crodína , nf: crudina,
crudine,
crudinu Definitzione
terra crudina, làngia meda e tostada (terrenu incruau), terra annigrina mai trebballada e po cussu tostada meda
Sinònimos e contràrios
annicrinu
/
caldaja,
raschinarzu
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
terre compacte
Ingresu
hard soil
Ispagnolu
tierra compacta
Italianu
tèrra sòda
Tedescu
fester Grund.
fadiàe, fadiài, fadiàri , vrb: afadiai,
fadicare,
fadigare,
fatigai Definitzione
pigare a immarritzone a fortza de trebballare, camminare meda o fàere isfortzu
Sinònimos e contràrios
cansai,
istimpidare,
istracare,
peleai,
strachedhai
| ctr.
pasai,
sfadiai
Frases
curriant sempri sentza de si fadiai ◊ eus a camminai abbellu e candu si fadiaus si pasiaus ◊ babbu tuo at faticatu note e die pro lassare totu a tie
Ètimu
ltn.
*faticare
Tradutziones
Frantzesu
peiner,
se fatiguer,
accabler
Ingresu
to work hard,
to prostrate
Ispagnolu
esforzarse
Italianu
faticare,
prostrare
Tedescu
ermüden,
schwächen.
ferrínzu , agt Definitzione
chi est forte che ferru
Sinònimos e contràrios
ferrinu
2.
mancari siat betzu est ancora ferrinzu
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
de fer
Ingresu
hard
Ispagnolu
férreo,
de hierro
Italianu
fèrreo
Tedescu
eisern.
gremédhu , agt Definitzione
nau de cosa de còere sicada, àrrida (es. fae, chíghere), chi est de malu cotu, malu a còere
Sinònimos e contràrios
malacoi
| ctr.
coxibi
Tradutziones
Frantzesu
de cuisson difficile
Ingresu
hard to cook
Ispagnolu
teniente,
verriondo
Italianu
di diffìcile cottura
Tedescu
schwer kochbar.
ingeniài , vrb: ingeniare,
ingignai,
inginnai,
inginniai,
inzeniare Definitzione
andhare a géniu, èssere a gustu, pràghere; fàere sa cosa faendho a médiu fintzes si no est fàcile, pentzandhodhas totu, imbentandho calecuna cosa noa, diferente (mescamente in forma rfl.), fintzes cuncordare calecuna cosa; fàere s'inginna, s'incàsciu in is doas de is carradas po dhis pònnere is fundhos / i. a unu (nadu mescamente de fizos) = betàresi, tènnere su betu, s'assemizu de sos parentes; èssiri inginnau a… = èssere a zisa de…, fatu a…; inginnai trassas = trassai, ordiminzare carchi cosa a trassa
Sinònimos e contràrios
geniare
/
abbirtiai,
arragnare,
imbentai,
indeletare,
inteltiare
/
cuncodrai
/
abbaradhare,
abbelare,
imbelare,
indeosare
Frases
a mimi no m'ingéniat: tropu arrústicu est! (A.Garau)
2.
at biu s'ómini fracóngiu? at ingeniau a su babbu! ◊ sa fémina mala fait s'ómini trasseri e aici su pobidhu est custrintu a inginnai trassas po pòdiri papai ◊ su chi no tenit cosa de fai nd'inginnat de cosas!…
3.
mi so ingeniadu a chircare ◊ cussu s'inzéniat a fàghere de totu, ma chentza fàghere no abbarrat ◊ pro bois m'inzénio a totu su chi poto ◊ cun carilloni e follas de iscraria inginnant una pipia de serbussu (G.Moi)◊ don Masedhu non iat mai ingeniau nudha: su bèni e su mali dh'iat fatu su fradi (I.Lecca)◊ mi depu ingeniai po unu tzichedhu de binu
4.
tui ses inginnau a tiàulu! (G.Mura)
Sambenados e Provèrbios
prb:
chie no s'inzéniat no campat
Ètimu
itl.
Tradutziones
Frantzesu
plaire,
faire un peu de tout,
s'arranger
Ingresu
to try hard,
to go down well
Ispagnolu
caer bien,
ingeniárse
Italianu
andare a gènio,
ingegnarsi,
industriarsi
Tedescu
gefallen,
sich bemühen.
ispabógliu , nm: ispabolzu,
ispaborzu,
ispaporju,
ispaporzu,
ispavolzu,
ispobolzu,
ispravorzu Definitzione
foedhu chi narant sèmpere in su sensu de cosa peleosa, difícile, chi faet sufrire, istare male, ma chi iat a èssere nau in cobertantza, ca iat a bòllere nàrrere gosu, comodidade, pàusu, asséliu, ispàssiu
Sinònimos e contràrios
ispregolzu
Maneras de nàrrere
csn:
fàghere una cosa a malu i. = a pelea, a inzotu; manigare a s'i. = a meda, fintzas a no bi ndhe istare prus; a i. = cun paga lughe
Frases
già l'apo s'ispaborzu cun tegus!…◊ già mi ndh'at dadu de ispaborzu, cussa criadura! Assiat! (G.Ruju)◊ ite ispaborzu sa betzesa!…◊ incomintzat luego s'ispaborzu de sos profumos sos piús rafinados…: sulos púdidos, rutos isfogados che candho manigadu ant in mortorzu (Grolle)◊ in cussa domo da bi l'ant s’ispabógliu, ant postu sos ferros a su fizu!
