Ditzionàriu in línia
de sa limba e de sa cultura sarda

ampullòne , nm Definitzione genia de ampudha manna, de unos duos litros / bestire un’a. = impallai, pònniri calincuna cosa (pértias, fenu, giuncu) coment’e bestimentu a intessidura chi serbat a dhi arresparmiai corpos, chi no si seghit Sinònimos e contràrios botiglione, corrofone, pistone Frases si che at tragadu un'ampullone de binu! Terminologia iscientìfica stz Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu grosse bouteille Ingresu large bottle Ispagnolu garrafón Italianu bottiglióne Tedescu große Flasche.

búdha , nf: vudha Definitzione s'istentina prus larga, s'úrtima parte (e fintzes bentre); si narat fintzes a sa natura de sa fémina / budha procaxa, budhas de culu = s'úrtimu tretu de s'istentina; b. de cuadhu, de molenti = zenia de cocoi de mare; is budhedhas o budhixedhas de su porcu (is orrugos segaos po dhos prènnere, saconedhos)= sos sàmbenes Sinònimos e contràrios bòllaras, budhales, budhàrigu, dòbbaru, fodhale, moca / bentre Maneras de nàrrere csn: àere in b. a unu = no dhu podi biri, no dhu pòdiri baliai, no lu poder bídere tichirighedhu, o tichedhu; de b. mala = de arratza mala; b. de sànguini, budhedha = su sàmbene, istentina russa, larga, de su porcu, furriada e prena de sàmbene cundhidu a fàghere arrustu o fintzas a budhidu; b. de sonnu (nau de unu)= sonnicrosu; ammollai sa ’udha (nadu de fémina) = dàresi a ómine; pònniri una cosa a b. a susu = a mercas in susu, a palas a terra, furriada a s'imbesse Frases sa mata e sa budha chi ndhe li essat, che li falet! Sambenados e Provèrbios prb: genti de budha, genti de nudha Terminologia iscientìfica crn Ètimu ltn. bulla Tradutziones Frantzesu gros intestin Ingresu large intestine Ispagnolu intestino Italianu intestino crasso Tedescu Dickdarm.

camaròne , nm: camerone Definitzione fràigu, logu mannu meda, serrau, inue podet càbere gente meda o fintzes po butega, a trebballare, a chistire o arrimare cosa Sinònimos e contràrios magasinu, salone Terminologia iscientìfica dmo Tradutziones Frantzesu grande chambre, grande pièce Ingresu large room Ispagnolu quarto grande Italianu cameróne Tedescu großes Zimmer.

casciòne, casciòni , nm: cassione Definitzione càscia fata de una manera diferente e fintzes prus pitica de sa càscia; càscia de su carru, de is càmios / min. cassionedhu, cassonitu Sinònimos e contràrios càscia Frases su cassione est preparadu a ti retzire a intro addopiadu cantu istant a ti dare su "Chi ei!"◊ su cascione fit a mesu de provistas ◊ sos carros a boes zughiant su cassione pro carrare rena o terra 2. est unu cascionedhu chi no portat ne crai e ne criedhu e no si aperit mai Sambenados e Provèrbios smb: Cascioni Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu grande caisse, caisse Ingresu large case Ispagnolu cajón, arca Italianu cassóne Tedescu Kasten.

cassí 1 , nm: cassibi 1 Definitzione pische de sa matessi genia de s'ambidha, ma prus grussu Sinònimos e contràrios filatrota, magangioni Frases biu unu bellu cassí, dh'aferru ma mi nchi est lossingiau de manus! Terminologia iscientìfica psc Tradutziones Frantzesu grosse anguille Ingresu large eel Ispagnolu anguila gruesa Italianu capitóne Tedescu großer Aal.

ceréu , nm: chereu Definitzione genia de chera manna manna e grussa, sa chi alluent in crésia su note de sàpadu santu e a Pascamanna; in is paragones, cosa bella, bene fata, dereta, sa matessi bellesa Sinònimos e contràrios chíriu / bellesa Maneras de nàrrere csn: istare che unu chereu = ritzu téteru; mudadu che chereu = totu bene postu, tramunadu, galanu, bellu che su chereu de Pasca Frases cereu de allui tengu in domu mia…(F.Lai)◊ cussu bandat a is prucessionis cun d-unu cereu mannu 2. candho est mudadu, custu zòvanu est unu chereu ◊ luna luna, bona foltuna, bonu chereu, cantu mi costat su polchedhu meu? 3. a biri cussu scónciu dhi fiant artziaus is cereus e cun sa marra fiat andendi a iscudi sa bixina Terminologia iscientìfica sntz, prdc Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu cierge pascal Ingresu large easter chandle Ispagnolu cirio pascual Italianu céro pasquale Tedescu Osterkerze.

