ampullòne , nm Definizione
genia de ampudha manna, de unos duos litros / bestire un’a. = impallai, pònniri calincuna cosa (pértias, fenu, giuncu) coment’e bestimentu a intessidura chi serbat a dhi arresparmiai corpos, chi no si seghit
Sinonimi e contrari
botiglione,
corrofone,
pistone
Frasi
si che at tragadu un'ampullone de binu!
Terminologia scientifica
stz
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
grosse bouteille
Inglese
large bottle
Spagnolo
garrafón
Italiano
bottiglióne
Tedesco
große Flasche.
búdha , nf: vudha Definizione
s'istentina prus larga, s'úrtima parte (e fintzes bentre); si narat fintzes a sa natura de sa fémina / budha procaxa, budhas de culu = s'úrtimu tretu de s'istentina; b. de cuadhu, de molenti = zenia de cocoi de mare; is budhedhas o budhixedhas de su porcu (is orrugos segaos po dhos prènnere, saconedhos)= sos sàmbenes
Sinonimi e contrari
bòllaras,
budhales,
budhàrigu,
dòbbaru,
fodhale,
moca
/
bentre
Modi di dire
csn:
àere in b. a unu = no dhu podi biri, no dhu pòdiri baliai, no lu poder bídere tichirighedhu, o tichedhu; de b. mala = de arratza mala; b. de sànguini, budhedha = su sàmbene, istentina russa, larga, de su porcu, furriada e prena de sàmbene cundhidu a fàghere arrustu o fintzas a budhidu; b. de sonnu (nau de unu)= sonnicrosu; ammollai sa ’udha (nadu de fémina) = dàresi a ómine; pònniri una cosa a b. a susu = a mercas in susu, a palas a terra, furriada a s'imbesse
Frasi
sa mata e sa budha chi ndhe li essat, che li falet!
Cognomi e Proverbi
prb:
genti de budha, genti de nudha
Terminologia scientifica
crn
Etimo
ltn.
bulla
Traduzioni
Francese
gros intestin
Inglese
large intestine
Spagnolo
intestino
Italiano
intestino crasso
Tedesco
Dickdarm.
camaròne , nm: camerone Definizione
fràigu, logu mannu meda, serrau, inue podet càbere gente meda o fintzes po butega, a trebballare, a chistire o arrimare cosa
Sinonimi e contrari
magasinu,
salone
Terminologia scientifica
dmo
Traduzioni
Francese
grande chambre,
grande pièce
Inglese
large room
Spagnolo
quarto grande
Italiano
cameróne
Tedesco
großes Zimmer.
casciòne, casciòni , nm: cassione Definizione
càscia fata de una manera diferente e fintzes prus pitica de sa càscia; càscia de su carru, de is càmios / min. cassionedhu, cassonitu
Sinonimi e contrari
càscia
Frasi
su cassione est preparadu a ti retzire a intro addopiadu cantu istant a ti dare su "Chi ei!"◊ su cascione fit a mesu de provistas ◊ sos carros a boes zughiant su cassione pro carrare rena o terra
2.
est unu cascionedhu chi no portat ne crai e ne criedhu e no si aperit mai
Cognomi e Proverbi
smb:
Cascioni
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
grande caisse,
caisse
Inglese
large case
Spagnolo
cajón,
arca
Italiano
cassóne
Tedesco
Kasten.
cassí 1 , nm: cassibi 1 Definizione
pische de sa matessi genia de s'ambidha, ma prus grussu
Sinonimi e contrari
filatrota,
magangioni
Frasi
biu unu bellu cassí, dh'aferru ma mi nchi est lossingiau de manus!
Terminologia scientifica
psc
Traduzioni
Francese
grosse anguille
Inglese
large eel
Spagnolo
anguila gruesa
Italiano
capitóne
Tedesco
großer Aal.
ceréu , nm: chereu Definizione
genia de chera manna manna e grussa, sa chi alluent in crésia su note de sàpadu santu e a Pascamanna; in is paragones, cosa bella, bene fata, dereta, sa matessi bellesa
Sinonimi e contrari
chíriu
/
bellesa
Modi di dire
csn:
istare che unu chereu = ritzu téteru; mudadu che chereu = totu bene postu, tramunadu, galanu, bellu che su chereu de Pasca
Frasi
cereu de allui tengu in domu mia…(F.Lai)◊ cussu bandat a is prucessionis cun d-unu cereu mannu
2.
candho est mudadu, custu zòvanu est unu chereu ◊ luna luna, bona foltuna, bonu chereu, cantu mi costat su polchedhu meu?
