apuría, apurída , nf Definizione
su èssere apuridos, cosa chi faet apurire
Sinonimi e contrari
aprentu,
apurimentu,
apuru
/
aprentu,
apretura,
perículu
Frasi
sa mente in sos afannos est dutora, la faghet s'apuria intraniada (P.Casu)◊ si l'at bida s'apurida!…
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
harcèlement
Inglese
heavy nuisance
Spagnolo
molestia grande
Italiano
molèstia prolungata,
eccessiva
Tedesco
Qual.
bète , agt: betze Definizione
chi est mannu meda, ispropositau de mannària, de una mannària chi praghet: no càmbiat de m. a f. e ne de sing. a pl. e si narat agiummai sèmpere innanti de su nm. e solu de cosas materiales
Sinonimi e contrari
betedhe,
beterone,
cadabbete,
debbe
Frasi
bete ómine ch'est, paret un'orcu! ◊ in su ribu bi aiat una barca pariat bete bejone! ◊ abberit bete libbru grussu cantu su missale ◊ onzi bete fàula contat!…◊ pro sighire sa laghinza fatemus unu bete curridinu ◊ depiais bíere betze verga de ferru!…
2.
li connoschiat petzi sas bete manos cantu sa pala de unu furru ◊ fint bete tanatzas de frailàgliu ◊ ndh'esseit a fora un'òpera bete manna: trint'unu líbberu!
Traduzioni
Francese
gros
Inglese
big
Spagnolo
grande,
mucho
Italiano
gròsso
Tedesco
groß.
beteròne , agt Definizione
chi est mannu meda, ispropositau de mannària: a diferéssia de bete, si acordat in númeru cun su númene (e si narat solu de cosa materiale)
Sinonimi e contrari
abbetone,
bete,
betecale,
debberone
| ctr.
minoredhu,
minudu
Frasi
sos boes sunt beterones animales
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
très gros
Inglese
very big
Spagnolo
muy grande
Italiano
mólto gròsso
Tedesco
sehr groß.
cadreòne , nm: cadregone Definizione
cradea manna, mescamente de unu logu comente est una crésia, unu tribbunale, inue cicit un'autoridade
Sinonimi e contrari
cadirone,
cadreatu,
cadreolu
Traduzioni
Francese
chaise haute
Inglese
big chair
Spagnolo
silla grande
Italiano
seggiolóne
Tedesco
Lehnstuhl.
cadrigòni , nm Sinonimi e contrari
cadirone,
cadreatu
Traduzioni
Francese
chaise haute
Inglese
big chair
Spagnolo
silla grande
Italiano
seggiolóne
Tedesco
Lehnstuhl.
camaròne , nm: camerone Definizione
fràigu, logu mannu meda, serrau, inue podet càbere gente meda o fintzes po butega, a trebballare, a chistire o arrimare cosa
Sinonimi e contrari
magasinu,
salone
Terminologia scientifica
dmo
Traduzioni
Francese
grande chambre,
grande pièce
Inglese
large room
Spagnolo
quarto grande
Italiano
cameróne
Tedesco
großes Zimmer.
càrba , nf: carva,
càrvia Definizione
bratzu, cambu mannu de mata; nae, fintzes nae longa longa e fine po ndhe iscutulare su frutu segundhu sa mata
Sinonimi e contrari
bratu,
camba 2,
ratu,
trassali
/
magiadorza
Frasi
falant ínteri carvas, molinandhe, sas atonzinas fozas ingroghias (G.Brocca)◊ ufuladas de bentu frúschiant ínteri carvas irfozias molinandhe sa frita papuschina ◊ si fit intesa una tràchida ispramosa in mesu de sas carvas de su padente
2.
pro ndhe ghetare sa méndhula at picau una carba
Terminologia scientifica
rbr
Etimo
srdn.
Traduzioni
Francese
grande branche
Inglese
big branch
Spagnolo
rama grande
Italiano
gròsso ramo
Tedesco
großer Zweig.
catzillóru , nm Definizione
bardúfola manna
Sinonimi e contrari
badrufa,
morócula
Terminologia scientifica
ggs
Traduzioni
Francese
grande toupie
Inglese
big spinning top
Spagnolo
trompo,
peonza grande (f)
Italiano
trottolóne
Tedesco
großer Kreisel.
dangallòne , nm: drangalloe,
drangalloni,
dranghilloi,
dringhilloni,
drongoloi,
drongolone,
tangalloi Definizione
ómine mannu mannu, artu, male fatu, irdeortu, pagu sàbiu puru
Sinonimi e contrari
branghilloi,
càngaru,
dangarone,
dàngaru*,
drangaglieo,
drodhe,
galloi,
giangalloi
Frasi
est a totu dí currellandu: peri bregúngia, unu dranghilloi mannu! ◊ dranghilloi tontu, baidindi! ◊ unu dringhillonedhu de piciocu… arrori!
