apuría, apurída , nf Definizione su èssere apuridos, cosa chi faet apurire Sinonimi e contrari aprentu, apurimentu, apuru / aprentu, apretura, perículu Frasi sa mente in sos afannos est dutora, la faghet s'apuria intraniada (P.Casu)◊ si l'at bida s'apurida!… Etimo srd. Traduzioni Francese harcèlement Inglese heavy nuisance Spagnolo molestia grande Italiano molèstia prolungata, eccessiva Tedesco Qual.

bète , agt: betze Definizione chi est mannu meda, ispropositau de mannària, de una mannària chi praghet: no càmbiat de m. a f. e ne de sing. a pl. e si narat agiummai sèmpere innanti de su nm. e solu de cosas materiales Sinonimi e contrari betedhe, beterone, cadabbete, debbe Frasi bete ómine ch'est, paret un'orcu! ◊ in su ribu bi aiat una barca pariat bete bejone! ◊ abberit bete libbru grussu cantu su missale ◊ onzi bete fàula contat!…◊ pro sighire sa laghinza fatemus unu bete curridinu ◊ depiais bíere betze verga de ferru!… 2. li connoschiat petzi sas bete manos cantu sa pala de unu furru ◊ fint bete tanatzas de frailàgliu ◊ ndh'esseit a fora un'òpera bete manna: trint'unu líbberu! Traduzioni Francese gros Inglese big Spagnolo grande, mucho Italiano gròsso Tedesco groß.

beteròne , agt Definizione chi est mannu meda, ispropositau de mannària: a diferéssia de bete, si acordat in númeru cun su númene (e si narat solu de cosa materiale) Sinonimi e contrari abbetone, bete, betecale, debberone | ctr. minoredhu, minudu Frasi sos boes sunt beterones animales Etimo srd. Traduzioni Francese très gros Inglese very big Spagnolo muy grande Italiano mólto gròsso Tedesco sehr groß.

cadreòne , nm: cadregone Definizione cradea manna, mescamente de unu logu comente est una crésia, unu tribbunale, inue cicit un'autoridade Sinonimi e contrari cadirone, cadreatu, cadreolu Traduzioni Francese chaise haute Inglese big chair Spagnolo silla grande Italiano seggiolóne Tedesco Lehnstuhl.

cadrigòni , nm Sinonimi e contrari cadirone, cadreatu Traduzioni Francese chaise haute Inglese big chair Spagnolo silla grande Italiano seggiolóne Tedesco Lehnstuhl.

camaròne , nm: camerone Definizione fràigu, logu mannu meda, serrau, inue podet càbere gente meda o fintzes po butega, a trebballare, a chistire o arrimare cosa Sinonimi e contrari magasinu, salone Terminologia scientifica dmo Traduzioni Francese grande chambre, grande pièce Inglese large room Spagnolo quarto grande Italiano cameróne Tedesco großes Zimmer.

càrba , nf: carva, càrvia Definizione bratzu, cambu mannu de mata; nae, fintzes nae longa longa e fine po ndhe iscutulare su frutu segundhu sa mata Sinonimi e contrari bratu, camba 2, ratu, trassali / magiadorza Frasi falant ínteri carvas, molinandhe, sas atonzinas fozas ingroghias (G.Brocca)◊ ufuladas de bentu frúschiant ínteri carvas irfozias molinandhe sa frita papuschina ◊ si fit intesa una tràchida ispramosa in mesu de sas carvas de su padente 2. pro ndhe ghetare sa méndhula at picau una carba Terminologia scientifica rbr Etimo srdn. Traduzioni Francese grande branche Inglese big branch Spagnolo rama grande Italiano gròsso ramo Tedesco großer Zweig.

catzillóru , nm Definizione bardúfola manna Sinonimi e contrari badrufa, morócula Terminologia scientifica ggs Traduzioni Francese grande toupie Inglese big spinning top Spagnolo trompo, peonza grande (f) Italiano trottolóne Tedesco großer Kreisel.