3.
a biri cussu scónciu dhi fiant artziaus is cereus e cun sa marra fiat andendi a iscudi sa bixina
Terminologia scientifica
sntz, prdc
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
cierge pascal
Inglese
large easter chandle
Spagnolo
cirio pascual
Italiano
céro pasquale
Tedesco
Osterkerze.
chíriu , nm Definizione
genia de chera manna
Sinonimi e contrari
cereu,
síriu* 1
Frasi
pro Pasca cumintzait su martíriu ch'issa sufreit sentza faedhare, cunsumíndhesi símile a su chíriu chi alluimos subra de s'altare (A.Casula)◊ sa chera de s'abe est bona pro fàghere chírios pro s'altare
Cognomi e Proverbi
smb:
Chiriu
Traduzioni
Francese
cierge
Inglese
large candle
Spagnolo
cirio
Italiano
céro
Tedesco
große Wachskerze.
còlbe , nf: colve,
corbe,
corva,
corve,
cove,
crobe,
crobi Definizione
istrégiu mannu de fenu (iscaria) a costaos artos, téssiu cracu meda de no lassare passare mancu sa farra prus fine: po su prus pigat unos binti chimbe litros; a logos sa corve est istrégiu fatu a pertighedhas e canna isperrada / min. corvitu, crobedha, corvezola = zenia de córbula, crobadhedha / piciocus de crobi = pisedhos chi in Castedhu mandhaiant a sos cumandhos a batire o portare cosa a córbula
Sinonimi e contrari
cólvula
Frasi
est passada Fulana cun sa colbe de trigu ◊ ndhe calat sa corve dae cúcuru e lis faghet assazare de su chi zughiat ◊ leade sa cove a che pònnere custa cosa! ◊ at afacau sa pudha in d-una crobe po criare ◊ porto as corbes chin us erregalus de us isposos
Cognomi e Proverbi
smb:
Corbe, Corbedda, Crobe, Crobedda, Crobis
Terminologia scientifica
stz
Etimo
ltn.
corbe(m)
Traduzioni
Francese
panier
Inglese
large basket
Spagnolo
canasta
Italiano
còrba
Tedesco
Korb.
dagòne , nm: dajoni Definizione
gurtedhu mannu de giúghere in coghina o in macellu
Sinonimi e contrari
ispadinu
Terminologia scientifica
ans
Traduzioni
Francese
coutelas
Inglese
large knife
Spagnolo
daga
Italiano
coltellàccio
Tedesco
großes Messer.
dòbbaru , nm: dròbbalu,
tòparu* Definizione
s'istentina grussa, is budhales, timpirichedhos (nau fintzes po bentre); in cobertantza, persona lègia / torrare su dròbbalu a ccn. = tzatzare
Sinonimi e contrari
bòllaras,
budhales,
cordule,
erca,
fodhale,
stròpalu
2.
- Ite ti ndhe paret de custu bellu dòbbaru? - No apo bidu mai un'animale piús feu!
Terminologia scientifica
crn
Traduzioni
Francese
gros intestin
Inglese
large intestine
Spagnolo
intestino grueso
Italiano
intestino crasso
Tedesco
Dickdarm.
èrca , nf Definizione
istentina grussa mescamente de animales mannos; nau in cobertantza o cun tzacu, bentre
Sinonimi e contrari
bòllaras,
budhales,
cordule,
dòbbaru,
fodhale
2.
recueint a domo a erca piena, abbusercados che guntorzos chi torrant dae logu de mortóriu
Cognomi e Proverbi
smb:
Erca
Traduzioni
Francese
gros intestin
Inglese
large intestine
Spagnolo
intestino grueso
Italiano
intestino crasso
Tedesco
Dickdarm.
filatròta , nf Definizione
s'ambidha etotu (sa fémina) ma prus grussa e grassa
Sinonimi e contrari
ambidha,
finetrota,
magangioni
Terminologia scientifica
psc, anguilla anguilla
Traduzioni
Francese
grosse anguille
Inglese
large eel
Spagnolo
anguila hembra
Italiano
capitóne
Tedesco
großer Aal.
mànnu , agt, nm Definizione
chi de misura tenet meda (acumpangiandho un'àteru agt. ndhe esartat sa calidade); chi est créschiu de tempus, chi tenet annos meda e tenet prus abbiléntzia e capia; s'antzianu (o fintzes unu antepassau), chie est intrau in tempus, o fintzes de importu meda, chi cumandhat meda; chie po sa lei tenet in prenu sa responsabbilidade de su dovere e su càrrigu de is diritos / min. mannedhu, mannighedhu, mannixedhu, mannitu
Sinonimi e contrari
ancianu
/
meda,
totu
/
mannoi
| ctr.
