aíra , avb, nf Definizione
a ira, a meda, cun fortza; fintzes airu, arrennegu cun calecunu
Sinonimi e contrari
pragabunta,
subercamenti
Frasi
est proindhe air'aira ◊ l'istimat aira ◊ s'olia in terra bi est aira
2.
lassa sas airas! ◊ s’aira de su Segnore si at a allúghere contra a vois e vos che tiat ispèrdere
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
énormément,
intensément
Inglese
very much,
intensely
Spagnolo
muchísimo,
intensamente
Italiano
moltìssimo,
intensaménte
Tedesco
sehr viel,
intensiv.
ateretànte, ateretàntu , avb, prn, agt: aturetanti,
aturetantu Definizione
un'àteru tanti oguale, su própiu tanti, de sa matessi manera
Sinonimi e contrari
acetotu,
matessi
Frasi
in cada aversidade fis de amparu e zeo fipi pro tene ateretantu ◊ in custu solenni istanti chi mi depu separai, babbu mi at a perdonai: perdonit aturetanti mamma! (G.Cadeddu)
2.
fintzas tue as a fàghere ateretantu ◊ fit una corte neta e sa domo deviat èssere ateretantu ◊ aturetantu iant fatu Gavinu cun Eugéniu
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
autant de,
autant,
aussi
Inglese
as much (as)
Spagnolo
igualmente,
otro tanto
Italiano
altrettanto
Tedesco
ebensofiel.
càntu , agt, prn, cng Definizione
agt. e prn. chi inditat cantidade, siat de númeru (fintzes de annu) e siat de mannària o valore: candho est agt. no est sèmpere chi cuncordat cun is númenes chi acumpàngiat; in is paragones inditat chi duas cosas o calidades funt de sa matessi mannària o matessi valore; coment'e prn. cantu…, cantos… = (si no est a dimandha o a ispantu, e po cussu candho est cng. puru) totu su chi…, totu cudhos chi…
Modi di dire
csn:
cantu, cantu de…, cantu a… = su matessi tantu, comente a…; cantu, cantu chi…, si cantu… = annotamala, ecoghi, imbetzes de…, a su postu de…; cantu de… (+ vrb. inf.) = tantu pro…; a cantu… = azigu; a cantu… = cun totu sa fortza chi si podet; cantu ca… = andhe chi…; cantu… gai… = comenti… aici…; po cantu… (+ vrb.) = fintzas chi, fintzas a candho, pro totu su tempus chi…; de unu cantu… = azummai…; de cantu…, de cantu chi… (+ vrb) = ca…
Frasi
agt: cantas pessones bi aiat at saludadu ◊ cantu bortas ti dhu depu narri? ◊ gei dh'apu biu cantus libbrus ligis, tui! ◊ arregollei s'ebriàriu, s'antifonàriu, sa capa, s'asprassóriu, su missabi e istrepus cantu dhui at! (Scomúniga)◊ cantos sunt custos? ◊ cantas cosas pérditas, cantos gustos lassatos! (A.Pau) ◊ cantus nadiadas dhi ap’ai giau!… (A.Garau)◊◊ prn: cantu ponis chi tengu arrexoni dèu?! ◊ cantu ndhe tenet ndhe ispendhet, de dinari, cuss'istrubberi! ◊ a cantu est su casu? ◊ cantos bi ndhe at bénnidu ndhe at combidadu ◊ a cantu est, Fonne, da'inoghe? ◊ cantu ndhe cheres de sa domo, ca ti la còmporo? ◊ sa limba at a èssere su chi l'ant a fàghere cantos la faedhant e l'iscrient ◊ custu telu de brocau seu prontu a dhu pagai cantu bolis! ◊ zente fora de tinu a cantos ant postu in fastizos!…◊ cantos preghendhe ant in ojos su prantu!…◊ tiat èssere a ne torrare totus sos chi sezis foras e che fulliare a s'ispioca cantos semus ◊ mi domandu cantus, de is chi dhu iscíant, iant cumpréndiu (B.Lobina)◊ aiat bochinau chi nono in preséntzia de cantos bi ndhe aiat in crésia (G.Piga)◊ deo so de su Chimbanta: e tue de su cantu ses? ◊ cantu abarras in bidha?
