brusiaduras sunt crusiadas e sa pedhe noba est torrandhe a issire ◊ no mi toches sa ferida ca no est bene crusada! Etymon ltn. *clusiare Translations French joindre, cacheter, suturer English to fit together, to seal, to suture Spanish coincidir, compaginarse Italian combaciare, sigillare, suturare German zusammenpassen, versiegeln, nähen.

imbasàre , vrb Definition torrare apare de duas cosas, coment’e una aintru de s’àtera o incasciada in s’àtera; serrare (un’apertura) unu pagu Synonyms e antonyms incasciae / apigiai, crosai / irganzare, iscadangiai, sucunzare, tambai 2. imbasare sa gianna ◊ calecuna fémina si est incarada de is portellitos imbasados Etymon srd. Translations French joindre, correspondre English to tally Spanish compaginar Italian combaciare German zusammenpassen.

infèrrere, infèrri , vrb: infèrriri, insèrrere Definition imbàtere, lòmpere o andhare a calecunu logu (e si podet nàrrere fintzes de tempus), essire de sa làcana e intrare in àteros terrenos; foedhandho de matas, pònnere is ifertas in is truncos immuciurraos po fàere matedu méngius, o, foedhandho de meighinas, giare o fàere su vacinu po no pigare una maladia / pps. infertu / maneras de infèrriri una mata: a ogu, a cambu intr'e su croxu e su truncu, a pértia in su truncu isperrau Synonyms e antonyms afèrrere, imbàtere / atumbae / iferchire, ifèrrere, incirai / aciúgnere Sentences ch'est infertu in Gavoi a si comporare brocas ◊ custa borta parit ca nci dha inferrit: est sa de tres bortas chi donat s'esami! ◊ tuviduvi c'est infertu a incudheni ◊ l'at infertu un'istocada a petorras ◊ aundi nc'inferrit custu camminu? ◊ candu un'abi nc'inferit in logu chi dhoi at frori bandat a su casidhu e avisat is àteras ◊ apo infertu sos murros a su muru!◊ sa pompa inferrit s'àcua atesu, si dhui at pressioni ◊ chini no tenit funtana si depit inferri a un'àtera domu po s'àcua 2. nci at a inferri apustis de s'arragorta a torrai a acorrai su cuntzillu comunali ◊ a passai su cumbidu nci at a inferri a cras a merí 3. cussa mata de pirastu est chena de inferri ◊ is pillonàcius dhus inferint 4. si podet insèrrere una murga de orrobba a sa fardeta Etymon ltn. inferre Translations French joindre, greffer English to reach, to graft Spanish llegar, injertar Italian giùngere, innestare German ankommen, veredeln.

