amenguài , vrb: ammenguai,
amminguare,
menguai* Definition
fàere prus pagu, fàere torrare sa cantidade o sa mannària de una cosa, minimare sa fortza de calecuna cosa, bènnere mancu, fàere prus brandhu
Synonyms e antonyms
abasciai,
allatzicare,
arreduire,
emenguare,
ilminorigare,
immeltzare,
menguanare,
miminare,
minorai,
scimai,
torrae
/
abblandai
| ctr.
ammanniae,
annúnghere,
crèschere
Sentences
seus amenguendu su passu de sa vida ◊ sestadore sestat e cosidore ammínguat ◊ su frius est ammenguendi ◊ at própiu cincu minutus, pustis at ammenguau ◊ su matedu aménguat sa basca in s'istadi ◊ si fiat acatau ca su binu fiat ammenguendidhi
2.
dhi tocat de ammenguai su passu ca no nci dha fait
Translations
French
réduire
English
to diminish
Spanish
menguar
Italian
ridurre,
diminuire
German
kürzen,
vermindern.
arreduíre , vrb: reduire Definition
torrare una cosa a prus pagu de calecunu tanti, in sa mannària o in àteru
Synonyms e antonyms
abasciai,
amenguai,
arredusi,
ilminorigare,
immeltzare,
immenguare,
miminare,
minorai,
torrae
| ctr.
crèschere
Sentences
s'arreduit in nudha s'amore de largos annos
Etymon
ctl.
redu(h)ir
Translations
French
réduire
English
to reduce
Spanish
reducir
Italian
ridurre
German
verkleinern.
cautivài, cautivàre , vrb Definition
fàere o mantènnere s'àteru iscrau, presoneri
Etymon
spn.
Translations
French
esclavager
English
to enslave
Spanish
cautivar
Italian
ridurre in schiavitù
German
zum Sklaven machen.
istizàre , vrb Definition
bogare, segare o fàere calecuna cosa a tirighedhas fines, istacare is silibbas de sa conca de s'àgiu; fintzes arrasigare, istidhigare
Synonyms e antonyms
afitai
2.
fit istizendhe su fundhu brujadu de su labiolu cun d-una moneda
Etymon
srd.
Translations
French
réduire en tranches minces
English
to cut in slight slices
Spanish
cortar en tajadas finas
Italian
ridurre in fétte sottili
German
in Scheiben schneiden.
miminàre , vrb: minimare Definition
bènnere mancu, torrare a prus pagu, arresurtare prus pagu, prus piticu, torrare agoa de mannària o de cantidade, fàere is míminas
Synonyms e antonyms
abasciai,
amenguai,
ilminorigare,
immeltzare,
immenguare,
impagonzare,
irminguie,
mindigai,
minorai,
torrae
| ctr.
ammanniae,
crèschere
Sentences
cantant in sas chentinas miminendhe carradas e mesinas! ◊ imbetzendhe sos annos creschent, ma vertude e briu solint miminare ◊ custa Banca no creschet e antzis la cherent fàghere miminare ◊ creschet su lussu e míminat s'afetu ◊ cun custas sicagnas, sas funtanas sunt miminendhe ◊ sas dies bellas sunis minimendhe (A.Marceddu)
Etymon
ltn.
minimare
Translations
French
décroître,
rétrécir,
réduire
English
to decrease,
to reduce,
to restrict
Spanish
disminuir,
menguar,
mermar
Italian
decréscere,
restrìngere,
ridurre
German
vermindern,
senken,
kürzen,
verkleinern.