dangallòne , nm: drangalloe, drangalloni, dranghilloi, dringhilloni, drongoloi, drongolone, tangalloi Definizione ómine mannu mannu, artu, male fatu, irdeortu, pagu sàbiu puru Sinonimi e contrari branghilloi, càngaru, dangarone, dàngaru*, drangaglieo, drodhe, galloi, giangalloi Frasi est a totu dí currellandu: peri bregúngia, unu dranghilloi mannu! ◊ dranghilloi tontu, baidindi! ◊ unu dringhillonedhu de piciocu… arrori! Terminologia scientifica zcrn Traduzioni Francese gros homme maladroit et disgracieux, sot Inglese dummy Spagnolo hombre grueso i grande un poco bobo Italiano uòmo gròsso e strambo, babbèo Tedesco ungeschlachter Mensch.

fundhàrzu , nm Definizione fundu de cosa prantada chi at fatu bellu, mannu, créschiu meda Etimo srd. Traduzioni Francese grosse touffe Inglese tuft Spagnolo cepa grande Italiano gròsso césto o céspo Tedesco Büschel.

gràndhe , agt: grandi, grandu, grànduru, granne, grannu Definizione inditat mannària, ma prus che àteru nau de una calidade in su sensu de meda, importante, bona e totu deosi (difatis podet acumpangiare su númene impare a mannu), po su prus no cuncordat che àteros agetivos e si ponet sèmpere innanti de su nm.: a bortas s'impreat coment'e avb. e chentza fàere acórdiu / grandhe chito = a chitzi meda Sinonimi e contrari ispantosu, stravanau Frasi custu est unu grandhe onore ◊ depeus fai una grandu festa ◊ fut grandu prexau ◊ custu giogu teniat unu granne significu pro s'amore naschinne ◊ s'incràs si ndh'est pesadu grandhe chito ◊ isse est unu grandhe professore ◊ ant fatu unu grandu pràngiu ◊ fiat unu mengianu de grandu cilixia ◊ custa mama fit grandhe pòvera ◊ est fendi grandus afàrius ◊ est una grandu sennora ◊ fit un'àrvure grandhe manna ◊ intro de cudhane ant bidu cultu grandhe pàtiu mannu ◊ fiat un'ómini de talentu e unu grandi cassadori (J.Murgia) 2. a mei is contixedhus mi grandu praxint (T.Dei)◊ Cubeddu e Còntene fint grandhe amigos Cognomi e Proverbi smb: Grandu Etimo itl. Traduzioni Francese grand, magnifique, majesteux, solennel, éminent Inglese great, magnificent, excellent Spagnolo grande Italiano grande, magnìfico, maestóso, solènne, eminènte Tedesco groß, großartig, erhaben, prächtig, prominent.

istuzòne , nm Definizione gurtedhu mannu de coghina Traduzioni Francese grand couteau Inglese big knife Spagnolo cuchillo grande Italiano gròsso coltèllo Tedesco großes Messer.

