Ditzionàriu in línia
de sa limba e de sa cultura sarda

ciàu , nm: crau, cravu, giau Definition orrugu de cosa, mescamente de ferru, a punta a una parte (e a conca a s'àtera) de fichire in muros o in bigas po apicare cosa, o impreau po punciare cosa grussa meda: meda prus mannu de una css. púncia, po su prus est a sestu cuadrau de traessu (setzione) e prus che àteru dhu faet su ferreri segundhu su bisóngiu; sa puntighedha de una fruschedha, una essidura in sa pedhe; pistadura in conca Synonyms e antonyms clavíglia, obbibi, pilu 1, piredhu 1, púncia / buizola / tzulumbone Idioms csn: min. cravitu = essidura, buizola in sa pedhe; ammentare craos vetzos a unu = ammentare punturas malas fatas dae meta e malas a crujare, ammentare cosas chi unu no tiat chèrrere intèndhere prus; no ndhe fàghere ne crau e ne tzou de unu = no arrennèsciri a dhu ghetai in pinta, a dhu cumandai; segare su ciau a mossu = èssere tirriosu, malu, dispostu a fàghere male bastu de lòmpere a su chi cheret Sentences sa ruche nostra est custu fizu: ma no bi at zanna chentza cravu! ◊ at apicadu su cabbanu a unu crau de sa zanna ◊ cussu azes fatu? Ancu vos facant a craos! 2. dae sa grigna fit ladina ca podiat segare su ciau a mossu! Etymon ltn. clavus Translations French gros clou English big nail Spanish clavo grueso, estaca Italian gròsso chiòdo German großer Nagel.

conchimedhòne , nm Definition unu chi portat sa conca manna meda Synonyms e antonyms concone Scientific Terminology zcrn Translations French grosse tête English big head Spanish cabezón Italian testóne German Großköpfige.

cóncu , nm: cuncu Definition genia de istrégiu, mescamente de linna a pònnere a papare a su porcu, a catzigare su furesu, s'àghina, ammurgiare su casu; concale de porcu / bufare totu a unu c. = totu a unu tirone, chentza torrare àlidu Synonyms e antonyms lacu, pica Sentences pica cussa baca e múrghela a cussu concu de preda ◊ sos bervegarzos zughiant murtorzos, zodharzos e concos pro ammurzare su casu 2. in sa funtana at bíbiu abba chin sas manos a concu 3. pigat unu tzicherone de late e si che dhu bufat totu a unu cuncu ◊ bidindhe cudha isprammada bi faet bufare unu cuncu de abba Surnames and Proverbs smb: Concu Scientific Terminology stz Etymon srd. Translations French auge en bois English big wooden basin Spanish recipiente de madera Italian gròssa cónca di légno German großes Holzgefäß.

cubòne , nm: cuboni, cupone, cuponi Definition carrada manna a unu fundhu (cuponi isciundau) o fintzes genia de bàrcia adata po pònnere s'àghina istrecada a budhire po fàere su binu: fintzes carrada etotu Synonyms e antonyms budhidórgiu ! carrada, cua 1 Idioms csn: pònnere sa ua catigada in c. = incubonare; bogare su mústiu de su c. pro lu pònnere in sa cuba = iscupu, iscubonare; dare c. a sa ua = lassare sa ua catigada in su cubone a budhire unu tantu de tempus; èssiri unfrau coment'e cuponi = ufradu a casidhu, dispiàghidu, annicadu meda Sentences su mústiu budhit in sos cupones ◊ a su mústiu si li podet dare prus o prus pagu cubone, segundhu su binu chi si cheret fàghere ◊ su mústiu in su cuboni tocat a dhu murigai unas cantu bortas Surnames and Proverbs smb: Cuboni Scientific Terminology stz Etymon srd. Translations French grande cuve de fermentation English big vat Spanish tina Italian gròsso tino da vinificazióne German großer Weinfaß.

dàngaru , nm: dràngalu, tàngaru Definition ómine mannu mannu, artu, male fatu, pagu crabbau e pagu sàbiu Synonyms e antonyms càngaru, dangallone, dangarone, giangalloi Sentences debberone dràngalu ch'est, ma de conca, balla!… Scientific Terminology zcrn Etymon itl. tanghero Translations French gros homme maladroit English big and clumsy man Spanish hombre grueso y torpe Italian uòmo gròsso e gòffo German ungeschlachter Mensch.

