aciúmu , nm Definizione
su bufare a meda, imbriagandhosi
Sinonimi e contrari
cochera,
coichina,
coidura,
cota,
cotua,
imbreachera
Frasi
a su primu chi at fatu s'aciumu dh'as ispintu tanti a forti chi unu sonnu símili a sa morti in sa tenda dh'at isterrinau (Matta)
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
cuite
Inglese
tippling
Spagnolo
el beber mucho hasta emborracharse
Italiano
sbevazzata
Tedesco
Saufen.
amicàtu , pps, agt: amigadu Definizione
de amicare; chi istat a meda cun is amigos, chi ndhe tenet medas; chi si dha intendhet cun àtera fémina (o àter'ómine)
Sinonimi e contrari
afancedhau,
afantadu,
amistadu
2.
che at catzadu su maridu ca fit amigada cun àter'ómine
Traduzioni
Francese
concubin
Inglese
concubinary
Spagnolo
que pasa mucho tiempo con sus amigos,
amante
Italiano
concubinàrio
Tedesco
in wilder Ehe Lebende.
ammascarài , vrb Definizione
imbrutare de mascara, de tzintziedhu; arrennegare meda, fàere niedhu o pèrdere sa bisura po s'arrennegu: nau de su tempus, isconciare, fàere tempus malu
Sinonimi e contrari
intentiedhare
2.
si mi lassas ammascarai ti dh'ongu dèu, su tanti!…◊ dh'apu bia ammascarara…, fiat cosa de timi! ◊ candu si ammàscarat su mari, balla, gi est cosa de dhui acostai!…
3.
chi mi bit ammascarau, bai ca su piciochedhu nc'istupat debressi!
Etimo
ctl.
(en)mascarar
Traduzioni
Francese
se farder outrageusement
Inglese
to soil oneself,
to make up in an overdone way (oneself)
Spagnolo
repintarse,
enfadarse mucho
Italiano
imbrattarsi,
truccarsi in mòdo esagerato
Tedesco
sich übermäßig schminken.
aprummonàre , vrb Definizione
giare o pigare carda, arrennegu meda, tzacu meda
Sinonimi e contrari
aciumonare,
afelonare,
imprumonare
Frasi
mi ndhe aprummonat solu a bi pessare a totu su male chi mi ant fatu!
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
avoir du dépit,
prendre la mouche
Inglese
to make s.o. angry
Spagnolo
enfadarse mucho
Italiano
fare stizza
Tedesco
jdn ärgern,
sich ärgern.
aterechè , prep: atrechè Definizione
meda méngius, meda prus mannu, meda peus, totu un’àtera cosa / a/c. apustis de custu foedhu, sa cunsonante de cuménciu de su foedhu prus ainnanti no mudat mai sonu e antzis si afortit (aterechè fatu!… = aterechefatu!, aterechè brullas!… = nr. aterechebbrúllas, aterechè gai!… = aterecheggài)
Sinonimi e contrari
sinochè
Frasi
atereché gai si ndh'at bidu! ◊ aterechè isse bi ndh'at! ◊ aterechè brullas: totu abberu fit! ◊ aterechè chibudha bi cheret pro essire fortes!…◊ a Larentu nachi si l'est isparadu su fusile: aterechè brullas! (G.Ruju)◊ atrechè divertimentos: a traballare est!
Traduzioni
Francese
bien plus
Inglese
something better
Spagnolo
mucho más
Italiano
tutt'altro,
bèn piú,
bèn altro
Tedesco
alles andere,
ganz anderes.
atriciatrícia , avb: triciatrícia Definizione
totu isciustu de abba o de sudore
Sinonimi e contrari
batíssia,
cobagoba,
conacona,
telciulatélciula,
tilchiatílchia,
tiritiri
Frasi
est atriciatrícia ca l'at àpidu s'abba in caminu e no zughiat paracu ◊ est pioindhe atriciatrícia ◊ babbu triulendhe fit atriciatrícia, infustu de suore
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
ruisselant
Inglese
dripping
Spagnolo
chorreante,
sudar mucho
Italiano
grondante
Tedesco
triefend.
bète , agt: betze Definizione
chi est mannu meda, ispropositau de mannària, de una mannària chi praghet: no càmbiat de m. a f. e ne de sing. a pl. e si narat agiummai sèmpere innanti de su nm. e solu de cosas materiales
Sinonimi e contrari
betedhe,
beterone,
cadabbete,
debbe
Frasi
bete ómine ch'est, paret un'orcu! ◊ in su ribu bi aiat una barca pariat bete bejone! ◊ abberit bete libbru grussu cantu su missale ◊ onzi bete fàula contat!…◊ pro sighire sa laghinza fatemus unu bete curridinu ◊ depiais bíere betze verga de ferru!…
2.
li connoschiat petzi sas bete manos cantu sa pala de unu furru ◊ fint bete tanatzas de frailàgliu ◊ ndh'esseit a fora un'òpera bete manna: trint'unu líbberu!
