aciúmu , nm Definition
su bufare a meda, imbriagandhosi
Synonyms e antonyms
cochera,
coichina,
coidura,
cota,
cotua,
imbreachera
Sentences
a su primu chi at fatu s'aciumu dh'as ispintu tanti a forti chi unu sonnu símili a sa morti in sa tenda dh'at isterrinau (Matta)
Etymon
srd.
Translations
French
cuite
English
tippling
Spanish
el beber mucho hasta emborracharse
Italian
sbevazzata
German
Saufen.
amicàtu , pps, agt: amigadu Definition
de amicare; chi istat a meda cun is amigos, chi ndhe tenet medas; chi si dha intendhet cun àtera fémina (o àter'ómine)
Synonyms e antonyms
afancedhau,
afantadu,
amistadu
2.
che at catzadu su maridu ca fit amigada cun àter'ómine
Translations
French
concubin
English
concubinary
Spanish
que pasa mucho tiempo con sus amigos,
amante
Italian
concubinàrio
German
in wilder Ehe Lebende.
ammascarài , vrb Definition
imbrutare de mascara, de tzintziedhu; arrennegare meda, fàere niedhu o pèrdere sa bisura po s'arrennegu: nau de su tempus, isconciare, fàere tempus malu
Synonyms e antonyms
intentiedhare
2.
si mi lassas ammascarai ti dh'ongu dèu, su tanti!…◊ dh'apu bia ammascarara…, fiat cosa de timi! ◊ candu si ammàscarat su mari, balla, gi est cosa de dhui acostai!…
3.
chi mi bit ammascarau, bai ca su piciochedhu nc'istupat debressi!
Etymon
ctl.
(en)mascarar
Translations
French
se farder outrageusement
English
to soil oneself,
to make up in an overdone way (oneself)
Spanish
repintarse,
enfadarse mucho
Italian
imbrattarsi,
truccarsi in mòdo esagerato
German
sich übermäßig schminken.
aprummonàre , vrb Definition
giare o pigare carda, arrennegu meda, tzacu meda
Synonyms e antonyms
aciumonare,
afelonare,
imprumonare
Sentences
mi ndhe aprummonat solu a bi pessare a totu su male chi mi ant fatu!
Etymon
srd.
Translations
French
avoir du dépit,
prendre la mouche
English
to make s.o. angry
Spanish
enfadarse mucho
Italian
fare stizza
German
jdn ärgern,
sich ärgern.
aterechè , prep: atrechè Definition
meda méngius, meda prus mannu, meda peus, totu un’àtera cosa / a/c. apustis de custu foedhu, sa cunsonante de cuménciu de su foedhu prus ainnanti no mudat mai sonu e antzis si afortit (aterechè fatu!… = aterechefatu!, aterechè brullas!… = nr. aterechebbrúllas, aterechè gai!… = aterecheggài)
Synonyms e antonyms
sinochè
Sentences
atereché gai si ndh'at bidu! ◊ aterechè isse bi ndh'at! ◊ aterechè brullas: totu abberu fit! ◊ aterechè chibudha bi cheret pro essire fortes!…◊ a Larentu nachi si l'est isparadu su fusile: aterechè brullas! (G.Ruju)◊ atrechè divertimentos: a traballare est!
Translations
French
bien plus
English
something better
Spanish
mucho más
Italian
tutt'altro,
bèn piú,
bèn altro
German
alles andere,
ganz anderes.
atriciatrícia , avb: triciatrícia Definition
totu isciustu de abba o de sudore
Synonyms e antonyms
batíssia,
cobagoba,
conacona,
telciulatélciula,
tilchiatílchia,
tiritiri
Sentences
est atriciatrícia ca l'at àpidu s'abba in caminu e no zughiat paracu ◊ est pioindhe atriciatrícia ◊ babbu triulendhe fit atriciatrícia, infustu de suore
Etymon
srd.
Translations
French
ruisselant
English
dripping
Spanish
chorreante,
sudar mucho
Italian
grondante
German
triefend.
bète , agt: betze Definition
chi est mannu meda, ispropositau de mannària, de una mannària chi praghet: no càmbiat de m. a f. e ne de sing. a pl. e si narat agiummai sèmpere innanti de su nm. e solu de cosas materiales
Synonyms e antonyms
betedhe,
beterone,
cadabbete,
debbe
Sentences
bete ómine ch'est, paret un'orcu! ◊ in su ribu bi aiat una barca pariat bete bejone! ◊ abberit bete libbru grussu cantu su missale ◊ onzi bete fàula contat!…◊ pro sighire sa laghinza fatemus unu bete curridinu ◊ depiais bíere betze verga de ferru!…
2.
li connoschiat petzi sas bete manos cantu sa pala de unu furru ◊ fint bete tanatzas de frailàgliu ◊ ndh'esseit a fora un'òpera bete manna: trint'unu líbberu!
Translations
French
gros
English
big
Spanish
grande,
mucho
Italian
gròsso
German
groß.
casósu , agt Definition
nau de su late, chi rendhet meda a casu
Etymon
srd.