didumànnu , nm Definition su primu e prus grussu de is pódhighes de sa manu o de su pei (e chi aferrandho, cussu de sa manu, atóbiat is àteros bàtoro) Scientific Terminology crn Translations French pouce, orteil English thumb, big toe Spanish pulgar Italian pòllice, àlluce German Daumen, große Zehe.

dúdhuru , agt, nm Definition foedhu chi si narat a disprétziu candho unu mannu faet che is criaduras Etymon srd. Translations French grand enfant English great big baby Spanish crío, niño de la rollona Italian bambinóne German Kindskopf.

galiòni , nm Definition ómine de carena manna meda, artu e grussu Scientific Terminology zcrn Translations French malabar, costaud English big man Spanish hombracho Italian omóne German Hüne.

gargàgiu , nm: gargaxu, gargazu, gragàglia, gragalla, gragallu 1, gragàrgiu, gragaxu, gregàgiu Definition nau de is crabas, pegus piticu chi tenet calecunu annu e chi, si est fémina, no at ancora angiau; nau de ccn., chi est piticu de carena Synonyms e antonyms agrallu Sentences in su bangu de tzia ita dha nant dhoi at petza de bòi, crabitus de lati, petza de gragalla, frisciuras e conchedhas Scientific Terminology anall Etymon ltn. gregarius Translations French chevreau, cabri English big kid Spanish cabrito Italian caprettóne German noch nicht werfende Ziege, noch nicht Mutterziege,

giaitàre , vrb: ciaitare Definition pònnere is craos, firmare calecuna cosa cun is craos; firmare una cosa coment'e chi siat manténnia a craos Synonyms e antonyms cravillai, inclavai, obbilai Sentences a Cristos l'ant ruspiadu, presu e giaitadu a sa rughe 2. ite ratza de idea e de mania chi in conca giughet fissa e giaitada! (F.Sechi)◊ cussos sunt giaitados a su letu, màrturos a vida Etymon srd. Translations French clouer English to nail with big nails Spanish clavar Italian inchiodare con grossi chiodi German festnageln.

isportínu , nm: sportinu Definition genia de istrégiu tundhu e ladu a duos pígios apertos in mesu (po intrare in su fusu de sa prentza), fatu de crinu, fatu de crinu po pònnere s'olia mólia a dha prentzare / mata de i. (nadu de unu)= mataudhone, chi portat brenti manna Synonyms e antonyms iscartinu Sentences at cumintzau a carrare sos isportinos, los at prenaos e postos in sa supressa ◊ cada momentu umpriat una túrbia de abba budhia e la ghetabat a sos isportinos ◊ is isportinus si ponint unu apitzus de s'àteru intraus in su fusu de su bancu 2. mata de isportinu chi no est àteru! Etymon srd. Translations French scouffin English big round basket Spanish capacho Italian fìscolo German Beutel zum Auspressen der Oliven.

istuzòne , nm Definition gurtedhu mannu de coghina Translations French grand couteau English big knife Spanish cuchillo grande Italian gròsso coltèllo German großes Messer.

listòne 1, listoni , nm: listrone 1, listroni Definition puntedhu de linna prus che àteru de pònnere prantau po poderare serru; nau in cobertantza, unu tontu, pagu abbistu / a disprétziu: listronatzu Synonyms e antonyms puntale / scimpri, tontorrone Sentences chi perdu s'arrexoni pigu unu listroni de magasinu e si arrogu s'ischina a tot'is duas! ◊ est unu logu serrau a listronis 2. tpru, como chi so a cadhu, tpru listrone! ◊ ite su ciafu chi ti che aporzo, brutu isconnóschidu, listronatzu chi no ses àteru! (M.Danese)◊ cudhu listrone, a ite ses bonu?!… Etymon ctl., spn. llistó, listón Translations French planche English big stick, numbskull Spanish estaca Italian steccóne German Latte.

madúru , agt: maturu, meduru Definition nau po sa mannària mescamente de css. frutu, chi est créschiu bellu, imbénnidu, meda; nau de ccn., chi est créschiu de conca, de maneras de fàere e de pentzare, acabadu, sàbiu / min. maduritu Synonyms e antonyms baracocu, imbénnidu, ingranidu / cabosu, sàbiu | ctr. minudu Idioms csn: iscríere a maduru = a líteras mannas; segare, firchinare a maduru = segai a arrogus matucus Sentences ocannu, s'olia est bella madura ca li at próidu ◊ giuchiat sos ocros maturos cantu 'e su puntzu ◊ cudhu péssighe maduru, donzunu azummai de mesu chilu! ◊ calidade madura de cariasa est sa barracoca ◊ a gomai dhi praxit sa madura chi est prus bella de vista e de sabori 2. iscriemilu a maduru ca sinono no ndhe apubo! ◊ no seghes s'issalada a maduru ca no ndhe sigo e mi tocat a che l'ingullire chentza mastigada! Etymon ltn. maturus Translations French gros English big Spanish grueso Italian gròsso German groß.