torràe, torrài , vrb: torrare,
torrari Definition
andhare o bènnere un'àtera borta, torra, essire comente fut innanti(cun su vrb. aus. èssere), portare (cun su vrb. aus. àere) a su logu de innanti; cun sa prep. a acumpàngiat is verbos in sa forma de s'infiniu po inditare una repitia, s'atzione chi si faet un'àtera borta (cun su vrb. aus. àere, foras sa forma riflessiva); giare, intregare cosa angena a su mere, a chie dha teniat innanti, fintzes su si pagare de unu dannu in su sensu de fàere su matessi dannu (o tanti) a chie tenet sa neghe; essire prus pagu (nau de cosa posta a budhire, a sicare), essire prus piticu, prus istrintu (cun s'aus. àere); nau de versu, fàere rima: imperau cun sa prep. cun, andhare bene, cuncordare; arrespòndhere, nàrrere cosa arrespondhendho; si narat fintzes de unu dimajau, de unu mortu (o chi deasi paret) chi cumènciat a giare torra singiale de vida, atuare torra, e fintzes de gente a primma chi faet sa paghe (torrare in bonas)
Synonyms e antonyms
abasciai,
amenguai,
miminare
/
rfl. currèzere
/
dimandhare,
rispòndhere
| ctr.
andai,
leai
/
crèschere,
ilfodhonare
Idioms
csn:
torrai, torrare a + vrb. inf. = itl. riprèndere a + vrb. inf., verbus cun prefissu ri-, re-; torrendhe a… (su contu, nm. de ccn.) = torrendhe a chistionare de…, pro torrare a chistionare de…; no bi torro piús! = no lu torro a fàghere su pecadu, su dannu, sa mancàssia chi apo fatu; torrai in sèi de unu dimaju = atuare torra, passare su dimaju; torràresi a pessare = istorraisí, pentzai torra a ccn. cosa o chistioni e pigai àtera decisioni; torrai in palas, incuadas = andhare issegus; torrare a nudha = miminare meda; torrai de letu a istoja = de ricu a póveru, andhare de bene in male; torraisí sidi, disígiu = catzàresi su sidi, su disizu; torrai súlidu, àlidu = respirare, bogare àlidu; torraindi a su babbu, a sa mama = pesare a su babbu, a sa mama, pònnere su númene de su babbu, de sa mama, a una criadura; torrai paris (nadu de una cosa posta a cufrontu cun carchi àtera) = cuncordare, andhare zusta; torrare o torrai a ccn. (nadu de unu malàidu, morindhe o irbaléndhidu chentza fortzas) = abbiatzare, torràrelu in bidóriu; torrai mabi (nau de unu grassu)= irromasire, islangiri; est torradu a fàghere cosa = est torrau po fai cosa; at torradu a fàghere cosa = at fatu cosa torra, un'àtera borta; torràresi (nau de chini fait farta)= currèzeresi; torrare in trassas = acontzare, arranzare; torrare a intrare a una faina, unu triballu = torrai a cummentzai, sighiri a trabballai; torraresiche a fatu sou = torràrendhe su pérdidu, su chi unu fit perdindhe; torràrendhe su mànigu = torrare issegus sa cosa de manigare chi unu si at leadu ifatu a carchi logu, (nadu de chie at manigadu) bombitare, revessare
Sentences
est torrara s'àcua, mancai a tzichedhus ◊ candu fia emigrau tenia unu speru isceti: de mi ndi torrai ◊ babbu tou est torradu de campu ◊ andhadu si che fit, ma za est torradu si at chérfidu cosa! ◊ as a intèndhere piaghere e gustu de torrare a bidha tua ◊ si che sunt torraos dae caminu ◊ est un'afrenta chi si fait torrai incuadas de séculus ◊ iant certau ma immoi funt torraus in paxi ◊ de ricu chi fit est torradu a póveru ◊ maridu e muzere fint fora de pare, ma como sunt torrados ◊ si torru cun mulleri mia no torru a innòi ◊ de unu paghedhu de tempus ti biu totu annugiada… ses fintzas torrendi mali! ◊ ti ses torrau a un'ispéigu!