Terminologia scientifica
zcrn
Traduzioni
Francese
gros homme maladroit et disgracieux,
sot
Inglese
dummy
Spagnolo
hombre grueso i grande un poco bobo
Italiano
uòmo gròsso e strambo,
babbèo
Tedesco
ungeschlachter Mensch.
fundhàrzu , nm Definizione
fundu de cosa prantada chi at fatu bellu, mannu, créschiu meda
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
grosse touffe
Inglese
tuft
Spagnolo
cepa grande
Italiano
gròsso césto o céspo
Tedesco
Büschel.
gràndhe , agt: grandi,
grandu,
grànduru,
granne,
grannu Definizione
inditat mannària, ma prus che àteru nau de una calidade in su sensu de meda, importante, bona e totu deosi (difatis podet acumpangiare su númene impare a mannu), po su prus no cuncordat che àteros agetivos e si ponet sèmpere innanti de su nm.: a bortas s'impreat coment'e avb. e chentza fàere acórdiu / grandhe chito = a chitzi meda
Sinonimi e contrari
ispantosu,
stravanau
Frasi
custu est unu grandhe onore ◊ depeus fai una grandu festa ◊ fut grandu prexau ◊ custu giogu teniat unu granne significu pro s'amore naschinne ◊ s'incràs si ndh'est pesadu grandhe chito ◊ isse est unu grandhe professore ◊ ant fatu unu grandu pràngiu ◊ fiat unu mengianu de grandu cilixia ◊ custa mama fit grandhe pòvera ◊ est fendi grandus afàrius ◊ est una grandu sennora ◊ fit un'àrvure grandhe manna ◊ intro de cudhane ant bidu cultu grandhe pàtiu mannu ◊ fiat un'ómini de talentu e unu grandi cassadori (J.Murgia)
2.
a mei is contixedhus mi grandu praxint (T.Dei)◊ Cubeddu e Còntene fint grandhe amigos
Cognomi e Proverbi
smb:
Grandu
Etimo
itl.
Traduzioni
Francese
grand,
magnifique,
majesteux,
solennel,
éminent
Inglese
great,
magnificent,
excellent
Spagnolo
grande
Italiano
grande,
magnìfico,
maestóso,
solènne,
eminènte
Tedesco
groß,
großartig,
erhaben,
prächtig,
prominent.
istuzòne , nm Definizione
gurtedhu mannu de coghina
Traduzioni
Francese
grand couteau
Inglese
big knife
Spagnolo
cuchillo grande
Italiano
gròsso coltèllo
Tedesco
großes Messer.
mànnu , agt, nm Definizione
chi de misura tenet meda (acumpangiandho un'àteru agt. ndhe esartat sa calidade); chi est créschiu de tempus, chi tenet annos meda e tenet prus abbiléntzia e capia; s'antzianu (o fintzes unu antepassau), chie est intrau in tempus, o fintzes de importu meda, chi cumandhat meda; chie po sa lei tenet in prenu sa responsabbilidade de su dovere e su càrrigu de is diritos / min. mannedhu, mannighedhu, mannixedhu, mannitu
Sinonimi e contrari
ancianu
/
meda,
totu
/
mannoi
| ctr.
