crodína , nf: crudina,
crudine,
crudinu Definizione
terra crudina, làngia meda e tostada (terrenu incruau), terra annigrina mai trebballada e po cussu tostada meda
Sinonimi e contrari
annicrinu
/
caldaja,
raschinarzu
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
terre compacte
Inglese
hard soil
Spagnolo
tierra compacta
Italiano
tèrra sòda
Tedesco
fester Grund.
fadiàe, fadiài, fadiàri , vrb: afadiai,
fadicare,
fadigare,
fatigai Definizione
pigare a immarritzone a fortza de trebballare, camminare meda o fàere isfortzu
Sinonimi e contrari
cansai,
istimpidare,
istracare,
peleai,
strachedhai
| ctr.
pasai,
sfadiai
Frasi
curriant sempri sentza de si fadiai ◊ eus a camminai abbellu e candu si fadiaus si pasiaus ◊ babbu tuo at faticatu note e die pro lassare totu a tie
Etimo
ltn.
*faticare
Traduzioni
Francese
peiner,
se fatiguer,
accabler
Inglese
to work hard,
to prostrate
Spagnolo
esforzarse
Italiano
faticare,
prostrare
Tedesco
ermüden,
schwächen.
ferrínzu , agt Definizione
chi est forte che ferru
Sinonimi e contrari
ferrinu
2.
mancari siat betzu est ancora ferrinzu
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
de fer
Inglese
hard
Spagnolo
férreo,
de hierro
Italiano
fèrreo
Tedesco
eisern.
gremédhu , agt Definizione
nau de cosa de còere sicada, àrrida (es. fae, chíghere), chi est de malu cotu, malu a còere
Sinonimi e contrari
malacoi
| ctr.
coxibi
Traduzioni
Francese
de cuisson difficile
Inglese
hard to cook
Spagnolo
teniente,
verriondo
Italiano
di diffìcile cottura
Tedesco
schwer kochbar.
ingeniài , vrb: ingeniare,
ingignai,
inginnai,
inginniai,
inzeniare Definizione
andhare a géniu, èssere a gustu, pràghere; fàere sa cosa faendho a médiu fintzes si no est fàcile, pentzandhodhas totu, imbentandho calecuna cosa noa, diferente (mescamente in forma rfl.), fintzes cuncordare calecuna cosa; fàere s'inginna, s'incàsciu in is doas de is carradas po dhis pònnere is fundhos / i. a unu (nadu mescamente de fizos) = betàresi, tènnere su betu, s'assemizu de sos parentes; èssiri inginnau a… = èssere a zisa de…, fatu a…; inginnai trassas = trassai, ordiminzare carchi cosa a trassa
Sinonimi e contrari
geniare
/
abbirtiai,
arragnare,
imbentai,
indeletare,
inteltiare
/
cuncodrai
/
abbaradhare,
abbelare,
imbelare,
indeosare
Frasi
a mimi no m'ingéniat: tropu arrústicu est! (A.Garau)
2.
at biu s'ómini fracóngiu? at ingeniau a su babbu! ◊ sa fémina mala fait s'ómini trasseri e aici su pobidhu est custrintu a inginnai trassas po pòdiri papai ◊ su chi no tenit cosa de fai nd'inginnat de cosas!…
3.
mi so ingeniadu a chircare ◊ cussu s'inzéniat a fàghere de totu, ma chentza fàghere no abbarrat ◊ pro bois m'inzénio a totu su chi poto ◊ cun carilloni e follas de iscraria inginnant una pipia de serbussu (G.Moi)◊ don Masedhu non iat mai ingeniau nudha: su bèni e su mali dh'iat fatu su fradi (I.Lecca)◊ mi depu ingeniai po unu tzichedhu de binu
4.
tui ses inginnau a tiàulu! (G.Mura)
Cognomi e Proverbi
prb:
chie no s'inzéniat no campat
Etimo
itl.
Traduzioni
Francese
plaire,
faire un peu de tout,
s'arranger
Inglese
to try hard,
to go down well
Spagnolo
caer bien,
ingeniárse
Italiano
andare a gènio,
ingegnarsi,
industriarsi
Tedesco
gefallen,
sich bemühen.
ispabógliu , nm: ispabolzu,
ispaborzu,
ispaporju,
ispaporzu,
ispavolzu,
ispobolzu,
ispravorzu Definizione
foedhu chi narant sèmpere in su sensu de cosa peleosa, difícile, chi faet sufrire, istare male, ma chi iat a èssere nau in cobertantza, ca iat a bòllere nàrrere gosu, comodidade, pàusu, asséliu, ispàssiu
Sinonimi e contrari
ispregolzu
Modi di dire
csn:
fàghere una cosa a malu i. = a pelea, a inzotu; manigare a s'i. = a meda, fintzas a no bi ndhe istare prus; a i. = cun paga lughe
Frasi
già l'apo s'ispaborzu cun tegus!…◊ già mi ndh'at dadu de ispaborzu, cussa criadura! Assiat! (G.Ruju)◊ ite ispaborzu sa betzesa!…◊ incomintzat luego s'ispaborzu de sos profumos sos piús rafinados…: sulos púdidos, rutos isfogados che candho manigadu ant in mortorzu (Grolle)◊ in cussa domo da bi l'ant s’ispabógliu, ant postu sos ferros a su fizu!