2.
e mascada l'as torrada cussa craba? ◊ torrandedha a innòi sa cosa chi ndi as pigau! ◊ istimmei chi sa franella no mi la torro, tantu est faghindhe calura ◊ comente fit a gana mala ndhe at torradu totu su chi aiat manigadu
3.
torradhu a domandai! ◊ no dhui torru a passai in sa pratzita insoru! ◊ fit torratu a m'intzugliare "cane molaju" ◊ su Consillu Regionali at torrau a aprovai sa lei ◊ sa criadura est torrendhe a prànghere! ◊ e torras, tue, a mi nàrrere si fato sa faina, ischindhe chi no ndhe poto! ◊ perdonu, mamma, no bi torro piús!◊ cussa cosa l'apo torrada a fàghere ◊ de sa die no iat torrau a nàrrere prus nudha de cussas modas ◊ issu si fut torrau a pònnere ananti ◊ sa castàngia at torrau a infrorí
4.
sa fémina li at torradu sos donos a s'ómine, comente si sunt irbortados cojendhe ◊ chie nos torrat sos benes distrutos e bàtoro annos pérdidos de vida? (M.Calia)◊ mi calit un'arraju ca sa mossiada si dh'ia torrada! ◊ a bos lu torrare in cosas de bonu! ◊ sa lughe de sa pampa de sa linna est torrandhosi sos rajos de su Sole chi sas fozas aiant ingoltu in sa vida de s'àrvure (P.G.Mura)
5.
friaxu… dónnia pilloni torrat a iscraxu ◊ su gorfo de lana at torradu meda a sa samunada ◊ fit rassu, ma como at torradu ◊ cussa bestimenta no t'istat prus ca at torradu ◊ su binu postu a budhire torrendhe si faghet a saba ◊ cussa pitzinna bianca e ruja como est torrata chi no si connoschet ◊ s'umanidadi parit in progressu ma biu sa fidi in Deus sèmpiri torrendi
6.
donamí su dinai po pagai su craboni e acabbadha sa chistioni, ca dhi peri torrat! ◊ is peis de sa torrada de is mutetus depint torrai cun is peis de s'isterrina
7.
dhus iat domandaus po isciri ita fuant narendu ma issus no torrànt nudha ◊ no torras nudha a is acusas chi ti faint? ◊ mi ant torrau chi no ti cherent ca si sunt cojuvaos cun àtere ◊ "Bellu tréulu mi as fatu!", torrat cudda (M.Bua)◊ e torras, tue: bae chi no est gai! ◊ "Nono! - torrat su babbu - Mandhigade e lassàdelos drommidos, sos pitzinnos!"
8.
mi fit bendhindhe sa domo, ma si est torradu a pessare e béndhida no mi l'at ◊ chi nascit maschixedhu ndi torraus a babbu, chi nascit feminedha ndi torraus a mamma ◊ dhi ant agatau is barras sidhadas de su fàmini: dh'ant torrau a pibiralla de pani ◊ Maria si ndhe dirmajat e rughet a terra: tandho sa zente chircat de la torrare ◊ si est abbistu chi fit irballendhe e s'est torradu (G.Ruju)◊ addaghi irballo mi torro! ◊ a punta de mesudie ant ispostu de messare, ma a sero li sunt torrados a intrare ◊ como tòrrali a intrare, ca no ti bastat su chi as nadu!…◊ fit perdendhe chentu miza francos, ma posca si ch'est torradu a fatu sou (G.Ruju)◊ issara fia perdendhe, zirat su zogu e mi che so torradu a fatu meu
9.
si est dimajada e l'ant torrada a tzicos de abba ◊ cussas famíllias ant postu sas paghes e sunt torrados ◊ mamma, mandhabbei una bona pessone a los faedhare, si podimus torrare! (E.Espa)◊ custas dies so a ganamala e su chi mànigo ndhe lu so torrendhe totu! ◊ su pipiu ndhe torraiat su late chi suiat
Surnames and Proverbs
prb:
dogni cadhu torrat a runtzinu ◊ s'ingannu torrat a s'ingannadori ◊ dogna àcua torrat sidi
Etymon
ltn.
tornare
Translations
French
revenir,
repasser,
rentrer,
restituer,
rendre,
restreindre,
réduire,
correspondre,
joindre but à but
English
to return,
to narrow,
to reduce,
to contract,
to tally
Spanish
volver,
devolver,
reducir,
encajar
Italian
ritornare,
restituire,
rèndere,
ridurre,
contrarsi,
restrìngersi,
combaciare
German
zurückkehren,
zurückgeben,
kleiner machen,
zusammenschrumpfen,
zusammenpassen.