mànnu , agt, nm Definizione chi de misura tenet meda (acumpangiandho un'àteru agt. ndhe esartat sa calidade); chi est créschiu de tempus, chi tenet annos meda e tenet prus abbiléntzia e capia; s'antzianu (o fintzes unu antepassau), chie est intrau in tempus, o fintzes de importu meda, chi cumandhat meda; chie po sa lei tenet in prenu sa responsabbilidade de su dovere e su càrrigu de is diritos / min. mannedhu, mannighedhu, mannixedhu, mannitu Sinonimi e contrari ancianu / meda, totu / mannoi | ctr. minore, pichicu Modi di dire csn: donnu m. = mannoi, ajaju, mannedhu, su babbu de su babbu, su babbu de sa mama; grandu m. = mannu mannu; a mannu = candu tenit annus meda; avb.: caminare mannu mannu (nendhe a sa criadura)= iscapai a pei, andai istrantaxu, a solu; mannu debbadas = mannu de carena e de annos, ma chentza cabu, chentza zudíssiu, cun fàghere de criaduras; fai su mannu = pàrreresi mannu, faghere coment'e chi siat mannu; fàgheresi mannu = creirisí meda; frade mannu, sorre manna = de is fradis, de is sorris, su prus mannu; ispaporicau, iscréditu, dispiàchidu, fàtzile (pps., agt) mannu = meda; fàghere o sestare in mannu = pentzai de fai cosas mannas, a meda; èssere die mannu = die arta, fatu die de ora meda; ortaedie mannu = agiummai iscurighendi; iscuricau, arbéschiu mannu = iscurigadu dae meda, fatu die dae meda; atesu mannu = atesu meda; die manna cun die = totaganta die; tènneresi mannu de…= pessàresi de importu; cosas mannas = cosa meda, de importu mannu, de valore (cun ironia, cosa de nudha, de perunu importu, nudha puru); terra manna = continente Frasi cust'àrbure manna betat unu càmiu de linna ◊ no isciu cantu fiat mannu s’ortu suu ◊ unu polatu est una domo manna meda ◊ in sa crésia manna bi cabet mesa bidha ◊ sa morte a boghe manna apo a giamare ◊ su prus fuste mannu leo e ti pisto! 2. a lu bídere mannu e bonu comente lu disizades! ◊ mi fatei a mannu òrfanu, connoschindhe a mamma sempre in lutu ◊ ti ses fata manna sentza èssere ◊ riinne e pranghinne si che faghet mannu 3. su generali fut po is sordaus de sa brigata "Babbu mannu"◊ a su mannu no si li negat su cumandhu ◊ su minore depet iscurtare su mannu ◊ drommi puru in sa glória de sos mannos, o cantore allatadu dai sas fadas! (G.Ruju)◊ su chi benit apustis de mei est prus mannu de mei (Ev.) 4. mannu nostru fit recuidu a s'iscurigadorzu e mannedha fit filendhe 5. si ndi bogat de busciaca unu mucadoredhu arrúbiu mannu (B.Lobina)◊ ndh'est ghirau ispaporicau mannu ◊ est dispiàchiu mannu ◊ fit custrinta a istare totacanta manna die subra de su letu 6. ant fatu sas cosas in mannu e si sunt barriados de dépidos ◊ gràssias a Deu frade meu za est fatu in mannu! ◊ a sestare o a pessare in mannu bi semus bonos totu: tocat a bídere a las fàghere, sas cosas! 7. fit fàtzile pro issu a si cuntentare e a si ndhe tènnere mannu pro sa zentória chi l'iscurtaiat ◊ naedhi a mamma tua chi no si fatzat manna, ca seo menzus de issa! 8. deo no lis promminto cosas mannas ◊ cosas mannas at fatu, cussu, frundhidu peri sos tzilleris!… Cognomi e Proverbi smb: Mannu Etimo ltn. magnus Traduzioni Francese grand, mûr, adulte, majeur Inglese large Spagnolo grande Italiano grande, maturo, adulto, maggiorènne Tedesco groß, reif, erwachsen, Große, Erwachsene.

panàlza , nf: panarja, panarza Definizione genia de istrégiu mannu de fenu e de pramma a pònnere laore o fintzes su pane Sinonimi e contrari póntina Frasi su chintu che anedhu giughes, pagu piús de sa panalza! ◊ sos codhos tuos parent panarzedha e sas palas banca de suíghere! ◊ su sórighe at isfundhadu sa panarza Terminologia scientifica stz Etimo ltn. panaria Traduzioni Francese grande corbeille Inglese hamper Spagnolo cesto grande Italiano cestóne Tedesco großer Korb.

tànca , nf: tanga Definizione propiedade, terrenu mannu meda, po su prus serrau a muru / min. tanchita, tanchixedha, tanchitu Frasi est una tanga de suelzos chi su maistru at curvadu ◊ tancas serradas a muru fatas a s'aferra aferra (M.Murenu)◊ torrant is sonus de perda asuba de perda po serrai is tancas chi portant s'arrichesa a pagus e fàmini a medas (L.Suergiu)◊ dae candho est mortu su mere, sas tancas si sunt arestadas torrendhe a buscu Cognomi e Proverbi smb: Tanca Etimo ctl. tanca Traduzioni Francese vaste terre entourée d'une clôture Inglese wide enclosed farm Spagnolo finca muy grande Italiano estéso podére chiuso Tedesco Landbesitz.

«« Cerca di nuovo