bète , agt: betze Definition
chi est mannu meda, ispropositau de mannària, de una mannària chi praghet: no càmbiat de m. a f. e ne de sing. a pl. e si narat agiummai sèmpere innanti de su nm. e solu de cosas materiales
Synonyms e antonyms
betedhe,
beterone,
cadabbete,
debbe
Sentences
bete ómine ch'est, paret un'orcu! ◊ in su ribu bi aiat una barca pariat bete bejone! ◊ abberit bete libbru grussu cantu su missale ◊ onzi bete fàula contat!…◊ pro sighire sa laghinza fatemus unu bete curridinu ◊ depiais bíere betze verga de ferru!…
2.
li connoschiat petzi sas bete manos cantu sa pala de unu furru ◊ fint bete tanatzas de frailàgliu ◊ ndh'esseit a fora un'òpera bete manna: trint'unu líbberu!
Translations
French
gros
English
big
Spanish
grande,
mucho
Italian
gròsso
German
groß.
beteròne , agt Definition
chi est mannu meda, ispropositau de mannària: a diferéssia de bete, si acordat in númeru cun su númene (e si narat solu de cosa materiale)
Synonyms e antonyms
abbetone,
bete,
betecale,
debberone
| ctr.
minoredhu,
minudu
Sentences
sos boes sunt beterones animales
Etymon
srd.
Translations
French
très gros
English
very big
Spanish
muy grande
Italian
mólto gròsso
German
sehr groß.
brofódhu , agt, nm Definition
nau de unu, chi est tropu grassu; cosa ufrada
Synonyms e antonyms
budhone 1,
dhidhone,
mataudhone,
trofodhu
/
ufradura
Etymon
srdn.
Translations
French
gros lard
English
fatty
Spanish
gordito
Italian
ciccióne
German
dickleibig,
korpulent,
Dickwanst.
búdha , nf: vudha Definition
s'istentina prus larga, s'úrtima parte (e fintzes bentre); si narat fintzes a sa natura de sa fémina / budha procaxa, budhas de culu = s'úrtimu tretu de s'istentina; b. de cuadhu, de molenti = zenia de cocoi de mare; is budhedhas o budhixedhas de su porcu (is orrugos segaos po dhos prènnere, saconedhos)= sos sàmbenes
Synonyms e antonyms
bòllaras,
budhales,
budhàrigu,
dòbbaru,
fodhale,
moca
/
bentre
Idioms
csn:
àere in b. a unu = no dhu podi biri, no dhu pòdiri baliai, no lu poder bídere tichirighedhu, o tichedhu; de b. mala = de arratza mala; b. de sànguini, budhedha = su sàmbene, istentina russa, larga, de su porcu, furriada e prena de sàmbene cundhidu a fàghere arrustu o fintzas a budhidu; b. de sonnu (nau de unu)= sonnicrosu; ammollai sa ’udha (nadu de fémina) = dàresi a ómine; pònniri una cosa a b. a susu = a mercas in susu, a palas a terra, furriada a s'imbesse
Sentences
sa mata e sa budha chi ndhe li essat, che li falet!
Surnames and Proverbs
prb:
genti de budha, genti de nudha
Scientific Terminology
crn
Etymon
ltn.
bulla
Translations
French
gros intestin
English
large intestine
Spanish
intestino
Italian
intestino crasso
German
Dickdarm.
budhúdu , agt Definition
chi portat bentre manna, chi papat meda, persona bàscia e grussa
Synonyms e antonyms
bentrudu,
matimannu,
pantzudu
Sentences
mancari budhudu siat, su pitzinnu, su late de sa mama za li est bastandhe, pro como ◊ budhudu comente fit, su pitzinnu s'ischidabat pedindhe cocone su manzanu
Scientific Terminology
zcrn.
Etymon
srd.
