abriòne , nm Definizione
cosa areste meda
Sinonimi e contrari
crabione
Cognomi e Proverbi
smb:
Abrioni
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
sauvage
Inglese
big wild
Spagnolo
salvaje
Italiano
selvaticóne
Tedesco
sehr wild.
achipíre, achipíri , vrb Definizione
fàere meda in pag'ora; fàere a ora, a tempus
Sinonimi e contrari
achivire,
aciviri,
acodie
Modi di dire
csn:
a. bisonzu = resèssere a fàghere; a. a su dovere = atèndhere a su dovere, fai unu doveri
Frasi
chie est lestru e cabosu achipit in su tribàgliu ◊ a cosire a màchina s'achipit prus chi no a manu ◊ pro achipire faghide cun ambas manos! ◊ tocat de achipire si cherimus cumprire su tribàgliu! ◊ triballu inzotosu no si ndhe achipit ◊ si s'achipit de coro su dovere che passat su tempus prus serenu
2.
chi ia achípiu a su pulma no ndhe fui torrau a pei ◊ su tempus est lestru e deo no poto achipire: lu giuto a tretu e mi at bell'e sighidu (N.Pianu)◊ oe no dh'achípio a fàere custa faina: che dh'acabbo cras ◊ candu est meda, in logu de asfaltu s'àcua no benit achipia
Etimo
itl.
accivire
Traduzioni
Francese
faire vite,
travailler efficacement
Inglese
to get through a big piece of work,
to work with efficacy
Spagnolo
despachar
Italiano
sbrigare mólto lavóro in pòco tèmpo,
lavorare con efficàcia
Tedesco
leisten,
schaffen.
arràgu , nm Definizione
apretu mannu e malu, tupamentu de su gúturu po maladia o àteru
Sinonimi e contrari
afocu,
aprentu
/
sarragu
Frasi
arragu malu s'at bidu, lampu!
2.
un'arragu bellu de no podi fuedhai dh'essit pigau!
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
grande difficulté
Inglese
big difficulty
Spagnolo
apuro
Italiano
grande difficoltà
Tedesco
große Schwierigkeit.
babbacòrra , nf: bapacorra Definizione
genia de sitzigorru mannu
Sinonimi e contrari
bacacorru,
barracorru,
bucagorra,
cocoi,
cocorra,
croca,
pissigorru 1,
sicigorru,
tabacorra
Terminologia scientifica
crp
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
limace
Inglese
big snail
Spagnolo
caracol
Italiano
lumacóne
Tedesco
große Schnecke.
bète , agt: betze Definizione
chi est mannu meda, ispropositau de mannària, de una mannària chi praghet: no càmbiat de m. a f. e ne de sing. a pl. e si narat agiummai sèmpere innanti de su nm. e solu de cosas materiales
Sinonimi e contrari
betedhe,
beterone,
cadabbete,
debbe
Frasi
bete ómine ch'est, paret un'orcu! ◊ in su ribu bi aiat una barca pariat bete bejone! ◊ abberit bete libbru grussu cantu su missale ◊ onzi bete fàula contat!…◊ pro sighire sa laghinza fatemus unu bete curridinu ◊ depiais bíere betze verga de ferru!…
2.
li connoschiat petzi sas bete manos cantu sa pala de unu furru ◊ fint bete tanatzas de frailàgliu ◊ ndh'esseit a fora un'òpera bete manna: trint'unu líbberu!
Traduzioni
Francese
gros
Inglese
big
Spagnolo
grande,
mucho
Italiano
gròsso
Tedesco
groß.
beteròne , agt Definizione
chi est mannu meda, ispropositau de mannària: a diferéssia de bete, si acordat in númeru cun su númene (e si narat solu de cosa materiale)
Sinonimi e contrari
abbetone,
bete,
betecale,
debberone
| ctr.
minoredhu,
minudu
Frasi
sos boes sunt beterones animales
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
très gros
Inglese
very big
Spagnolo
muy grande
Italiano
mólto gròsso
Tedesco
sehr groß.
blandòni , nm: brandoni Definizione
genia de cosa po aguantare prantadas is candhelas allutas
Sinonimi e contrari
aceri,
candheleri,
candhelorbu
Etimo
spn.
blandón
Traduzioni
Francese
chandelier
Inglese
big candlestick
Spagnolo
candelabro
Italiano
gròsso candelière
Tedesco
großer Kandelaber.
búa 1 , nf Definizione
genia de cosa chi istat in pitzu de s'abba, in mare, po sinnalare su logu; fémina manna e grassa meda; àteru?
Sinonimi e contrari
mandonga
Frasi
ojamomia, innòi nci at àcua meda: stau ca seus acanta de sa bua!
2.
in sas domos sas vècias sunt precandhe in bua de zanna
Etimo
itl.