2.
no apo ispabolzu in logu (P.Casu)◊ si aia àpiu una dàlia po s'abbutonadorzu fipo istau s'ispaporzu de sos pitzinnos! (A.Cucca)◊ suta a cumandhu anzenu no mi drommio a bonu ispravorzu
3.
semper mi ne so pesadu, mancaris a malu ispobolzu (M.Monterra)◊ at fatu totu a malu ispaborzu, gherrendhe chin prunetza e ruedhu ◊ siscura, est a malu ispravorzu, morindhe e chentza mòrrere! ◊ istant tota die tibbitabba sas feminedhas cun totu ispabolzu, samunendhe ◊ za apo dormiu ma a malu ispaporju
Ètimu
ltn.
ex + pauper
Tradutziones
Frantzesu
sacré travail
Ingresu
hard work
Ispagnolu
tute,
zurra (f)
Italianu
faticàccia
Tedescu
schwere Anstrengung.
istimpidàre , vrb Definitzione
pigare un'istimpida, una cadha, pelea o múngia manna
Sinònimos e contràrios
cansai,
fadiae,
istracare,
peleai,
strachedhai
| ctr.
pasai
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
peiner,
se fatiguer
Ingresu
to work hard
Ispagnolu
darse un tute,
cansarse
Italianu
fare una sfaticata
Tedescu
sich abschinden.
mèda , avb, nm, prn, agt: mera,
meta Definitzione
avb.: in manera airada, craca, càdria, forte; prn. e nm. de gente o de cosa: in cantidade manna o númeru mannu (no càmbiat de m. a f.: sos medas, sas medas); agt.: chi est in cantidade manna, in númeru mannu, no càmbiat de m. a f. e candho est postu apustis de su nm. po su prus no càmbiat mancu de su sing. a su pl.: si ponet agiummai sèmpere apustis de su nm. e candho est avb. sèmpere apustis / min. = meditu, meditzu
Sinònimos e contràrios
abbedhu,
abbotu
| ctr.
pacu
Maneras de nàrrere
csn:
pagu meda = paghitzedhu, paghitzedhedhu; mera famíglia tenit? = famíllia manna, fizos meda; dae meda = de diora, de tempus meda; mera 'e cosa!… = est tropu su chi cheres!, bastat gai!, àteru nono!
Frases
mi piaghes meda ◊ custa cosa fata aici bandat bèni meda ◊ onzi canale de sa cobertura falat a butarolu, de cantu est proindhe meda ◊ sos Sardos perdent, ca sunt meda pagos e ant mínimas fortzas in parada (S.Lay Deidda)◊ sunt ómines chin s'ojada marfusa e bia, buglistas meda ◊ cussu est prus meda de custu ◊ sa craba inoghe rendhet prus meda de sa erveghe
2.
medas pagus faint unu meda ◊ medas iscialant in sa pedhe anzena ◊ de totu cussu brutore, su meda za ch'est andhadu ◊ de cantas medas fint…, sas berbeghes, ndhe as cambadu una puru! ◊ de su pagu paghedhu: de su meda nudha ◊ metas sont mortos ◊ si semus in medas bi la faghimus ◊ amus pagu ma cherimus meda ◊ de custu cundhimentu bi ndhe cheret meda
3.
a su mundhu tia chèrrere abboghinare cosas medas (A.M.Leone)◊ su ferenu meda dhi est zai passau ◊ un'annu ch'est passadu e cosas meda no sunt piús che tandho ◊ ganas de si cojai no ndi tenit mera ◊ custas peràulas sunt medas ◊ zente meda faghet goi ◊ bi aiat zente meda ◊ cussa cosa praxit a genti mera
4.
sos fizos che sunt emigrados dae meda
Sambenados e Provèrbios
smb:
Medas
Ètimu
ltn.
meta
Tradutziones
Frantzesu
assez,
beaucoup
Ingresu
much (very),
hard
Ispagnolu
mucho,
muy
Italianu
mólto,
tanto,
assài,
parécchio,
numeróso,
intensaménte
Tedescu
sehr (intensità),
viel (quantità),
zahlreich,
intensiv.
orijibesànte , agt Definitzione
chi pecat a origas, chi intendhet pagu
Sinònimos e contràrios
surdànciu,
surdatzu,
surdíghinu
| ctr.
orijilébiu
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
un peu dur d'oreille
Ingresu
hard of hearing
Ispagnolu
duro de oído
Italianu
sordastro
Tedescu
schwerhörig.
ortíciu , agt: antitzu,
ortiju 1,
ortitzu Definitzione
chi est naschiu chentza lómpiu, chentza cumpriu: dhu narant de pipios, de animales (e de frutuàriu puru candho no lompet e ndhe orruet); si narat fintzes de cosa chi creschet pagu, a trebballu / ou ortíciu = criadu cun sa corza modhe, chena su pizu tostu
Sinònimos e contràrios
agurtitu,
agurtiu
/
ingatzinau
/
agurtidura,
aurtíngiu
| ctr.