2.
fis bona cantu su mele ◊ custos duos pisedhos sunt cant'e pare ◊ in sa domo chi istaiat bi aiat fritu cantu de in carrela (Z.Zazzu)◊ fit un'istellighedha manna cantu de tota sa cara sua ◊ sento su dolore cantu a tie ◊ cantu sanu e forti mi seu partiu, tristu e afligiu ndi seu torrau ◊ issa balet cantu a issu
3.
cantu chi istas chentza fàghere nudha, beni a mi azuare! ◊ su tzou punghedilu a s'oju tou, cantu punghes s'oju anzenu! ◊ su monumentu a bos fàghere chi pensent, cantu bos ant sempre ismentigadu! ◊ ajó, ista masedu, cantu ti truvas dachi ti faedho! ◊ si cantu ses poeta fis pastore, dias bogare late in su beranu pro ifúndhere su fundhu ’e su tianu!
4.
cantamus cantu de nos dhe leare su dinari! ◊ faghent carchi cosa cantu de no istare chentza fàghere nudha ◊ faedhat cantu de ríere ◊ atopa a domo cantu de chiltionare!
5.
Gesús andada faci a su destinu cant'e un'angioni ◊ andeus a biri a bortas no siat incarrerendu a innòi cant'e s'àtera dí ◊ sétzius a mesa cant'e bonus amigus cumentzant a papai s'úrtima cena
6.
sunt a cantu che tirant sa bida ◊ a cantu bi l'apo fata a che pigare a punta ◊ a cantu l'apo sighidu candho si est postu a cúrrere ◊ faiat andhae su fuste cun cropos furiosos a cantu essit
7.
cantu ca no mi donat fidàntzia, poderissí is sigarrus e adiosu! ◊ gai fetat de barras cantu ischit a fàghere triballu!
8.
mannu cantu ses ti che imbolo a terra! ◊ mannu e forte cantu ses no resessis a fàghere custu?! ◊ piantu cantu s'at fatu!…
9.
dhi praxit s'allenu, ma po cantu si agatat bruvura calincunu dh'ammúrriat! ◊ de unu cantu mi nc'isciúsciant a bàsciu, a mimi, totu cussa genti! ◊ de cantu chi sunt bellos veramente ndhe isportant finas in su continente (Mura)
Cognomi e Proverbi
prb:
iscuru a chie faghet cantu cheret
Etimo
ltn.
quantus
Traduzioni
Francese
combien de,
combien
Inglese
how much
Spagnolo
cuanto
Italiano
quanto
Tedesco
wie viel.
màncu , nm, avb, cng: immancu,
mancus Definizione
prus pagu, nau prus che àteru a su postu de unu no forte o fintzes po afortigare su no, s'idea de mancare, de no èssere; inditat sèmpere s'idea de farta o de méngua, de mancare (es. sas oto mancu deghe = mancant dexi minutus a is otu; is noi oras mancu cincu = mancant chimbe minutos a is noe) e in matemàtica tenet a símbulu / – /
Sinonimi e contrari
nemmancu
| ctr.
finces,
prus
Modi di dire
csn:
chena mancu = chentza farta; mancu, mancus chi... (e fintzas "mancus" solu, + su vrb. a su cong.) = mancuberi, coment'e chi…, itl. nemmeno fosse; mancu su/sa/sos/sas…(+ númene, nadu coment'e a impudu, dispiàghidos) = no at pagadu, no ndh'est bàfidu, no ndhe balet (+ númene); èssere ómine de pacu prus o mancu = pagu ’e tzou, de pagu cabbale; èssere a mancu maledhu = istai unu pagu mellus de saludi; fàghere a mancu de carchi cosa = istare chentza, lassare istare; mancu po conca, po sonnu = mancu a bi pessare!; bènnere mancu, torrai de mancu = menguai, pèrdiri fortzas, essire peus, andhare de male in peus
Frasi
ch'est colau su prus e no che at a colare su mancu?
2.
si est gai mancu bi andho ◊ mancu a lèzere faghet, cun custa lughe ◊ no bi andhas tue e mancu deo! ◊ machisonza, no ti ndhe faghes mancu sa birgonza de faedhare gai?! ◊ no timet mancu sas annadas malas ◊ non piaghet mancu a isse ◊ cun custu corriaxu, sa bachixedha mancu si acatat de èssi giunta!
3.
diaderus ndi fatzu de mancu de atrus trumentus! ◊ faghídendhe a mancu de fumare! ◊ no si ndhe podet fàghere de mancu a manigare
4.
no ndhe at iscobiadu a sa muzere ca issa si fit posta chena mancu a sa parte de sa cuscénscia
5.
mi brigat puru, mancu lu apa fatu pro cumbénia mia! ◊ mi catzas mancus chi sia unu cane! ◊ ite presse, mancu chi sias una chida sena papare?!
