bète , agt: betze Definizione
chi est mannu meda, ispropositau de mannària, de una mannària chi praghet: no càmbiat de m. a f. e ne de sing. a pl. e si narat agiummai sèmpere innanti de su nm. e solu de cosas materiales
Sinonimi e contrari
betedhe,
beterone,
cadabbete,
debbe
Frasi
bete ómine ch'est, paret un'orcu! ◊ in su ribu bi aiat una barca pariat bete bejone! ◊ abberit bete libbru grussu cantu su missale ◊ onzi bete fàula contat!…◊ pro sighire sa laghinza fatemus unu bete curridinu ◊ depiais bíere betze verga de ferru!…
2.
li connoschiat petzi sas bete manos cantu sa pala de unu furru ◊ fint bete tanatzas de frailàgliu ◊ ndh'esseit a fora un'òpera bete manna: trint'unu líbberu!
Traduzioni
Francese
gros
Inglese
big
Spagnolo
grande,
mucho
Italiano
gròsso
Tedesco
groß.
beteròne , agt Definizione
chi est mannu meda, ispropositau de mannària: a diferéssia de bete, si acordat in númeru cun su númene (e si narat solu de cosa materiale)
Sinonimi e contrari
abbetone,
bete,
betecale,
debberone
| ctr.
minoredhu,
minudu
Frasi
sos boes sunt beterones animales
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
très gros
Inglese
very big
Spagnolo
muy grande
Italiano
mólto gròsso
Tedesco
sehr groß.
brofódhu , agt, nm Definizione
nau de unu, chi est tropu grassu; cosa ufrada
Sinonimi e contrari
budhone 1,
dhidhone,
mataudhone,
trofodhu
/
ufradura
Etimo
srdn.
Traduzioni
Francese
gros lard
Inglese
fatty
Spagnolo
gordito
Italiano
ciccióne
Tedesco
dickleibig,
korpulent,
Dickwanst.
búdha , nf: vudha Definizione
s'istentina prus larga, s'úrtima parte (e fintzes bentre); si narat fintzes a sa natura de sa fémina / budha procaxa, budhas de culu = s'úrtimu tretu de s'istentina; b. de cuadhu, de molenti = zenia de cocoi de mare; is budhedhas o budhixedhas de su porcu (is orrugos segaos po dhos prènnere, saconedhos)= sos sàmbenes
Sinonimi e contrari
bòllaras,
budhales,
budhàrigu,
dòbbaru,
fodhale,
moca
/
bentre
Modi di dire
csn:
àere in b. a unu = no dhu podi biri, no dhu pòdiri baliai, no lu poder bídere tichirighedhu, o tichedhu; de b. mala = de arratza mala; b. de sànguini, budhedha = su sàmbene, istentina russa, larga, de su porcu, furriada e prena de sàmbene cundhidu a fàghere arrustu o fintzas a budhidu; b. de sonnu (nau de unu)= sonnicrosu; ammollai sa ’udha (nadu de fémina) = dàresi a ómine; pònniri una cosa a b. a susu = a mercas in susu, a palas a terra, furriada a s'imbesse
Frasi
sa mata e sa budha chi ndhe li essat, che li falet!
Cognomi e Proverbi
prb:
genti de budha, genti de nudha
Terminologia scientifica
crn
Etimo
ltn.
bulla
Traduzioni
Francese
gros intestin
Inglese
large intestine
Spagnolo
intestino
Italiano
intestino crasso
Tedesco
Dickdarm.
budhúdu , agt Definizione
chi portat bentre manna, chi papat meda, persona bàscia e grussa
Sinonimi e contrari
bentrudu,
matimannu,
pantzudu
Frasi
mancari budhudu siat, su pitzinnu, su late de sa mama za li est bastandhe, pro como ◊ budhudu comente fit, su pitzinnu s'ischidabat pedindhe cocone su manzanu
Terminologia scientifica
zcrn.