minore,
pichicu
Modi di dire
csn:
donnu m. = mannoi, ajaju, mannedhu, su babbu de su babbu, su babbu de sa mama; grandu m. = mannu mannu; a mannu = candu tenit annus meda; avb.: caminare mannu mannu (nendhe a sa criadura)= iscapai a pei, andai istrantaxu, a solu; mannu debbadas = mannu de carena e de annos, ma chentza cabu, chentza zudíssiu, cun fàghere de criaduras; fai su mannu = pàrreresi mannu, faghere coment'e chi siat mannu; fàgheresi mannu = creirisí meda; frade mannu, sorre manna = de is fradis, de is sorris, su prus mannu; ispaporicau, iscréditu, dispiàchidu, fàtzile (pps., agt) mannu = meda; fàghere o sestare in mannu = pentzai de fai cosas mannas, a meda; èssere die mannu = die arta, fatu die de ora meda; ortaedie mannu = agiummai iscurighendi; iscuricau, arbéschiu mannu = iscurigadu dae meda, fatu die dae meda; atesu mannu = atesu meda; die manna cun die = totaganta die; tènneresi mannu de…= pessàresi de importu; cosas mannas = cosa meda, de importu mannu, de valore (cun ironia, cosa de nudha, de perunu importu, nudha puru); terra manna = continente
Frasi
cust'àrbure manna betat unu càmiu de linna ◊ no isciu cantu fiat mannu s’ortu suu ◊ unu polatu est una domo manna meda ◊ in sa crésia manna bi cabet mesa bidha ◊ sa morte a boghe manna apo a giamare ◊ su prus fuste mannu leo e ti pisto!
2.
a lu bídere mannu e bonu comente lu disizades! ◊ mi fatei a mannu òrfanu, connoschindhe a mamma sempre in lutu ◊ ti ses fata manna sentza èssere ◊ riinne e pranghinne si che faghet mannu
3.
su generali fut po is sordaus de sa brigata "Babbu mannu"◊ a su mannu no si li negat su cumandhu ◊ su minore depet iscurtare su mannu ◊ drommi puru in sa glória de sos mannos, o cantore allatadu dai sas fadas! (G.Ruju)◊ su chi benit apustis de mei est prus mannu de mei (Ev.)
4.
mannu nostru fit recuidu a s'iscurigadorzu e mannedha fit filendhe
5.
si ndi bogat de busciaca unu mucadoredhu arrúbiu mannu (B.Lobina)◊ ndh'est ghirau ispaporicau mannu ◊ est dispiàchiu mannu ◊ fit custrinta a istare totacanta manna die subra de su letu
6.
ant fatu sas cosas in mannu e si sunt barriados de dépidos ◊ gràssias a Deu frade meu za est fatu in mannu! ◊ a sestare o a pessare in mannu bi semus bonos totu: tocat a bídere a las fàghere, sas cosas!
7.
fit fàtzile pro issu a si cuntentare e a si ndhe tènnere mannu pro sa zentória chi l'iscurtaiat ◊ naedhi a mamma tua chi no si fatzat manna, ca seo menzus de issa!
8.
deo no lis promminto cosas mannas ◊ cosas mannas at fatu, cussu, frundhidu peri sos tzilleris!…
Cognomi e Proverbi
smb:
Mannu
Etimo
ltn.
magnus
Traduzioni
Francese
grand,
mûr,
adulte,
majeur
Inglese
large
Spagnolo
grande
Italiano
grande,
maturo,
adulto,
maggiorènne
Tedesco
groß,
reif,
erwachsen,
Große,
Erwachsene.
marràciu , nm: marratzu 1 Definizione
genia de aina segante po limpiare e aparigiare is unghedhas de is animales ferrandhodhos e fintzes po ndhe segare sa punta chi essit de is ciòs: marratzu est fintzes unu gurtedhu ingurdau, chi no segat
Cognomi e Proverbi
smb:
Marratzu, Marrazzu
Terminologia scientifica
ans
Etimo
itl.
marraccio
Traduzioni
Francese
coutelas
Inglese
large knife
Spagnolo
despalmador,
pujavante
Italiano
coltellàccio da maniscalco
Tedesco
Hufmesser.
trobiòla, trobiólu , nf, nm Definizione
terudhone de linna po umprire sa farra de impastare; fintzes ortigu a bisura de lacu a pònnere cosa
Sinonimi e contrari
sàssula,
trobia
/
bagione
2.
s'ispidu puntat a su trobiolu: su crabitu arrustidu intro ch'est rutu
Terminologia scientifica
ans
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
cuillère à pot,
louche
Inglese
large spoon
Spagnolo
cucharón
Italiano
cucchiaióne
Tedesco
Schöpflöffel.