minore,
pichicu
Modi di dire
csn:
donnu m. = mannoi, ajaju, mannedhu, su babbu de su babbu, su babbu de sa mama; grandu m. = mannu mannu; a mannu = candu tenit annus meda; avb.: caminare mannu mannu (nendhe a sa criadura)= iscapai a pei, andai istrantaxu, a solu; mannu debbadas = mannu de carena e de annos, ma chentza cabu, chentza zudíssiu, cun fàghere de criaduras; fai su mannu = pàrreresi mannu, faghere coment'e chi siat mannu; fàgheresi mannu = creirisí meda; frade mannu, sorre manna = de is fradis, de is sorris, su prus mannu; ispaporicau, iscréditu, dispiàchidu, fàtzile (pps., agt) mannu = meda; fàghere o sestare in mannu = pentzai de fai cosas mannas, a meda; èssere die mannu = die arta, fatu die de ora meda; ortaedie mannu = agiummai iscurighendi; iscuricau, arbéschiu mannu = iscurigadu dae meda, fatu die dae meda; atesu mannu = atesu meda; die manna cun die = totaganta die; tènneresi mannu de…= pessàresi de importu; cosas mannas = cosa meda, de importu mannu, de valore (cun ironia, cosa de nudha, de perunu importu, nudha puru); terra manna = continente
Frasi
cust'àrbure manna betat unu càmiu de linna ◊ no isciu cantu fiat mannu s’ortu suu ◊ unu polatu est una domo manna meda ◊ in sa crésia manna bi cabet mesa bidha ◊ sa morte a boghe manna apo a giamare ◊ su prus fuste mannu leo e ti pisto!
2.
a lu bídere mannu e bonu comente lu disizades! ◊ mi fatei a mannu òrfanu, connoschindhe a mamma sempre in lutu ◊ ti ses fata manna sentza èssere ◊ riinne e pranghinne si che faghet mannu
3.
su generali fut po is sordaus de sa brigata "Babbu mannu"◊ a su mannu no si li negat su cumandhu ◊ su minore depet iscurtare su mannu ◊ drommi puru in sa glória de sos mannos, o cantore allatadu dai sas fadas! (G.Ruju)◊ su chi benit apustis de mei est prus mannu de mei (Ev.)
4.
mannu nostru fit recuidu a s'iscurigadorzu e mannedha fit filendhe
5.
si ndi bogat de busciaca unu mucadoredhu arrúbiu mannu (B.Lobina)◊ ndh'est ghirau ispaporicau mannu ◊ est dispiàchiu mannu ◊ fit custrinta a istare totacanta manna die subra de su letu
6.
ant fatu sas cosas in mannu e si sunt barriados de dépidos ◊ gràssias a Deu frade meu za est fatu in mannu! ◊ a sestare o a pessare in mannu bi semus bonos totu: tocat a bídere a las fàghere, sas cosas!
7.
fit fàtzile pro issu a si cuntentare e a si ndhe tènnere mannu pro sa zentória chi l'iscurtaiat ◊ naedhi a mamma tua chi no si fatzat manna, ca seo menzus de issa!
8.
deo no lis promminto cosas mannas ◊ cosas mannas at fatu, cussu, frundhidu peri sos tzilleris!…
Cognomi e Proverbi
smb:
Mannu
Etimo
ltn.
magnus
Traduzioni
Francese
grand,
mûr,
adulte,
majeur
Inglese
large
Spagnolo
grande
Italiano
grande,
maturo,
adulto,
maggiorènne
Tedesco
groß,
reif,
erwachsen,
Große,
Erwachsene.
panàlza , nf: panarja,
panarza Definizione
genia de istrégiu mannu de fenu e de pramma a pònnere laore o fintzes su pane
Sinonimi e contrari
póntina
Frasi
su chintu che anedhu giughes, pagu piús de sa panalza! ◊ sos codhos tuos parent panarzedha e sas palas banca de suíghere! ◊ su sórighe at isfundhadu sa panarza
Terminologia scientifica
stz
Etimo
ltn.
panaria
Traduzioni
Francese
grande corbeille
Inglese
hamper
Spagnolo
cesto grande
Italiano
cestóne
Tedesco
großer Korb.
tànca , nf: tanga Definizione
propiedade, terrenu mannu meda, po su prus serrau a muru / min. tanchita, tanchixedha, tanchitu
Frasi
est una tanga de suelzos chi su maistru at curvadu ◊ tancas serradas a muru fatas a s'aferra aferra (M.Murenu)◊ torrant is sonus de perda asuba de perda po serrai is tancas chi portant s'arrichesa a pagus e fàmini a medas (L.Suergiu)◊ dae candho est mortu su mere, sas tancas si sunt arestadas torrendhe a buscu
Cognomi e Proverbi
smb:
Tanca
Etimo
ctl.
tanca
Traduzioni
Francese
vaste terre entourée d'une clôture
Inglese
wide enclosed farm
Spagnolo
finca muy grande
Italiano
estéso podére chiuso
Tedesco
Landbesitz.