chíriu , nm Definitzione genia de chera manna Sinònimos e contràrios cereu, síriu* 1 Frases pro Pasca cumintzait su martíriu ch'issa sufreit sentza faedhare, cunsumíndhesi símile a su chíriu chi alluimos subra de s'altare (A.Casula)◊ sa chera de s'abe est bona pro fàghere chírios pro s'altare Sambenados e Provèrbios smb: Chiriu Tradutziones Frantzesu cierge Ingresu large candle Ispagnolu cirio Italianu céro Tedescu große Wachskerze.

còlbe , nf: colve, corbe, corva, corve, cove, crobe, crobi Definitzione istrégiu mannu de fenu (iscaria) a costaos artos, téssiu cracu meda de no lassare passare mancu sa farra prus fine: po su prus pigat unos binti chimbe litros; a logos sa corve est istrégiu fatu a pertighedhas e canna isperrada / min. corvitu, crobedha, corvezola = zenia de córbula, crobadhedha / piciocus de crobi = pisedhos chi in Castedhu mandhaiant a sos cumandhos a batire o portare cosa a córbula Sinònimos e contràrios cólvula Frases est passada Fulana cun sa colbe de trigu ◊ ndhe calat sa corve dae cúcuru e lis faghet assazare de su chi zughiat ◊ leade sa cove a che pònnere custa cosa! ◊ at afacau sa pudha in d-una crobe po criare ◊ porto as corbes chin us erregalus de us isposos Sambenados e Provèrbios smb: Corbe, Corbedda, Crobe, Crobedda, Crobis Terminologia iscientìfica stz Ètimu ltn. corbe(m) Tradutziones Frantzesu panier Ingresu large basket Ispagnolu canasta Italianu còrba Tedescu Korb.

dagòne , nm: dajoni Definitzione gurtedhu mannu de giúghere in coghina o in macellu Sinònimos e contràrios ispadinu Terminologia iscientìfica ans Tradutziones Frantzesu coutelas Ingresu large knife Ispagnolu daga Italianu coltellàccio Tedescu großes Messer.

dòbbaru , nm: dròbbalu, tòparu* Definitzione s'istentina grussa, is budhales, timpirichedhos (nau fintzes po bentre); in cobertantza, persona lègia / torrare su dròbbalu a ccn. = tzatzare Sinònimos e contràrios bòllaras, budhales, cordule, erca, fodhale, stròpalu 2. - Ite ti ndhe paret de custu bellu dòbbaru? - No apo bidu mai un'animale piús feu! Terminologia iscientìfica crn Tradutziones Frantzesu gros intestin Ingresu large intestine Ispagnolu intestino grueso Italianu intestino crasso Tedescu Dickdarm.

èrca , nf Definitzione istentina grussa mescamente de animales mannos; nau in cobertantza o cun tzacu, bentre Sinònimos e contràrios bòllaras, budhales, cordule, dòbbaru, fodhale 2. recueint a domo a erca piena, abbusercados che guntorzos chi torrant dae logu de mortóriu Sambenados e Provèrbios smb: Erca Tradutziones Frantzesu gros intestin Ingresu large intestine Ispagnolu intestino grueso Italianu intestino crasso Tedescu Dickdarm.

filatròta , nf Definitzione s'ambidha etotu (sa fémina) ma prus grussa e grassa Sinònimos e contràrios ambidha, finetrota, magangioni Terminologia iscientìfica psc, anguilla anguilla Tradutziones Frantzesu grosse anguille Ingresu large eel Ispagnolu anguila hembra Italianu capitóne Tedescu großer Aal.