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
grosse panse,
gros pansu
Inglese
potbelly
Spagnolo
barrigón
Italiano
buzzóne
Tedesco
dickbäuchig,
vielfräßig.
ciàu , nm: crau,
cravu,
giau Definizione
orrugu de cosa, mescamente de ferru, a punta a una parte (e a conca a s'àtera) de fichire in muros o in bigas po apicare cosa, o impreau po punciare cosa grussa meda: meda prus mannu de una css. púncia, po su prus est a sestu cuadrau de traessu (setzione) e prus che àteru dhu faet su ferreri segundhu su bisóngiu; sa puntighedha de una fruschedha, una essidura in sa pedhe; pistadura in conca
Sinonimi e contrari
clavíglia,
obbibi,
pilu 1,
piredhu 1,
púncia
/
buizola
/
tzulumbone
Modi di dire
csn:
min. cravitu = essidura, buizola in sa pedhe; ammentare craos vetzos a unu = ammentare punturas malas fatas dae meta e malas a crujare, ammentare cosas chi unu no tiat chèrrere intèndhere prus; no ndhe fàghere ne crau e ne tzou de unu = no arrennèsciri a dhu ghetai in pinta, a dhu cumandai; segare su ciau a mossu = èssere tirriosu, malu, dispostu a fàghere male bastu de lòmpere a su chi cheret
Frasi
sa ruche nostra est custu fizu: ma no bi at zanna chentza cravu! ◊ at apicadu su cabbanu a unu crau de sa zanna ◊ cussu azes fatu? Ancu vos facant a craos!
2.
dae sa grigna fit ladina ca podiat segare su ciau a mossu!
Etimo
ltn.
clavus
Traduzioni
Francese
gros clou
Inglese
big nail
Spagnolo
clavo grueso,
estaca
Italiano
gròsso chiòdo
Tedesco
großer Nagel.
comparadòri , nm: comporadore,
comporatore,
compradori Definizione
chie faet sa còmpora, mescamente nau de chie dhu faet a mestieri po bèndhere torra / essire c. = bènniri ccn. chi bollit comporai
Sinonimi e contrari
arragateri,
comporante
| ctr.
bendhidore
Frasi
is comparadoris fiant essius luegus ◊ bi at bénnidu comporadores e ant cuntratadu pro bèndhere sos anzones ◊ sos comporatores fint già turvandhe sa robba chi aiant comporatu! ◊ si mi essit comporadore bendho su bestiàmine ◊ totu is compradoris iant cicau de dhu cullunai
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
acheteur,
marchand en gros
Inglese
buyer,
wholesaler
Spagnolo
comprador,
mayorista
Italiano
compratóre,
acquirènte,
grossista
Tedesco
Käufer,
Großhändler.
dangallòne , nm: drangalloe,
drangalloni,
dranghilloi,
dringhilloni,
drongoloi,
drongolone,
tangalloi Definizione
ómine mannu mannu, artu, male fatu, irdeortu, pagu sàbiu puru
Sinonimi e contrari
branghilloi,
càngaru,
dangarone,
dàngaru*,
drangaglieo,
drodhe,
galloi,
giangalloi
Frasi
est a totu dí currellandu: peri bregúngia, unu dranghilloi mannu! ◊ dranghilloi tontu, baidindi! ◊ unu dringhillonedhu de piciocu… arrori!
Terminologia scientifica
zcrn
Traduzioni
Francese
gros homme maladroit et disgracieux,
sot
Inglese
dummy
Spagnolo
hombre grueso i grande un poco bobo
Italiano
uòmo gròsso e strambo,
babbèo
Tedesco
ungeschlachter Mensch.
dàngaru , nm: dràngalu,
tàngaru Definizione
ómine mannu mannu, artu, male fatu, pagu crabbau e pagu sàbiu
Sinonimi e contrari
càngaru,
dangallone,
dangarone,
giangalloi
Frasi
debberone dràngalu ch'est, ma de conca, balla!…
Terminologia scientifica
zcrn
Etimo
itl.
tanghero
Traduzioni
Francese
gros homme maladroit
Inglese
big and clumsy man
Spagnolo
hombre grueso y torpe
Italiano
uòmo gròsso e gòffo
Tedesco
ungeschlachter Mensch.
dòbbaru , nm: dròbbalu,
tòparu* Definizione
s'istentina grussa, is budhales, timpirichedhos (nau fintzes po bentre); in cobertantza, persona lègia / torrare su dròbbalu a ccn. = tzatzare
Sinonimi e contrari
bòllaras,
budhales,
cordule,
erca,
fodhale,
stròpalu
2.