Traduzioni
Francese
bouée,
grosse femme,
dondon
Inglese
buoy,
big fat woman
Spagnolo
boya
Italiano
bòa,
gavitèllo,
donnóne
Tedesco
Boje,
Riesenweib.
cadhàda , nf: cadhata Definizione
cosa chi si pesat in artu, nau pruschetotu de is fràmmulas de su fogu (ma fintzes de pruine); cuadhu o undhada manna de abba
Sinonimi e contrari
cadharida
/
aundhada
/
arborada
Frasi
ti moves dogni tantu brinca brinca e a cadhadas ti pesas che fogu (N.Marchetti)◊ dade tentu ca bi apo bidu cadhadas de fogu! ◊ si pesaiant cadhadas biancas che fumentu: fint sas undhas in su mare avolotadu ◊ su cadhu s'est pesadu a cadhadas
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
grosse vague
Inglese
big horse,
billow
Spagnolo
oleada
Italiano
cavallóne
Tedesco
großes Pferd,
Brecher.
cadínu , nm: carinu,
curinu Definizione
istrégiu mannu, artu e largu impreau fintzes po binnennare, pònnere abba e àteru; àtera genia de istrégiu prus mannu, fatu de canna isperrada intéssia o àteru cadinu po orrobba)/ min. cadinedhu
Sinonimi e contrari
gofa,
cavagna
/
lóssia,
paneri
Modi di dire
csn:
c. de arremustai = ispétzia de iscartedhu mannu chi serbit pro ndi bogai su mustu de is tinas candu est ancora cun sa binatza; c. de preta = lússia, isterzu mannu de canna intéssida a pònnere laore; c. de pannus = paneri; pisci ’e c. = chistiones o cosas personales, prus díligas; seguru che àcua in c. = seguru nudha; fai iscartedhu e c. = nàrrere, fàghere totu unu, dimandha e risposta, no chèrrere azudu; cadinu isfundau (nadu de unu) = chi no assutat mai, sempre faedhendhe
Frasi
at segadu su cadinu torrendhe dae s'abba ◊ unu cadinu de àxina podit pesai de binti a bintixincu chilus ◊ candu si binnennàt a carinus is portarois portànt totu su suci in sa camisa
2.
fit betendhe abba a cadinos ◊ custa cosa est segura che abba in cadinu…
3.
totu bollit fai issu, iscartedhu e cadinu! ◊ chini ti at nau nudha? totu ses fendi tui, iscartedhu e cadinu!
Cognomi e Proverbi
smb:
Cadinu
Terminologia scientifica
stz
Etimo
ltn.
catinus
Traduzioni
Francese
panière
Inglese
big basket
Spagnolo
cesta,
cestón
Italiano
cestóne
Tedesco
großer Korb.
cadreàtu , nm Definizione
móbbile po cicire, coment'e cadrea, a bratzos in costaos, fintzes po pigare unu malàidu ciciu
Sinonimi e contrari
cadreone
Frasi
ancu ndhe lu batant in cadreatu!…
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
chaise haute
Inglese
big chair
Spagnolo
sillón
Italiano
seggiolóne
Tedesco
Lehnstuhl.
cadreòne , nm: cadregone Definizione
cradea manna, mescamente de unu logu comente est una crésia, unu tribbunale, inue cicit un'autoridade
Sinonimi e contrari
cadirone,
cadreatu,
cadreolu
Traduzioni
Francese
chaise haute
Inglese
big chair
Spagnolo
silla grande
Italiano
seggiolóne
Tedesco
Lehnstuhl.
cadrigòni , nm Sinonimi e contrari
cadirone,
cadreatu
Traduzioni
Francese
chaise haute
Inglese
big chair
Spagnolo
silla grande
Italiano
seggiolóne
Tedesco
Lehnstuhl.
càmba 2 , nf Definizione
donniunu de is cambos o bratzos prus mannos, grussos e longos, de una mata manna; su cambighedhu de s'erba; una parte no precisa de su tàgiu
Sinonimi e contrari
artzali,
branca,
bratu,
nae,
perra,
trassali
/
cambu
Modi di dire
csn:
c. de fae, de fiore = cambu; una c. de bértula = unu fodhe; c. de fogu = una parte de su fogu fuidu chi ch'essit a un'àtera bandha; c. de riu = parte de unu riu o unu riu chi si distinghet de, o abbojat a, un'àteru, itl. affluènte; c. de mare = tretu astrintu de mare chi che intrat in sa terra; c. de mare (in suspu) = meda; c. de abba = brussu, vena manna, bundhante de abba chi essit in sas funtanas o colat in unu logu; linna de c. = a nae
Frasi
zughet onzi camba, cuss'àrbure, chi betat un'àinu de linna! ◊ comente ant pudadu ndhe l'ant segadu sas cambas dae rughes ◊ ite bellu puzone chi s'est faghindhe nidu cun tres cambas de fenu…
2.
azis a pentzare ca ne porto una camba de bértula!