2.
no apo ispabolzu in logu (P.Casu)◊ si aia àpiu una dàlia po s'abbutonadorzu fipo istau s'ispaporzu de sos pitzinnos! (A.Cucca)◊ suta a cumandhu anzenu no mi drommio a bonu ispravorzu
3.
semper mi ne so pesadu, mancaris a malu ispobolzu (M.Monterra)◊ at fatu totu a malu ispaborzu, gherrendhe chin prunetza e ruedhu ◊ siscura, est a malu ispravorzu, morindhe e chentza mòrrere! ◊ istant tota die tibbitabba sas feminedhas cun totu ispabolzu, samunendhe ◊ za apo dormiu ma a malu ispaporju
Etimo
ltn.
ex + pauper
Traduzioni
Francese
sacré travail
Inglese
hard work
Spagnolo
tute,
zurra (f)
Italiano
faticàccia
Tedesco
schwere Anstrengung.
istimpidàre , vrb Definizione
pigare un'istimpida, una cadha, pelea o múngia manna
Sinonimi e contrari
cansai,
fadiae,
istracare,
peleai,
strachedhai
| ctr.
pasai
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
peiner,
se fatiguer
Inglese
to work hard
Spagnolo
darse un tute,
cansarse
Italiano
fare una sfaticata
Tedesco
sich abschinden.
mèda , avb, nm, prn, agt: mera,
meta Definizione
avb.: in manera airada, craca, càdria, forte; prn. e nm. de gente o de cosa: in cantidade manna o númeru mannu (no càmbiat de m. a f.: sos medas, sas medas); agt.: chi est in cantidade manna, in númeru mannu, no càmbiat de m. a f. e candho est postu apustis de su nm. po su prus no càmbiat mancu de su sing. a su pl.: si ponet agiummai sèmpere apustis de su nm. e candho est avb. sèmpere apustis / min. = meditu, meditzu
Sinonimi e contrari
abbedhu,
abbotu
| ctr.
pacu
Modi di dire
csn:
pagu meda = paghitzedhu, paghitzedhedhu; mera famíglia tenit? = famíllia manna, fizos meda; dae meda = de diora, de tempus meda; mera 'e cosa!… = est tropu su chi cheres!, bastat gai!, àteru nono!
Frasi
mi piaghes meda ◊ custa cosa fata aici bandat bèni meda ◊ onzi canale de sa cobertura falat a butarolu, de cantu est proindhe meda ◊ sos Sardos perdent, ca sunt meda pagos e ant mínimas fortzas in parada (S.Lay Deidda)◊ sunt ómines chin s'ojada marfusa e bia, buglistas meda ◊ cussu est prus meda de custu ◊ sa craba inoghe rendhet prus meda de sa erveghe
2.
medas pagus faint unu meda ◊ medas iscialant in sa pedhe anzena ◊ de totu cussu brutore, su meda za ch'est andhadu ◊ de cantas medas fint…, sas berbeghes, ndhe as cambadu una puru! ◊ de su pagu paghedhu: de su meda nudha ◊ metas sont mortos ◊ si semus in medas bi la faghimus ◊ amus pagu ma cherimus meda ◊ de custu cundhimentu bi ndhe cheret meda
3.
a su mundhu tia chèrrere abboghinare cosas medas (A.M.Leone)◊ su ferenu meda dhi est zai passau ◊ un'annu ch'est passadu e cosas meda no sunt piús che tandho ◊ ganas de si cojai no ndi tenit mera ◊ custas peràulas sunt medas ◊ zente meda faghet goi ◊ bi aiat zente meda ◊ cussa cosa praxit a genti mera
4.
sos fizos che sunt emigrados dae meda
Cognomi e Proverbi
smb:
Medas
Etimo
ltn.
meta
Traduzioni
Francese
assez,
beaucoup
Inglese
much (very),
hard
Spagnolo
mucho,
muy
Italiano
mólto,
tanto,
assài,
parécchio,
numeróso,
intensaménte
Tedesco
sehr (intensità),
viel (quantità),
zahlreich,
intensiv.
orijibesànte , agt Definizione
chi pecat a origas, chi intendhet pagu
Sinonimi e contrari
surdànciu,
surdatzu,
surdíghinu
| ctr.
orijilébiu
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
un peu dur d'oreille
Inglese
hard of hearing
Spagnolo
duro de oído
Italiano
sordastro
Tedesco
schwerhörig.
ortíciu , agt: antitzu,
ortiju 1,
ortitzu Definizione
chi est naschiu chentza lómpiu, chentza cumpriu: dhu narant de pipios, de animales (e de frutuàriu puru candho no lompet e ndhe orruet); si narat fintzes de cosa chi creschet pagu, a trebballu / ou ortíciu = criadu cun sa corza modhe, chena su pizu tostu
Sinonimi e contrari
agurtitu,
agurtiu
/
ingatzinau
/
agurtidura,
aurtíngiu
| ctr.