mandònga , nf: mindonga Definition fémina debberone Sentences ca bi sunt sos annos, ses manna, màntziga e mandonga! ◊ ti apo a nàrrere continu "mindonga"! Translations French grosse femme, dondon English big woman Spanish sargentona, maritornes Italian donnóne German Riesenweib.

mannítu , agt, nm Definition chi est unu pagu mannu, créschiu Synonyms e antonyms mannighedhu, mannitedhu, matocu Sentences su pisedhu como za est mannitu a fàghere carchi betada de manu ◊ est animaledhu mannitu de poder bochire ◊ su pipiu, candu fut mannitedhu, andàt cun su babbu a dónnia logu Etymon srd. Translations French grandelet English pretty big Spanish grandote Italian grandicéllo German ziemlich groß, halb erwachsen.

matócu , agt: matucu, matzocu 1, matzucu 1 Definition chi est unu pagu mannu, chi est créschiu, chi no est tanti piticu / un'arrogu m., unu piciochedhu m. Synonyms e antonyms mannitu, mannu / maduru | ctr. minore, minudu Sentences s'órgiu immoi est matucu ◊ is matixedhas funt matucas, prantadas de annus ◊ arrivada est sa note, umbra matzuca chi paret ispreghendhe su futuru (I.Depalmas)◊ teniat sa filla matuca, de dexiotu annus ◊ est a ogros matzocos che boe in carru ◊ at comporadu butones de oro matzocos pro su custúmene ◊ su tricumuriscu fit matzocu che granos de rosàriu ◊ candu est nàsciru frari miu fui giai matuchedha, tenemu dexi annus Translations French grandelet English pretty big Spanish grandecito Italian grandicèllo German ziemlich groß, halb erwachsen.

nuàtza , nf Definition nue mala, de tímere Synonyms e antonyms nuone Sentences sas nuatzas si fint, in cussu, annatas e fit torradu iscuru che in buca Translations French grand nuage English big cloud Spanish nubarrón Italian nuvolóne German große und finstere Wolke.

obbíbi , nm: obbili, obbilu, obilu 1, obinu, obiru, ubbiru Definition crau mannu, ciou de ferru o de linna cun sa conca; in cobertantza, dispraxere mannu / làngiu coment'e un'o. = (nau de ccn.) sicu che linna Synonyms e antonyms clavíglia, giau, pilu 1, piredhu 1 / apicadolza, crau Sentences si no biu in is manus suas su sinnali de is obilus dèu no apu a crei! ◊ fatendhe mògios, lis giaitat su fundhu chin sos obiros ◊ est apicau a un'obbilu ◊ is obibis funt durus a nc'intrai ◊ a bosu ant incravau cun solu tres obinus ◊ ant incravau a Gesugristu cun tres obbilis 2. in su coru mi cravas obbilus verenosus! ◊ si no ti nci ponint s'obbilu in s'ogu, tui no dha bis sa cosa!… Surnames and Proverbs smb: Obbili, Obinu Etymon srd. Translations French gros clou English big nail Spanish clavo grueso Italian gròsso chiòdo German großer Nagel.

padúle , nf, nm: paoi, paule, pauli Definition abba apojada, paule manna de abba, giubbu, mescamente in is errios mannos Synonyms e antonyms gurgu 1, lacone, lacuedha, làcuna, pógiu, trógliu Sentences brintat in sa pauli, nci afundat e mortu! ◊ a unu poju mannu de su riu li namus "Paule lada"◊ cussa funtana paret unu padule de arana ◊ funt paois de àcuas mortas ◊ in sa paule bi at tzinnia ◊ adoru de su paoi est totu cannisoni 2. bi est chie no si cunfundhet in custu paule de ódiu Surnames and Proverbs smb: Paulis Etymon ltn. padule(m) Translations French point le plus profond (d'un fleuve) English big pool Spanish gran poza de agua en los ríos Italian grande pózza d'àcqua nei fiumi German große Wasserlache in Flüssen.