3.
in cussa funtana bi essit una camba manna de abba ◊ sunt sos trainos che cambas de mare ponindhe in disisperu sas persones
Terminologia scientifica
rbr
Traduzioni
Francese
grande branche
Inglese
big branch
Spagnolo
rama
Italiano
gròsso ramo d'àlbero
Tedesco
großer Zweig.
cambaròni , nm: camberoni Definizione
càmbara manna, agiummai de prammu
Frasi
funt bendendi cambaredha pitica e camberoni
Traduzioni
Francese
grosse crevette
Inglese
big crayfish
Spagnolo
langostino
Italiano
gamberóne
Tedesco
großer Krebs.
cànnabu , nm, nf: cànnagu,
cànnau,
cannau,
cànnavu,
cànniu,
cànnua,
càuna,
càuni Definizione
genia de erba e cosas (orrobba, funes, àteru) fatas cun cust'erba; cosa a usu de fune, longa
Sinonimi e contrari
cagnu
/
cima 1,
fune,
gúmena,
libbanu,
sédina,
soca
Modi di dire
csn:
tirare tropu su c. = fàghere sos severos a tropu, apretare s'àteru; gastàresi su dinari in c. = ispèndhere pro s'impicare (nadu a frastimu)
Frasi
custa funi est de cànnua ◊ is funis de giuncu dhas festus nosu, cussas de càuni dhas comporastus
2.
sas tríschias de abba fint cànnaos a pennuleri dae sas nughes
3.
no tires tropu su cànnau… ca si podet segare! ◊ ancu bos lu gastetas in cànnau su chi tenites in sa cassavorte!
Terminologia scientifica
rba, Cannabis sativa
Etimo
ltn.
cannabus
Traduzioni
Francese
chanvre,
grosse corde de chanvre
Inglese
big hemp rope,
cannabis
Spagnolo
cáñamo
Italiano
cànapa,
cànapo
Tedesco
Hanf,
Hanfseil.
càrba , nf: carva,
càrvia Definizione
bratzu, cambu mannu de mata; nae, fintzes nae longa longa e fine po ndhe iscutulare su frutu segundhu sa mata
Sinonimi e contrari
bratu,
camba 2,
ratu,
trassali
/
magiadorza
Frasi
falant ínteri carvas, molinandhe, sas atonzinas fozas ingroghias (G.Brocca)◊ ufuladas de bentu frúschiant ínteri carvas irfozias molinandhe sa frita papuschina ◊ si fit intesa una tràchida ispramosa in mesu de sas carvas de su padente
2.
pro ndhe ghetare sa méndhula at picau una carba
Terminologia scientifica
rbr
Etimo
srdn.
Traduzioni
Francese
grande branche
Inglese
big branch
Spagnolo
rama grande
Italiano
gròsso ramo
Tedesco
großer Zweig.
carrafàle , agt, nf: cordofali,
corrofale,
garrofali Definizione
calidade de cheréssia barracochina, matuca meda
Sinonimi e contrari
cdh. carrafali
Modi di dire
csn:
fàula carrafale = manna meda; poeta carrafale = fentomadu, bonu
Frasi
sa cariasa areste tenet tenaghe tundhu che a sa carrafale…◊ at collitu ménnula durche e cariasa corrofale
2.
talentone, poete carrafale! (P.Casu)
Etimo
ctl., spn.
Traduzioni
Francese
cerise variété burlat,
napoléon
Inglese
kind of very big cherry
Spagnolo
garrafal
Italiano
qualità di ciliègia mólto gròssa
Tedesco
sehr große Kirsche.
catzillóru , nm Definizione
bardúfola manna
Sinonimi e contrari
badrufa,
morócula
Terminologia scientifica
ggs
Traduzioni
Francese
grande toupie
Inglese
big spinning top
Spagnolo
trompo,
peonza grande (f)
Italiano
trottolóne
Tedesco
großer Kreisel.
cavàgna , nf, nm: cavània,
cavànna,
cavànnia,
cavànniu,
gavagna Definizione
istrégiu mannu de càrrigu, a usu de cascita, no tanti artu, fatu a tiras longas de linna ladas e intéssias
Sinonimi e contrari
cofa
Frasi
de sa butega est essiu unu piciochedhu cun d-una cavagna de pani ◊ at pigau sa cavànnia po arregòlliri canciofa
Terminologia scientifica
stz
Traduzioni
Francese
panier,
grande corbeille
Inglese
shopping-bag,
big basket
Spagnolo
cesta
Italiano
spòrta,
gròssa césta
Tedesco
Korb.