- Ite ti ndhe paret de custu bellu dòbbaru? - No apo bidu mai un'animale piús feu!
Terminologia scientifica
crn
Traduzioni
Francese
gros intestin
Inglese
large intestine
Spagnolo
intestino grueso
Italiano
intestino crasso
Tedesco
Dickdarm.
èrca , nf Definizione
istentina grussa mescamente de animales mannos; nau in cobertantza o cun tzacu, bentre
Sinonimi e contrari
bòllaras,
budhales,
cordule,
dòbbaru,
fodhale
2.
recueint a domo a erca piena, abbusercados che guntorzos chi torrant dae logu de mortóriu
Cognomi e Proverbi
smb:
Erca
Traduzioni
Francese
gros intestin
Inglese
large intestine
Spagnolo
intestino grueso
Italiano
intestino crasso
Tedesco
Dickdarm.
granàle , nm Definizione
sa domu de su trigu, logu inue si chistit su trigu, su laore, ma fintzes genia de istrégiu inue si ponet su trigu
Sinonimi e contrari
sobàriu
/
órriu 1
Frasi
a su tempus de su domíniu romanu sa Sardigna fit su granale de Roma, a dolu mannu ◊ sos granales como sunt totu chelos de ranzolu, ma chentza mancu ranu de trigu
Terminologia scientifica
dmo
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
grenier,
gros panier à provisions
Inglese
barn,
tall belly vase
Spagnolo
granero,
recipiente para trigo
Italiano
granàio,
bùgnola
Tedesco
Getreidespeicher,
Strohkorb.
inciumidòre , nm: inciummadore Definizione
chie bufat (binu) meda
Sinonimi e contrari
bibidore,
bufadore,
trincadore
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
gros buveur
Inglese
drunkard
Spagnolo
cuba
Italiano
beóne
Tedesco
Trinker.
madúru , agt: maturu,
meduru Definizione
nau po sa mannària mescamente de css. frutu, chi est créschiu bellu, imbénnidu, meda; nau de ccn., chi est créschiu de conca, de maneras de fàere e de pentzare, acabadu, sàbiu / min. maduritu
Sinonimi e contrari
baracocu,
imbénnidu,
ingranidu
/
cabosu,
sàbiu
| ctr.
minudu
Modi di dire
csn:
iscríere a maduru = a líteras mannas; segare, firchinare a maduru = segai a arrogus matucus
Frasi
ocannu, s'olia est bella madura ca li at próidu ◊ giuchiat sos ocros maturos cantu 'e su puntzu ◊ cudhu péssighe maduru, donzunu azummai de mesu chilu! ◊ calidade madura de cariasa est sa barracoca ◊ a gomai dhi praxit sa madura chi est prus bella de vista e de sabori
2.
iscriemilu a maduru ca sinono no ndhe apubo! ◊ no seghes s'issalada a maduru ca no ndhe sigo e mi tocat a che l'ingullire chentza mastigada!
Etimo
ltn.
maturus
Traduzioni
Francese
gros
Inglese
big
Spagnolo
grueso
Italiano
gròsso
Tedesco
groß.
obbíbi , nm: obbili,
obbilu,
obilu 1,
obinu,
obiru,
ubbiru Definizione
crau mannu, ciou de ferru o de linna cun sa conca; in cobertantza, dispraxere mannu / làngiu coment'e un'o. = (nau de ccn.) sicu che linna
Sinonimi e contrari
clavíglia,
giau,
pilu 1,
piredhu 1
/
apicadolza,
crau
Frasi
si no biu in is manus suas su sinnali de is obilus dèu no apu a crei! ◊ fatendhe mògios, lis giaitat su fundhu chin sos obiros ◊ est apicau a un'obbilu ◊ is obibis funt durus a nc'intrai ◊ a bosu ant incravau cun solu tres obinus ◊ ant incravau a Gesugristu cun tres obbilis
2.
in su coru mi cravas obbilus verenosus! ◊ si no ti nci ponint s'obbilu in s'ogu, tui no dha bis sa cosa!…
Cognomi e Proverbi
smb:
Obbili, Obinu
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
gros clou
Inglese
big nail
Spagnolo
clavo grueso
Italiano
gròsso chiòdo
Tedesco
großer Nagel.