Traduzioni
Francese
gros
Inglese
big
Spagnolo
grande,
mucho
Italiano
gròsso
Tedesco
groß.
casósu , agt Definizione
nau de su late, chi rendhet meda a casu
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
lait riche en fromage
Inglese
rich of cheese
Spagnolo
leche que da mucho queso
Italiano
ricco di formàggio
Tedesco
reich an Käse.
demèda , avb Definizione
de tempus, de ora meda, de meda tempus a custa parte
Sinonimi e contrari
daora
Frasi
demeda est chi l'aimus acontzu cussu traste… torra segadu est!
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
il y a beaucoup de temps
Inglese
a long time ago
Spagnolo
desde mucho
Italiano
da mólto tèmpo fa
Tedesco
längst,
seit langer Zeit.
isminunchíre, isminuncíre , vrb Definizione
torrare a s'ossu, essire iscarritzinu, làngiu
Sinonimi e contrari
apedhuncare,
illanzigare,
irromasire,
istincare,
scalaxiri,
slangiri
Traduzioni
Francese
maigrir beaucoup
Inglese
to lose weight a lot
Spagnolo
adelgazar mucho
Italiano
dimagrire mólto
Tedesco
abnehmen.
marturàre , vrb: ammarturai*,
marturiai,
marturiare Definizione
orrúere a malàidu a tempos longos, màrture, chentza ndhe pòdere sanare; sufrire meda, che màrture, guastare, fintzes fàere sufrire o penare
Sinonimi e contrari
irmalaidare
/
allizare
/
trumentai
| ctr.
sanai
/
bodire,
gosai
Frasi
a isse lu martúriat su dolore ◊ gighiat sos ojos marturiados de su piantu ◊ tenet una fiza tunconida, marturiada in sa carena barant'annos ◊ sa Sardigna est marturiada de s'isfrutamentu
2.
custa prantaza cheret prantada prima chi si martúriet de su totu
3.
iscominigaus, no isceis comente marturiai is pòberos?!
Traduzioni
Francese
souffrir
Inglese
to suffer a long sickness (from)
Spagnolo
enfermar,
sufrir mucho
Italiano
patire,
soffrire a lungo per malattìa
Tedesco
leiden.
mèda , avb, nm, prn, agt: mera,
meta Definizione
avb.: in manera airada, craca, càdria, forte; prn. e nm. de gente o de cosa: in cantidade manna o númeru mannu (no càmbiat de m. a f.: sos medas, sas medas); agt.: chi est in cantidade manna, in númeru mannu, no càmbiat de m. a f. e candho est postu apustis de su nm. po su prus no càmbiat mancu de su sing. a su pl.: si ponet agiummai sèmpere apustis de su nm. e candho est avb. sèmpere apustis / min. = meditu, meditzu
Sinonimi e contrari
abbedhu,
abbotu
| ctr.
pacu
Modi di dire
csn:
pagu meda = paghitzedhu, paghitzedhedhu; mera famíglia tenit? = famíllia manna, fizos meda; dae meda = de diora, de tempus meda; mera 'e cosa!… = est tropu su chi cheres!, bastat gai!, àteru nono!
Frasi
mi piaghes meda ◊ custa cosa fata aici bandat bèni meda ◊ onzi canale de sa cobertura falat a butarolu, de cantu est proindhe meda ◊ sos Sardos perdent, ca sunt meda pagos e ant mínimas fortzas in parada (S.Lay Deidda)◊ sunt ómines chin s'ojada marfusa e bia, buglistas meda ◊ cussu est prus meda de custu ◊ sa craba inoghe rendhet prus meda de sa erveghe
2.
medas pagus faint unu meda ◊ medas iscialant in sa pedhe anzena ◊ de totu cussu brutore, su meda za ch'est andhadu ◊ de cantas medas fint…, sas berbeghes, ndhe as cambadu una puru! ◊ de su pagu paghedhu: de su meda nudha ◊ metas sont mortos ◊ si semus in medas bi la faghimus ◊ amus pagu ma cherimus meda ◊ de custu cundhimentu bi ndhe cheret meda
3.
a su mundhu tia chèrrere abboghinare cosas medas (A.M.Leone)◊ su ferenu meda dhi est zai passau ◊ un'annu ch'est passadu e cosas meda no sunt piús che tandho ◊ ganas de si cojai no ndi tenit mera ◊ custas peràulas sunt medas ◊ zente meda faghet goi ◊ bi aiat zente meda ◊ cussa cosa praxit a genti mera
4.
sos fizos che sunt emigrados dae meda
Cognomi e Proverbi
smb:
Medas
Etimo
ltn.
meta
Traduzioni
Francese
assez,
beaucoup
Inglese
much (very),
hard
Spagnolo
mucho,
muy
Italiano
mólto,
tanto,
assài,
parécchio,
numeróso,
intensaménte
Tedesco
sehr (intensità),
viel (quantità),
zahlreich,
intensiv.
podhinósu , agt Definizione
nau de farra, chi portat pódhine meda; chi est intzitziedhau
Sinonimi e contrari
fodhinosu
/
mascarosu
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
plein de son
Inglese
branny
Spagnolo
con mucho salvado
Italiano
cruscóso
Tedesco
kleiig.