torràe, torrài , vrb: torrare, torrari Definition andhare o bènnere un'àtera borta, torra, essire comente fut innanti(cun su vrb. aus. èssere), portare (cun su vrb. aus. àere) a su logu de innanti; cun sa prep. a acumpàngiat is verbos in sa forma de s'infiniu po inditare una repitia, s'atzione chi si faet un'àtera borta (cun su vrb. aus. àere, foras sa forma riflessiva); giare, intregare cosa angena a su mere, a chie dha teniat innanti, fintzes su si pagare de unu dannu in su sensu de fàere su matessi dannu (o tanti) a chie tenet sa neghe; essire prus pagu (nau de cosa posta a budhire, a sicare), essire prus piticu, prus istrintu (cun s'aus. àere); nau de versu, fàere rima: imperau cun sa prep. cun, andhare bene, cuncordare; arrespòndhere, nàrrere cosa arrespondhendho; si narat fintzes de unu dimajau, de unu mortu (o chi deasi paret) chi cumènciat a giare torra singiale de vida, atuare torra, e fintzes de gente a primma chi faet sa paghe (torrare in bonas) Synonyms e antonyms abasciai, amenguai, miminare / rfl. currèzere / dimandhare, rispòndhere | ctr. andai, leai / crèschere, ilfodhonare Idioms csn: torrai, torrare a + vrb. inf. = itl. riprèndere a + vrb. inf., verbus cun prefissu ri-, re-; torrendhe a… (su contu, nm. de ccn.) = torrendhe a chistionare de…, pro torrare a chistionare de…; no bi torro piús! = no lu torro a fàghere su pecadu, su dannu, sa mancàssia chi apo fatu; torrai in sèi de unu dimaju = atuare torra, passare su dimaju; torràresi a pessare = istorraisí, pentzai torra a ccn. cosa o chistioni e pigai àtera decisioni; torrai in palas, incuadas = andhare issegus; torrare a nudha = miminare meda; torrai de letu a istoja = de ricu a póveru, andhare de bene in male; torraisí sidi, disígiu = catzàresi su sidi, su disizu; torrai súlidu, àlidu = respirare, bogare àlidu; torraindi a su babbu, a sa mama = pesare a su babbu, a sa mama, pònnere su númene de su babbu, de sa mama, a una criadura; torrai paris (nadu de una cosa posta a cufrontu cun carchi àtera) = cuncordare, andhare zusta; torrare o torrai a ccn. (nadu de unu malàidu, morindhe o irbaléndhidu chentza fortzas) = abbiatzare, torràrelu in bidóriu; torrai mabi (nau de unu grassu)= irromasire, islangiri; est torradu a fàghere cosa = est torrau po fai cosa; at torradu a fàghere cosa = at fatu cosa torra, un'àtera borta; torràresi (nau de chini fait farta)= currèzeresi; torrare in trassas = acontzare, arranzare; torrare a intrare a una faina, unu triballu = torrai a cummentzai, sighiri a trabballai; torraresiche a fatu sou = torràrendhe su pérdidu, su chi unu fit perdindhe; torràrendhe su mànigu = torrare issegus sa cosa de manigare chi unu si at leadu ifatu a carchi logu, (nadu de chie at manigadu) bombitare, revessare Sentences est torrara s'àcua, mancai a tzichedhus ◊ candu fia emigrau tenia unu speru isceti: de mi ndi torrai ◊ babbu tou est torradu de campu ◊ andhadu si che fit, ma za est torradu si at chérfidu cosa! ◊ as a intèndhere piaghere e gustu de torrare a bidha tua ◊ si che sunt torraos dae caminu ◊ est un'afrenta chi si fait torrai incuadas de séculus ◊ iant certau ma immoi funt torraus in paxi ◊ de ricu chi fit est torradu a póveru ◊ maridu e muzere fint fora de pare, ma como sunt torrados ◊ si torru cun mulleri mia no torru a innòi ◊ de unu paghedhu de tempus ti biu totu annugiada… ses fintzas torrendi mali! ◊ ti ses torrau a un'ispéigu! 2. e mascada l'as torrada cussa craba? ◊ torrandedha a innòi sa cosa chi ndi as pigau! ◊ istimmei chi sa franella no mi la torro, tantu est faghindhe calura ◊ comente fit a gana mala ndhe at torradu totu su chi aiat manigadu 3. torradhu a domandai! ◊ no dhui torru a passai in sa pratzita insoru! ◊ fit torratu a m'intzugliare "cane molaju" ◊ su Consillu Regionali at torrau a aprovai sa lei ◊ sa criadura est torrendhe a prànghere! ◊ e torras, tue, a mi nàrrere si fato sa faina, ischindhe chi no ndhe poto! ◊ perdonu, mamma, no bi torro piús!◊ cussa cosa l'apo torrada a fàghere ◊ de sa die no iat torrau a nàrrere prus nudha de cussas modas ◊ issu si fut torrau a pònnere ananti ◊ sa castàngia at torrau a infrorí 4. sa fémina li at torradu sos donos a s'ómine, comente si sunt irbortados cojendhe ◊ chie nos torrat sos benes distrutos e bàtoro annos pérdidos de vida? (M.Calia)◊ mi calit un'arraju ca sa mossiada si dh'ia torrada! ◊ a bos lu torrare in cosas de bonu! ◊ sa lughe de sa pampa de sa linna est torrandhosi sos rajos de su Sole chi sas fozas aiant ingoltu in sa vida de s'àrvure (P.G.Mura) 5. friaxu… dónnia pilloni torrat a iscraxu ◊ su gorfo de lana at torradu meda a sa samunada ◊ fit rassu, ma como at torradu ◊ cussa bestimenta no t'istat prus ca at torradu ◊ su binu postu a budhire torrendhe si faghet a saba ◊ cussa pitzinna bianca e ruja como est torrata chi no si connoschet ◊ s'umanidadi parit in progressu ma biu sa fidi in Deus sèmpiri torrendi 6. donamí su dinai po pagai su craboni e acabbadha sa chistioni, ca dhi peri torrat! ◊ is peis de sa torrada de is mutetus depint torrai cun is peis de s'isterrina 7. dhus iat domandaus po isciri ita fuant narendu ma issus no torrànt nudha ◊ no torras nudha a is acusas chi ti faint? ◊ mi ant torrau chi no ti cherent ca si sunt cojuvaos cun àtere ◊ "Bellu tréulu mi as fatu!", torrat cudda (M.Bua)◊ e torras, tue: bae chi no est gai! ◊ "Nono! - torrat su babbu - Mandhigade e lassàdelos drommidos, sos pitzinnos!" 8. mi fit bendhindhe sa domo, ma si est torradu a pessare e béndhida no mi l'at ◊ chi nascit maschixedhu ndi torraus a babbu, chi nascit feminedha ndi torraus a mamma ◊ dhi ant agatau is barras sidhadas de su fàmini: dh'ant torrau a pibiralla de pani ◊ Maria si ndhe dirmajat e rughet a terra: tandho sa zente chircat de la torrare ◊ si est abbistu chi fit irballendhe e s'est torradu (G.Ruju)◊ addaghi irballo mi torro! ◊ a punta de mesudie ant ispostu de messare, ma a sero li sunt torrados a intrare ◊ como tòrrali a intrare, ca no ti bastat su chi as nadu!…◊ fit perdendhe chentu miza francos, ma posca si ch'est torradu a fatu sou (G.Ruju)◊ issara fia perdendhe, zirat su zogu e mi che so torradu a fatu meu 9. si est dimajada e l'ant torrada a tzicos de abba ◊ cussas famíllias ant postu sas paghes e sunt torrados ◊ mamma, mandhabbei una bona pessone a los faedhare, si podimus torrare! (E.Espa)◊ custas dies so a ganamala e su chi mànigo ndhe lu so torrendhe totu! ◊ su pipiu ndhe torraiat su late chi suiat Surnames and Proverbs prb: dogni cadhu torrat a runtzinu ◊ s'ingannu torrat a s'ingannadori ◊ dogna àcua torrat sidi Etymon ltn. tornare Translations French revenir, repasser, rentrer, restituer, rendre, restreindre, réduire, correspondre, joindre but à but English to return, to narrow, to reduce, to contract, to tally Spanish volver, devolver, reducir, encajar Italian ritornare, restituire, rèndere, ridurre, contrarsi, restrìngersi, combaciare German zurückkehren, zurückgeben, kleiner machen, zusammenschrumpfen, zusammenpassen.