6.
a mie mi ant acumpanzadu duas féminas fatendhe lughe cun d-unu titzone inchesu e brinchendhe muros de tres tancas: mancu sas rutas chi amus leadu!…◊ za nos est costadu cust'ozu… mancu su fritu chi amus leadu collindhe s'olia!
7.
sa cosa chi no benit mai mancu est sa paràgula de Deus ◊ custa est funtana chi no benit mai mancu, ne in istiu e ne in annadas de sicore ◊ sa mere de domo, custa dea-pobidha, non beniat mai mancu in sas netzessidades (Z.Zazzu)
Cognomi e Proverbi
smb:
Mancu
Etimo
itl.
Traduzioni
Francese
moins,
non plus,
pas,
même
Inglese
not so much as
Spagnolo
menos,
ni,
ni siquiera
Italiano
méno,
nemméno,
neppure
Tedesco
wenigste (Subst.),
weniger (Adv.),
nicht einmal (Adv.).
mèda , avb, nm, prn, agt: mera,
meta Definizione
avb.: in manera airada, craca, càdria, forte; prn. e nm. de gente o de cosa: in cantidade manna o númeru mannu (no càmbiat de m. a f.: sos medas, sas medas); agt.: chi est in cantidade manna, in númeru mannu, no càmbiat de m. a f. e candho est postu apustis de su nm. po su prus no càmbiat mancu de su sing. a su pl.: si ponet agiummai sèmpere apustis de su nm. e candho est avb. sèmpere apustis / min. = meditu, meditzu
Sinonimi e contrari
abbedhu,
abbotu
| ctr.
pacu
Modi di dire
csn:
pagu meda = paghitzedhu, paghitzedhedhu; mera famíglia tenit? = famíllia manna, fizos meda; dae meda = de diora, de tempus meda; mera 'e cosa!… = est tropu su chi cheres!, bastat gai!, àteru nono!
Frasi
mi piaghes meda ◊ custa cosa fata aici bandat bèni meda ◊ onzi canale de sa cobertura falat a butarolu, de cantu est proindhe meda ◊ sos Sardos perdent, ca sunt meda pagos e ant mínimas fortzas in parada (S.Lay Deidda)◊ sunt ómines chin s'ojada marfusa e bia, buglistas meda ◊ cussu est prus meda de custu ◊ sa craba inoghe rendhet prus meda de sa erveghe
2.
medas pagus faint unu meda ◊ medas iscialant in sa pedhe anzena ◊ de totu cussu brutore, su meda za ch'est andhadu ◊ de cantas medas fint…, sas berbeghes, ndhe as cambadu una puru! ◊ de su pagu paghedhu: de su meda nudha ◊ metas sont mortos ◊ si semus in medas bi la faghimus ◊ amus pagu ma cherimus meda ◊ de custu cundhimentu bi ndhe cheret meda
3.
a su mundhu tia chèrrere abboghinare cosas medas (A.M.Leone)◊ su ferenu meda dhi est zai passau ◊ un'annu ch'est passadu e cosas meda no sunt piús che tandho ◊ ganas de si cojai no ndi tenit mera ◊ custas peràulas sunt medas ◊ zente meda faghet goi ◊ bi aiat zente meda ◊ cussa cosa praxit a genti mera
4.
sos fizos che sunt emigrados dae meda
Cognomi e Proverbi
smb:
Medas
Etimo
ltn.
meta
Traduzioni
Francese
assez,
beaucoup
Inglese
much (very),
hard
Spagnolo
mucho,
muy
Italiano
mólto,
tanto,
assài,
parécchio,
numeróso,
intensaménte
Tedesco
sehr (intensità),
viel (quantità),
zahlreich,
intensiv.
pachitzédhu , agt, nm: paghighedhu,
paghitzedhu,
pazichedhu Definizione
min. de pachitzu: chi est in cantidade pitichedha, de pagu contu, chi est cosa de pagu contu
Sinonimi e contrari
acantedhu,
agigu,
aizaredhu,
apenighedhu,
izedhu,
pachedhu,
pagaredhu,
pibidedhu,
pódhixi,
talighedhu,
tzúniu
/
paghitu,
paghitzedhedhu
| ctr.
meda
Frasi
abbarrae galu unu patzichedhu inoche! ◊ cun cudhu paghighedhu s'ingrassat e si campat mes'annu
Traduzioni
Francese
assez peu
Inglese
not much
Spagnolo
poquito
Italiano
pochino
Tedesco
wenig,
ein klein wenig.
pódhixi , nm Definizione
su pódhighe mannu de sa manu; un'apenas de cosa, unu tanti pigau cun sa punta de duos o tres pódhighes: podhixedhu si narat fintzes po iscutighedha, apenas de ora
Sinonimi e contrari
didumannu,
podhichemannu
/
gradixedhu,
iscuta,
pachitzedhu,
talighedhu,
tanchixedhu,
podhicada
2.
poboritu, mancu unu pódhixi de sabi in conca portat! ◊ seus che is mobentis in sa moba, girendu po unu podhixedhu de farra! ◊ dhi domandu de tenni unu podhixedhu de passiéntzia
3.
mi setzu unu podhixedhu, no m'istentu ◊ aspetit unu podhixedhu! ◊ lassaminci essiri unu podhixedhu a foras!