órriu 1 , nm: úrriu Definizione
cadinu de preta o tiras de canna, mannu meda, po pònnere laore chistiu / mannu cantu un'ó. = mannu meda
Sinonimi e contrari
cadinu,
granale,
lóscia
Frasi
su trigu est siguru in s'órriu ◊ annos de fadigas acolumant sos órrios de sos matimannos ◊ in nedhue bi at órriu seguru, sas incunzas sunt totu devastadas
Terminologia scientifica
stz
Traduzioni
Francese
gros panier cylindrique à provisions
Inglese
cylindrical basket of interlaced canes to keep grain
Spagnolo
hórreo
Italiano
granàio cilìndrico di canna intrecciata
Tedesco
Strohkorb für den Weizen
pastéri , agt, nm Definizione
chi o chie papat meda, ma nau pruschetotu in su sensu de bòllere tropu, totu issu / èssere cafudu e p. = zúghere bentre manna e… manigare meda
Sinonimi e contrari
allambridu,
allupidu,
bentranu,
inguglionalzu,
iscorpargiau,
livone,
mangiufoni,
sassagoni,
sgalluponi,
tuvonarxu
Frasi
pasterone, ti màndhigas un'armentu! ◊ su corvu e s'unturzu sunt ambos pasteris: s'isméntigant in d-unu corpus mortu! ◊ e ite sos pasteris si podiant… continu fint istados sempre in gherra pro lu pòdere otènnere unu sartu! ◊ ita cani pasteri chi est su miu!…
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
gros mangeur
Inglese
heavy eater
Spagnolo
comilón
Italiano
mangióne
Tedesco
Fresser,
Vielfraß.
perralía , nf: perraria,
perreria Definizione
cosighedha de nudha, de pagu contu, nenneria, tontesa chi si narat, cosas de tostorrudos; foedhu malu, fintzes cosa nada a s'afaiu, atzione mala / picàresi p. = fai puntíglius, poribetus
Sinonimi e contrari
garrafatoni,
ibbarione,
machine
Frasi
mi faghes faedhare perrarias ◊ s'imbriagu narat perrarias ◊ dhis contat perrerias po cuai is amarguras ◊ si no lassas a mie ti naro perralias! ◊ issu candu sartat su trèmini de is cuatru tassas no est prus in sèi e cumentzat a nai una surra de perrerias
Etimo
spn.
perrería
Traduzioni
Francese
vétille,
gros mot
Inglese
blunder,
swearword
Spagnolo
disparate,
palabrota
Italiano
spropòsito,
parolàccia
Tedesco
Dummheit,
Schimpfwort.
porcaría , nf: procaria Definizione
foedhu o fata ispulítica, cosa porca, tropu a craru, ananti de gente, e solu po su gustu de dha nàrrere o fàere (o de ofèndhere), foedhandho de cosas sessuales
Sinonimi e contrari
bassinada,
malufavedhu,
truzulia
/
cdh. pulcaria,
ttrs. purcaria
Traduzioni
Francese
gros mot,
geste obscène,
cochonnerie
Inglese
indecent behaviour,
swearword,
indecency
Spagnolo
palabrota,
acto obsceno,
obscenidad
Italiano
parolàccia,
atto oscèno,
sconcézza,
impudicìzia
Tedesco
Schimpfwort,
Schweinerei.
sassagòni , agt, nm: satzagoni Definizione
chi o chie papat meda, a tropu, costumat a si tzatzare tropu
Sinonimi e contrari
allupidu,
bentranu,
brentaritu,
ingrofonadore,
inguglione,
livone,
lupru,
mandhigone,
pasteri,
sgalluponi,
tuvidore,
tuvonarxu
Frasi
cussu satzagoni portat sa brenti che cadinu isfundau! ◊ papa, papa, sassagoni: cenadindi!
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
gros mangeur
Inglese
heavy eater
Spagnolo
tragón
Italiano
mangióne
Tedesco
Vielfraß.