Translations
French
grosse panse,
gros pansu
English
potbelly
Spanish
barrigón
Italian
buzzóne
German
dickbäuchig,
vielfräßig.
ciàu , nm: crau,
cravu,
giau Definition
orrugu de cosa, mescamente de ferru, a punta a una parte (e a conca a s'àtera) de fichire in muros o in bigas po apicare cosa, o impreau po punciare cosa grussa meda: meda prus mannu de una css. púncia, po su prus est a sestu cuadrau de traessu (setzione) e prus che àteru dhu faet su ferreri segundhu su bisóngiu; sa puntighedha de una fruschedha, una essidura in sa pedhe; pistadura in conca
Synonyms e antonyms
clavíglia,
obbibi,
pilu 1,
piredhu 1,
púncia
/
buizola
/
tzulumbone
Idioms
csn:
min. cravitu = essidura, buizola in sa pedhe; ammentare craos vetzos a unu = ammentare punturas malas fatas dae meta e malas a crujare, ammentare cosas chi unu no tiat chèrrere intèndhere prus; no ndhe fàghere ne crau e ne tzou de unu = no arrennèsciri a dhu ghetai in pinta, a dhu cumandai; segare su ciau a mossu = èssere tirriosu, malu, dispostu a fàghere male bastu de lòmpere a su chi cheret
Sentences
sa ruche nostra est custu fizu: ma no bi at zanna chentza cravu! ◊ at apicadu su cabbanu a unu crau de sa zanna ◊ cussu azes fatu? Ancu vos facant a craos!
2.
dae sa grigna fit ladina ca podiat segare su ciau a mossu!
Etymon
ltn.
clavus
Translations
French
gros clou
English
big nail
Spanish
clavo grueso,
estaca
Italian
gròsso chiòdo
German
großer Nagel.
comparadòri , nm: comporadore,
comporatore,
compradori Definition
chie faet sa còmpora, mescamente nau de chie dhu faet a mestieri po bèndhere torra / essire c. = bènniri ccn. chi bollit comporai
Synonyms e antonyms
arragateri,
comporante
| ctr.
bendhidore
Sentences
is comparadoris fiant essius luegus ◊ bi at bénnidu comporadores e ant cuntratadu pro bèndhere sos anzones ◊ sos comporatores fint già turvandhe sa robba chi aiant comporatu! ◊ si mi essit comporadore bendho su bestiàmine ◊ totu is compradoris iant cicau de dhu cullunai
Etymon
srd.
Translations
French
acheteur,
marchand en gros
English
buyer,
wholesaler
Spanish
comprador,
mayorista
Italian
compratóre,
acquirènte,
grossista
German
Käufer,
Großhändler.
dangallòne , nm: drangalloe,
drangalloni,
dranghilloi,
dringhilloni,
drongoloi,
drongolone,
tangalloi Definition
ómine mannu mannu, artu, male fatu, irdeortu, pagu sàbiu puru
Synonyms e antonyms
branghilloi,
càngaru,
dangarone,
dàngaru*,
drangaglieo,
drodhe,
galloi,
giangalloi
Sentences
est a totu dí currellandu: peri bregúngia, unu dranghilloi mannu! ◊ dranghilloi tontu, baidindi! ◊ unu dringhillonedhu de piciocu… arrori!
Scientific Terminology
zcrn
Translations
French
gros homme maladroit et disgracieux,
sot
English
dummy
Spanish
hombre grueso i grande un poco bobo
Italian
uòmo gròsso e strambo,
babbèo
German
ungeschlachter Mensch.
dàngaru , nm: dràngalu,
tàngaru Definition
ómine mannu mannu, artu, male fatu, pagu crabbau e pagu sàbiu
Synonyms e antonyms
càngaru,
dangallone,
dangarone,
giangalloi
Sentences
debberone dràngalu ch'est, ma de conca, balla!…
Scientific Terminology
zcrn
Etymon
itl.
tanghero
Translations
French
gros homme maladroit
English
big and clumsy man
Spanish
hombre grueso y torpe
Italian
uòmo gròsso e gòffo
German
ungeschlachter Mensch.
dòbbaru , nm: dròbbalu,
tòparu* Definition
s'istentina grussa, is budhales, timpirichedhos (nau fintzes po bentre); in cobertantza, persona lègia / torrare su dròbbalu a ccn. = tzatzare
Synonyms e antonyms
bòllaras,
budhales,
cordule,
erca,
fodhale,
stròpalu
2.