Translations
French
lait riche en fromage
English
rich of cheese
Spanish
leche que da mucho queso
Italian
ricco di formàggio
German
reich an Käse.
demèda , avb Definition
de tempus, de ora meda, de meda tempus a custa parte
Synonyms e antonyms
daora
Sentences
demeda est chi l'aimus acontzu cussu traste… torra segadu est!
Etymon
srd.
Translations
French
il y a beaucoup de temps
English
a long time ago
Spanish
desde mucho
Italian
da mólto tèmpo fa
German
längst,
seit langer Zeit.
isminunchíre, isminuncíre , vrb Definition
torrare a s'ossu, essire iscarritzinu, làngiu
Synonyms e antonyms
apedhuncare,
illanzigare,
irromasire,
istincare,
scalaxiri,
slangiri
Translations
French
maigrir beaucoup
English
to lose weight a lot
Spanish
adelgazar mucho
Italian
dimagrire mólto
German
abnehmen.
marturàre , vrb: ammarturai*,
marturiai,
marturiare Definition
orrúere a malàidu a tempos longos, màrture, chentza ndhe pòdere sanare; sufrire meda, che màrture, guastare, fintzes fàere sufrire o penare
Synonyms e antonyms
irmalaidare
/
allizare
/
trumentai
| ctr.
sanai
/
bodire,
gosai
Sentences
a isse lu martúriat su dolore ◊ gighiat sos ojos marturiados de su piantu ◊ tenet una fiza tunconida, marturiada in sa carena barant'annos ◊ sa Sardigna est marturiada de s'isfrutamentu
2.
custa prantaza cheret prantada prima chi si martúriet de su totu
3.
iscominigaus, no isceis comente marturiai is pòberos?!
Translations
French
souffrir
English
to suffer a long sickness (from)
Spanish
enfermar,
sufrir mucho
Italian
patire,
soffrire a lungo per malattìa
German
leiden.
mèda , avb, nm, prn, agt: mera,
meta Definition
avb.: in manera airada, craca, càdria, forte; prn. e nm. de gente o de cosa: in cantidade manna o númeru mannu (no càmbiat de m. a f.: sos medas, sas medas); agt.: chi est in cantidade manna, in númeru mannu, no càmbiat de m. a f. e candho est postu apustis de su nm. po su prus no càmbiat mancu de su sing. a su pl.: si ponet agiummai sèmpere apustis de su nm. e candho est avb. sèmpere apustis / min. = meditu, meditzu
Synonyms e antonyms
abbedhu,
abbotu
| ctr.
pacu
Idioms
csn:
pagu meda = paghitzedhu, paghitzedhedhu; mera famíglia tenit? = famíllia manna, fizos meda; dae meda = de diora, de tempus meda; mera 'e cosa!… = est tropu su chi cheres!, bastat gai!, àteru nono!
Sentences
mi piaghes meda ◊ custa cosa fata aici bandat bèni meda ◊ onzi canale de sa cobertura falat a butarolu, de cantu est proindhe meda ◊ sos Sardos perdent, ca sunt meda pagos e ant mínimas fortzas in parada (S.Lay Deidda)◊ sunt ómines chin s'ojada marfusa e bia, buglistas meda ◊ cussu est prus meda de custu ◊ sa craba inoghe rendhet prus meda de sa erveghe
2.
medas pagus faint unu meda ◊ medas iscialant in sa pedhe anzena ◊ de totu cussu brutore, su meda za ch'est andhadu ◊ de cantas medas fint…, sas berbeghes, ndhe as cambadu una puru! ◊ de su pagu paghedhu: de su meda nudha ◊ metas sont mortos ◊ si semus in medas bi la faghimus ◊ amus pagu ma cherimus meda ◊ de custu cundhimentu bi ndhe cheret meda
3.
a su mundhu tia chèrrere abboghinare cosas medas (A.M.Leone)◊ su ferenu meda dhi est zai passau ◊ un'annu ch'est passadu e cosas meda no sunt piús che tandho ◊ ganas de si cojai no ndi tenit mera ◊ custas peràulas sunt medas ◊ zente meda faghet goi ◊ bi aiat zente meda ◊ cussa cosa praxit a genti mera
4.
sos fizos che sunt emigrados dae meda
Surnames and Proverbs
smb:
Medas
Etymon
ltn.
meta
Translations
French
assez,
beaucoup
English
much (very),
hard
Spanish
mucho,
muy
Italian
mólto,
tanto,
assài,
parécchio,
numeróso,
intensaménte
German
sehr (intensità),
viel (quantità),
zahlreich,
intensiv.
podhinósu , agt Definition
nau de farra, chi portat pódhine meda; chi est intzitziedhau
Synonyms e antonyms
fodhinosu
/
mascarosu
Etymon
srd.
Translations
French
plein de son
English
branny
Spanish
con mucho salvado
Italian
cruscóso
German
kleiig.