cumpridu,
lómpidu
/
imbénnidu,
losanu
Frases
cani impressia catzedhus ortitzus
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
abortif,
grêle
Ingresu
abortive,
hard
Ispagnolu
abortivo,
duro,
penoso,
premioso
Italianu
abortivo,
stentato
Tedescu
abortiv,
verkümmert,
kümmerlich.
pascionàre , vrb: apascionare,
passionai,
passionare Definitzione
istare o èssere a passionu, sufrindho, patindho meda; àere dolu, lastimare a ccn.
Sinònimos e contràrios
penoriare,
sufrire
| ctr.
gosai
Frases
solu, chentza acunnortu ingrogo e pasciono ◊ su coru miu est passionendi po tui ◊ si a s'amante no l'as piús in cuntzetu, nàralu, ca est passionendhe! ◊ dàemi sa risposta, no mi lessas passionare! ◊ iscàpache s'àinu a pàschere, no lu lessas presu passionendhe!
2.
non chèrgio a passionare s'isposa: apenas chi la vides torradindhe, ca s'amante isetat
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
souffrir intensément
Ingresu
to suffer hard
Ispagnolu
sufrir,
padecer
Italianu
patire intensaménte
Tedescu
leiden.
peleósu , agt Definitzione
chi dhue bolet pelea, chi giaet pelea, múngia
Sinònimos e contràrios
arrebbentosu,
fadigosu 1,
inzotosu,
matanosu,
pistosu,
trabagiosu,
trumentosu
| ctr.
discanciosu,
lébiu
Frases
ah, peleosu andhare… e càriat subra palas su bàrriu pesosu! ◊ a tzapare in binza est peleosu, balla!
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
fatigant
Ingresu
hard
Ispagnolu
pesado,
agobiante
Italianu
faticóso
Tedescu
mühsam,
anstrengend.
surdíghinu , agt Definitzione
nau de ccn., chi pecat a origas, chi est unu pagu surdu
Sinònimos e contràrios
surdànciu
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
un peu dur d'oreille
Ingresu
hard of hearing
Ispagnolu
duro de oído
Italianu
sordastro
Tedescu
schwerhörig.
tostàdu , pps, agt: tostau Definitzione
de tostare; chi si est intostau, fatu tostau (fintzes mortu), chi no si lassat púnghere e ne segare cun facilidade, chi a dhu incracare no cedet; nau de gente, chi perricat, abbétiat / min. tostaxinu / tostau che perda = tostu che balla, tostu meda
Sinònimos e contràrios
istirau,
tiradu
/
intostadu,
tostu
/
abbetiosu
| ctr.
abbàmbiu,
lenu
/
gevi,
modhe
2.
bai ca in su brodu su cocòi tostau gei s'est ammodhiau! ◊ a Luisu in fàbbrica dhu poniant cun su picu a iscrostai tzúcuru chi si fiat callau e sidhau, prus tostau de su cimentu ◊ mi fatzu un'ou a tostau po cenai ◊ Pepe su pane tostau dhu bolet sèmpere a supas
3.
babbu tuu parit tostaxinu ma… su coru no dhu portat de pedra!
Tradutziones
Frantzesu
tendu,
ferme,
dur
Ingresu
strained,
hard
Ispagnolu
tenso,
duro
Italianu
téso,
consistènte,
sòdo
Tedescu
straff,
fest.
tóstu , nm Definitzione
nau de cosa, chi no si lassat púnghere, segare, trebballare, istrecare, incrubare; nau de gente, chi no si lassat cumbínchere, fintzes chi si credet meda e no s'indruchet a s'àteru, chi portat face manna, chi no sentit bregúngia
Sinònimos e contràrios
abbadherigadu,
tostadu
/
mannósigu,
superbiosu
/
sfaciu
| ctr.
gevi,
modhe
Maneras de nàrrere
csn:
t. che balla = tostau che pedra; rispòndhere o faedhare a tostu, a sa tosta = azummai chentza chèrrere faedhare, coment'e chi sas peràulas li costent, coment'e unu chi si cret meda; ou cotu a t. = chi zughet cazados arbu e oidedhu; fàghere a tostu (nadu de su andhare de su corpus) = fai ladàmini tostau, a trabballu
Frases
sa terra, coment'est tempus meda chentza pròere, est tosta ◊ tosta est sa pedra!
2.
a su ricu l'agatas sempre tostu ◊ at imbucadu a ríere… fit tostu de su risu!
3.
si ndhe riet a tostu a tostu poi tzinnit de oju a sa comare ◊ custu no l'at pótiu bajulare e rispondhet a tostu a s'ifachílliu de su maridu
Ètimu
ltn.
tostus
Tradutziones
Frantzesu
dur
Ingresu
hard
Ispagnolu
duro,
firme
Italianu
duro,
sòdo
Tedescu
fest.