- Ite ti ndhe paret de custu bellu dòbbaru? - No apo bidu mai un'animale piús feu!
Scientific Terminology
crn
Translations
French
gros intestin
English
large intestine
Spanish
intestino grueso
Italian
intestino crasso
German
Dickdarm.
èrca , nf Definition
istentina grussa mescamente de animales mannos; nau in cobertantza o cun tzacu, bentre
Synonyms e antonyms
bòllaras,
budhales,
cordule,
dòbbaru,
fodhale
2.
recueint a domo a erca piena, abbusercados che guntorzos chi torrant dae logu de mortóriu
Surnames and Proverbs
smb:
Erca
Translations
French
gros intestin
English
large intestine
Spanish
intestino grueso
Italian
intestino crasso
German
Dickdarm.
granàle , nm Definition
sa domu de su trigu, logu inue si chistit su trigu, su laore, ma fintzes genia de istrégiu inue si ponet su trigu
Synonyms e antonyms
sobàriu
/
órriu 1
Sentences
a su tempus de su domíniu romanu sa Sardigna fit su granale de Roma, a dolu mannu ◊ sos granales como sunt totu chelos de ranzolu, ma chentza mancu ranu de trigu
Scientific Terminology
dmo
Etymon
srd.
Translations
French
grenier,
gros panier à provisions
English
barn,
tall belly vase
Spanish
granero,
recipiente para trigo
Italian
granàio,
bùgnola
German
Getreidespeicher,
Strohkorb.
inciumidòre , nm: inciummadore Definition
chie bufat (binu) meda
Synonyms e antonyms
bibidore,
bufadore,
trincadore
Etymon
srd.
Translations
French
gros buveur
English
drunkard
Spanish
cuba
Italian
beóne
German
Trinker.
madúru , agt: maturu,
meduru Definition
nau po sa mannària mescamente de css. frutu, chi est créschiu bellu, imbénnidu, meda; nau de ccn., chi est créschiu de conca, de maneras de fàere e de pentzare, acabadu, sàbiu / min. maduritu
Synonyms e antonyms
baracocu,
imbénnidu,
ingranidu
/
cabosu,
sàbiu
| ctr.
minudu
Idioms
csn:
iscríere a maduru = a líteras mannas; segare, firchinare a maduru = segai a arrogus matucus
Sentences
ocannu, s'olia est bella madura ca li at próidu ◊ giuchiat sos ocros maturos cantu 'e su puntzu ◊ cudhu péssighe maduru, donzunu azummai de mesu chilu! ◊ calidade madura de cariasa est sa barracoca ◊ a gomai dhi praxit sa madura chi est prus bella de vista e de sabori
2.
iscriemilu a maduru ca sinono no ndhe apubo! ◊ no seghes s'issalada a maduru ca no ndhe sigo e mi tocat a che l'ingullire chentza mastigada!
Etymon
ltn.
maturus
Translations
French
gros
English
big
Spanish
grueso
Italian
gròsso
German
groß.
obbíbi , nm: obbili,
obbilu,
obilu 1,
obinu,
obiru,
ubbiru Definition
crau mannu, ciou de ferru o de linna cun sa conca; in cobertantza, dispraxere mannu / làngiu coment'e un'o. = (nau de ccn.) sicu che linna
Synonyms e antonyms
clavíglia,
giau,
pilu 1,
piredhu 1
/
apicadolza,
crau
Sentences
si no biu in is manus suas su sinnali de is obilus dèu no apu a crei! ◊ fatendhe mògios, lis giaitat su fundhu chin sos obiros ◊ est apicau a un'obbilu ◊ is obibis funt durus a nc'intrai ◊ a bosu ant incravau cun solu tres obinus ◊ ant incravau a Gesugristu cun tres obbilis
2.
in su coru mi cravas obbilus verenosus! ◊ si no ti nci ponint s'obbilu in s'ogu, tui no dha bis sa cosa!…
Surnames and Proverbs
smb:
Obbili, Obinu
Etymon
srd.