Traduzioni
Francese
assez peu,
petit peu
Inglese
not much
Spagnolo
poquito
Italiano
pochino
Tedesco
Daumen,
ein bißchen.
pòre , nm Definizione
cantidade manna, meda, aira / avb., a p. = meda
Sinonimi e contrari
aira,
meda,
muntone
/
bundhàntzia
Frasi
che ghirabat unu pore de dinare ◊ terra bona cussa: su pore chi ocannu est batindhe l'ant a zúchere a montovu! ◊ cun totu su pore chi aiant, medas fint bestios che pidores ◊ bidu as su pore de s'erba chi bi est? ◊ l'ant arrocau unu pore de carabbineris ◊ in cussa dommo bi est su pore: cada gràssia de Deus!
2.
nche li mandhant robba de ortu, frútura e binu a pore ◊ arribbant a pore sas rúnchines ◊ si fit divertiu a pore ◊ sa musca si li ghetaiat a pore
Etimo
ctl.
por
Traduzioni
Francese
myriade,
un très grand nombre de
Inglese
multitude,
very much
Spagnolo
sinfín,
muchísimo
Italiano
mirìade,
moltìssimo
Tedesco
Myriade,
sehr viel.
tànti , agt, prn, avb, cng: tantis,
tantu,
tantus Definizione
foedhu chi, postu po agt. o prn., inditat cantidade chentza precisada, ma mescamente nau cun su significau de meda e fintzes in su sensu de su chi dhue bolet o bisòngiat e bastat po calecuna cosa (agt. f. tanta e tanti etotu); postu po avb. inditat tempus meda; cng. intr'e duas propositziones cun valore de cunseguéntzia o fintzes de càusa / min. tantighedhu
Sinonimi e contrari
aposici,
tantecantu
Modi di dire
csn:
de tantu in tantu = totora, fatuvatu, dónnia tantis; tantus de…, tanti pro… = isceti pro…, su chi bastat po…; pro tanti ca… = andhe chi…, tantu za…; tanti za!…, tantu za!… = própiu nono!
Frasi
mai colores chin tanti netesa gosi si at bistu ◊ tantis óminis no agiudant sa mulleri ◊ tantis consilleris no boliant cussu ◊ tantis bortas faint aici ◊ de tantas malas sortes no isco a cale nàrrere ohi ◊ is mammas chi no iscínt educai is fillus dhus lassant in sa bia a tanti oras de noti!
2.
ti cres ca su tanti de su chervedhu est misurau sicundhe sa buzaca? ◊ triballamus finas a fàghere su tantu ◊ benide a manigare: su tantu bi est pro totugantos ◊ dàemi su tantu chi cheres ◊ a triballare totu s'annu pro un'incunza goi no bi est su tantu ◊ de sa banca ndi bogas su tanti chi podit serbiri ◊ custa chistioni non mi andat tanti a deretu ◊ apu pentzau tanti e mi parit chi non ammanchit nudha ◊ dógnia tanti frimaisí!
3.
sa manu fiat essida lébia e lesta tanti chi in tres diis at ispaciau totu ◊ dh'acumpàngiu dèu, tanti depu andai ◊ po tanti ca ses passendu ingunis, brinta a domu de su datori! ◊ sa domu de Tiu Perantoni fut in artu, tantis chi po lompi a pratza sua dhu'iat una pigadedha ◊ tanti zai seo a tretu de mi fàere a isposa!…◊ tantu za est comente naras tue!…◊ tanti gei fiat isceda de mantenni cuada!… (I.Lecca)◊ su babbu no giughiat prus acru de dhu brigare, tanti fut a samunare sa conca a su bestiolu
Etimo
ltn.
tantus
Traduzioni
Francese
tant de,
beaucoup,
quantité
Inglese
so (much),
much,
quantity
Spagnolo
tanto,
cantidad
Italiano
tanto,
quantità
Tedesco
viel,
Menge.