mànnu , agt, nm Definitzione chi de misura tenet meda (acumpangiandho un'àteru agt. ndhe esartat sa calidade); chi est créschiu de tempus, chi tenet annos meda e tenet prus abbiléntzia e capia; s'antzianu (o fintzes unu antepassau), chie est intrau in tempus, o fintzes de importu meda, chi cumandhat meda; chie po sa lei tenet in prenu sa responsabbilidade de su dovere e su càrrigu de is diritos / min. mannedhu, mannighedhu, mannixedhu, mannitu Sinònimos e contràrios ancianu / meda, totu / mannoi | ctr. minore, pichicu Maneras de nàrrere csn: donnu m. = mannoi, ajaju, mannedhu, su babbu de su babbu, su babbu de sa mama; grandu m. = mannu mannu; a mannu = candu tenit annus meda; avb.: caminare mannu mannu (nendhe a sa criadura)= iscapai a pei, andai istrantaxu, a solu; mannu debbadas = mannu de carena e de annos, ma chentza cabu, chentza zudíssiu, cun fàghere de criaduras; fai su mannu = pàrreresi mannu, faghere coment'e chi siat mannu; fàgheresi mannu = creirisí meda; frade mannu, sorre manna = de is fradis, de is sorris, su prus mannu; ispaporicau, iscréditu, dispiàchidu, fàtzile (pps., agt) mannu = meda; fàghere o sestare in mannu = pentzai de fai cosas mannas, a meda; èssere die mannu = die arta, fatu die de ora meda; ortaedie mannu = agiummai iscurighendi; iscuricau, arbéschiu mannu = iscurigadu dae meda, fatu die dae meda; atesu mannu = atesu meda; die manna cun die = totaganta die; tènneresi mannu de…= pessàresi de importu; cosas mannas = cosa meda, de importu mannu, de valore (cun ironia, cosa de nudha, de perunu importu, nudha puru); terra manna = continente Frases cust'àrbure manna betat unu càmiu de linna ◊ no isciu cantu fiat mannu s’ortu suu ◊ unu polatu est una domo manna meda ◊ in sa crésia manna bi cabet mesa bidha ◊ sa morte a boghe manna apo a giamare ◊ su prus fuste mannu leo e ti pisto! 2. a lu bídere mannu e bonu comente lu disizades! ◊ mi fatei a mannu òrfanu, connoschindhe a mamma sempre in lutu ◊ ti ses fata manna sentza èssere ◊ riinne e pranghinne si che faghet mannu 3. su generali fut po is sordaus de sa brigata "Babbu mannu"◊ a su mannu no si li negat su cumandhu ◊ su minore depet iscurtare su mannu ◊ drommi puru in sa glória de sos mannos, o cantore allatadu dai sas fadas! (G.Ruju)◊ su chi benit apustis de mei est prus mannu de mei (Ev.) 4. mannu nostru fit recuidu a s'iscurigadorzu e mannedha fit filendhe 5. si ndi bogat de busciaca unu mucadoredhu arrúbiu mannu (B.Lobina)◊ ndh'est ghirau ispaporicau mannu ◊ est dispiàchiu mannu ◊ fit custrinta a istare totacanta manna die subra de su letu 6. ant fatu sas cosas in mannu e si sunt barriados de dépidos ◊ gràssias a Deu frade meu za est fatu in mannu! ◊ a sestare o a pessare in mannu bi semus bonos totu: tocat a bídere a las fàghere, sas cosas! 7. fit fàtzile pro issu a si cuntentare e a si ndhe tènnere mannu pro sa zentória chi l'iscurtaiat ◊ naedhi a mamma tua chi no si fatzat manna, ca seo menzus de issa! 8. deo no lis promminto cosas mannas ◊ cosas mannas at fatu, cussu, frundhidu peri sos tzilleris!… Sambenados e Provèrbios smb: Mannu Ètimu ltn. magnus Tradutziones Frantzesu grand, mûr, adulte, majeur Ingresu large Ispagnolu grande Italianu grande, maturo, adulto, maggiorènne Tedescu groß, reif, erwachsen, Große, Erwachsene.

marràciu , nm: marratzu 1 Definitzione genia de aina segante po limpiare e aparigiare is unghedhas de is animales ferrandhodhos e fintzes po ndhe segare sa punta chi essit de is ciòs: marratzu est fintzes unu gurtedhu ingurdau, chi no segat Sambenados e Provèrbios smb: Marratzu, Marrazzu Terminologia iscientìfica ans Ètimu itl. marraccio Tradutziones Frantzesu coutelas Ingresu large knife Ispagnolu despalmador, pujavante Italianu coltellàccio da maniscalco Tedescu Hufmesser.

trobiòla, trobiólu , nf, nm Definitzione terudhone de linna po umprire sa farra de impastare; fintzes ortigu a bisura de lacu a pònnere cosa Sinònimos e contràrios sàssula, trobia / bagione 2. s'ispidu puntat a su trobiolu: su crabitu arrustidu intro ch'est rutu Terminologia iscientìfica ans Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu cuillère à pot, louche Ingresu large spoon Ispagnolu cucharón Italianu cucchiaióne Tedescu Schöpflöffel.