cumpridu,
lómpidu
/
imbénnidu,
losanu
Frasi
cani impressia catzedhus ortitzus
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
abortif,
grêle
Inglese
abortive,
hard
Spagnolo
abortivo,
duro,
penoso,
premioso
Italiano
abortivo,
stentato
Tedesco
abortiv,
verkümmert,
kümmerlich.
pascionàre , vrb: apascionare,
passionai,
passionare Definizione
istare o èssere a passionu, sufrindho, patindho meda; àere dolu, lastimare a ccn.
Sinonimi e contrari
penoriare,
sufrire
| ctr.
gosai
Frasi
solu, chentza acunnortu ingrogo e pasciono ◊ su coru miu est passionendi po tui ◊ si a s'amante no l'as piús in cuntzetu, nàralu, ca est passionendhe! ◊ dàemi sa risposta, no mi lessas passionare! ◊ iscàpache s'àinu a pàschere, no lu lessas presu passionendhe!
2.
non chèrgio a passionare s'isposa: apenas chi la vides torradindhe, ca s'amante isetat
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
souffrir intensément
Inglese
to suffer hard
Spagnolo
sufrir,
padecer
Italiano
patire intensaménte
Tedesco
leiden.
peleósu , agt Definizione
chi dhue bolet pelea, chi giaet pelea, múngia
Sinonimi e contrari
arrebbentosu,
fadigosu 1,
inzotosu,
matanosu,
pistosu,
trabagiosu,
trumentosu
| ctr.
discanciosu,
lébiu
Frasi
ah, peleosu andhare… e càriat subra palas su bàrriu pesosu! ◊ a tzapare in binza est peleosu, balla!
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
fatigant
Inglese
hard
Spagnolo
pesado,
agobiante
Italiano
faticóso
Tedesco
mühsam,
anstrengend.
surdíghinu , agt Definizione
nau de ccn., chi pecat a origas, chi est unu pagu surdu
Sinonimi e contrari
surdànciu
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
un peu dur d'oreille
Inglese
hard of hearing
Spagnolo
duro de oído
Italiano
sordastro
Tedesco
schwerhörig.
tostàdu , pps, agt: tostau Definizione
de tostare; chi si est intostau, fatu tostau (fintzes mortu), chi no si lassat púnghere e ne segare cun facilidade, chi a dhu incracare no cedet; nau de gente, chi perricat, abbétiat / min. tostaxinu / tostau che perda = tostu che balla, tostu meda
Sinonimi e contrari
istirau,
tiradu
/
intostadu,
tostu
/
abbetiosu
| ctr.
abbàmbiu,
lenu
/
gevi,
modhe
2.
bai ca in su brodu su cocòi tostau gei s'est ammodhiau! ◊ a Luisu in fàbbrica dhu poniant cun su picu a iscrostai tzúcuru chi si fiat callau e sidhau, prus tostau de su cimentu ◊ mi fatzu un'ou a tostau po cenai ◊ Pepe su pane tostau dhu bolet sèmpere a supas
3.
babbu tuu parit tostaxinu ma… su coru no dhu portat de pedra!
Traduzioni
Francese
tendu,
ferme,
dur
Inglese
strained,
hard
Spagnolo
tenso,
duro
Italiano
téso,
consistènte,
sòdo
Tedesco
straff,
fest.
tóstu , nm Definizione
nau de cosa, chi no si lassat púnghere, segare, trebballare, istrecare, incrubare; nau de gente, chi no si lassat cumbínchere, fintzes chi si credet meda e no s'indruchet a s'àteru, chi portat face manna, chi no sentit bregúngia
Sinonimi e contrari
abbadherigadu,
tostadu
/
mannósigu,
superbiosu
/
sfaciu
| ctr.
gevi,
modhe
Modi di dire
csn:
t. che balla = tostau che pedra; rispòndhere o faedhare a tostu, a sa tosta = azummai chentza chèrrere faedhare, coment'e chi sas peràulas li costent, coment'e unu chi si cret meda; ou cotu a t. = chi zughet cazados arbu e oidedhu; fàghere a tostu (nadu de su andhare de su corpus) = fai ladàmini tostau, a trabballu
Frasi
sa terra, coment'est tempus meda chentza pròere, est tosta ◊ tosta est sa pedra!
2.
a su ricu l'agatas sempre tostu ◊ at imbucadu a ríere… fit tostu de su risu!
3.
si ndhe riet a tostu a tostu poi tzinnit de oju a sa comare ◊ custu no l'at pótiu bajulare e rispondhet a tostu a s'ifachílliu de su maridu
Etimo
ltn.
tostus
Traduzioni
Francese
dur
Inglese
hard
Spagnolo
duro,
firme
Italiano
duro,
sòdo
Tedesco
fest.