Translations
French
gros clou
English
big nail
Spanish
clavo grueso
Italian
gròsso chiòdo
German
großer Nagel.
órriu 1 , nm: úrriu Definition
cadinu de preta o tiras de canna, mannu meda, po pònnere laore chistiu / mannu cantu un'ó. = mannu meda
Synonyms e antonyms
cadinu,
granale,
lóscia
Sentences
su trigu est siguru in s'órriu ◊ annos de fadigas acolumant sos órrios de sos matimannos ◊ in nedhue bi at órriu seguru, sas incunzas sunt totu devastadas
Scientific Terminology
stz
Translations
French
gros panier cylindrique à provisions
English
cylindrical basket of interlaced canes to keep grain
Spanish
hórreo
Italian
granàio cilìndrico di canna intrecciata
German
Strohkorb für den Weizen
pastéri , agt, nm Definition
chi o chie papat meda, ma nau pruschetotu in su sensu de bòllere tropu, totu issu / èssere cafudu e p. = zúghere bentre manna e… manigare meda
Synonyms e antonyms
allambridu,
allupidu,
bentranu,
inguglionalzu,
iscorpargiau,
livone,
mangiufoni,
sassagoni,
sgalluponi,
tuvonarxu
Sentences
pasterone, ti màndhigas un'armentu! ◊ su corvu e s'unturzu sunt ambos pasteris: s'isméntigant in d-unu corpus mortu! ◊ e ite sos pasteris si podiant… continu fint istados sempre in gherra pro lu pòdere otènnere unu sartu! ◊ ita cani pasteri chi est su miu!…
Etymon
srd.
Translations
French
gros mangeur
English
heavy eater
Spanish
comilón
Italian
mangióne
German
Fresser,
Vielfraß.
perralía , nf: perraria,
perreria Definition
cosighedha de nudha, de pagu contu, nenneria, tontesa chi si narat, cosas de tostorrudos; foedhu malu, fintzes cosa nada a s'afaiu, atzione mala / picàresi p. = fai puntíglius, poribetus
Synonyms e antonyms
garrafatoni,
ibbarione,
machine
Sentences
mi faghes faedhare perrarias ◊ s'imbriagu narat perrarias ◊ dhis contat perrerias po cuai is amarguras ◊ si no lassas a mie ti naro perralias! ◊ issu candu sartat su trèmini de is cuatru tassas no est prus in sèi e cumentzat a nai una surra de perrerias
Etymon
spn.
perrería
Translations
French
vétille,
gros mot
English
blunder,
swearword
Spanish
disparate,
palabrota
Italian
spropòsito,
parolàccia
German
Dummheit,
Schimpfwort.
porcaría , nf: procaria Definition
foedhu o fata ispulítica, cosa porca, tropu a craru, ananti de gente, e solu po su gustu de dha nàrrere o fàere (o de ofèndhere), foedhandho de cosas sessuales
Synonyms e antonyms
bassinada,
malufavedhu,
truzulia
/
cdh. pulcaria,
ttrs. purcaria
Translations
French
gros mot,
geste obscène,
cochonnerie
English
indecent behaviour,
swearword,
indecency
Spanish
palabrota,
acto obsceno,
obscenidad
Italian
parolàccia,
atto oscèno,
sconcézza,
impudicìzia
German
Schimpfwort,
Schweinerei.
sassagòni , agt, nm: satzagoni Definition
chi o chie papat meda, a tropu, costumat a si tzatzare tropu
Synonyms e antonyms
allupidu,
bentranu,
brentaritu,
ingrofonadore,
inguglione,
livone,
lupru,
mandhigone,
pasteri,
sgalluponi,
tuvidore,
tuvonarxu
Sentences
cussu satzagoni portat sa brenti che cadinu isfundau! ◊ papa, papa, sassagoni: cenadindi!
Etymon
srd.
Translations
French
gros mangeur
English
heavy eater
Spanish
tragón
Italian
mangióne
German
Vielfraß.