ammanniàe, ammanniài , vrb: ammanniare,
manniai Definitzione
crèschere, fàere prus mannu, fàere a mannu, intrare in tempus
Sinònimos e contràrios
acrèschere,
ammannire,
ilmagnare,
immannitare,
ingrandèssiri
| ctr.
impiticai,
irminorigare,
miminare,
torrae
Frases
sa pratza tocat a dh'ammanniai po càpiri prus genti ◊ iaus a bolli ammanniai sa buteghedha ◊ immoi is pipius funt ammanniaus ◊ contamí de tui, babbu, immoi ca mi seu ammanniada! ◊ s'acorru mi segat su ammanniai: o mamma, mi lessit andai!
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
agrandir
Ingresu
to enlarge
Ispagnolu
agrandar,
crecer
Italianu
ingrandire,
diventar grande
Tedescu
vergrößern,
größer werden.
arràgu , nm Definitzione
apretu mannu e malu, tupamentu de su gúturu po maladia o àteru
Sinònimos e contràrios
afocu,
aprentu
/
sarragu
Frases
arragu malu s'at bidu, lampu!
2.
un'arragu bellu de no podi fuedhai dh'essit pigau!
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
grande difficulté
Ingresu
big difficulty
Ispagnolu
apuro
Italianu
grande difficoltà
Tedescu
große Schwierigkeit.
cantarànu , nm: canteranu,
cataranu Definitzione
genia de trastu mannu fatu a calàscios po chistire orrobba, bestimentu
Sinònimos e contràrios
cumò
Frases
già ti apo a cojuare a gustu tou e ti apo a dare letu e cantaranu ◊ e ite pignu de remonire in canteranu chi est, cussu!…◊ bi amus puru sa linna apedrada chi bi deghet in mustra in cantaranu
Tradutziones
Frantzesu
commode
Ingresu
chest of drawers
Ispagnolu
cantarano
Italianu
canterano,
armàdio grande
Tedescu
Kommode.
gràndhe , agt: grandi,
grandu,
grànduru,
granne,
grannu Definitzione
inditat mannària, ma prus che àteru nau de una calidade in su sensu de meda, importante, bona e totu deosi (difatis podet acumpangiare su númene impare a mannu), po su prus no cuncordat che àteros agetivos e si ponet sèmpere innanti de su nm.: a bortas s'impreat coment'e avb. e chentza fàere acórdiu / grandhe chito = a chitzi meda
Sinònimos e contràrios
ispantosu,
stravanau
Frases
custu est unu grandhe onore ◊ depeus fai una grandu festa ◊ fut grandu prexau ◊ custu giogu teniat unu granne significu pro s'amore naschinne ◊ s'incràs si ndh'est pesadu grandhe chito ◊ isse est unu grandhe professore ◊ ant fatu unu grandu pràngiu ◊ fiat unu mengianu de grandu cilixia ◊ custa mama fit grandhe pòvera ◊ est fendi grandus afàrius ◊ est una grandu sennora ◊ fit un'àrvure grandhe manna ◊ intro de cudhane ant bidu cultu grandhe pàtiu mannu ◊ fiat un'ómini de talentu e unu grandi cassadori (J.Murgia)
2.
a mei is contixedhus mi grandu praxint (T.Dei)◊ Cubeddu e Còntene fint grandhe amigos
Sambenados e Provèrbios
smb:
Grandu
Ètimu
itl.
Tradutziones
Frantzesu
grand,
magnifique,
majesteux,
solennel,
éminent
Ingresu
great,
magnificent,
excellent
Ispagnolu
grande
Italianu
grande,
magnìfico,
maestóso,
solènne,
eminènte
Tedescu
groß,
großartig,
erhaben,
prächtig,
prominent.
labía , nf: labija,
lapia Definitzione
genia de istrégiu mannu (prus che àteru de arràmene), largu, cun su fundhu unu pagu acociarau, a costaos artos e cun duas asas de ferru po dhu pòdere pigare prenu in duos; lapia est a logos su calighemuru
Sinònimos e contràrios
cadhàrgiu,
labiola
Frases
restaia ispantada a bídere cudha labia manna prena de late supesada cun su bratzu de una grua ◊ commo mi ammento cussa lapia de ràmene luchente ◊ sos labiolos sunt diventados labijas
Sambenados e Provèrbios
smb:
Labia, Lapia
Terminologia iscientìfica
stz
Ètimu
ltn.
lapidia
Tradutziones
Frantzesu
chaudière,
grande chaudière
Ingresu
cauldron
Ispagnolu
caldera de cobre
Italianu
grande caldàia,
calderóne
Tedescu
großer Kessel.
mànnu , agt, nm Definitzione
chi de misura tenet meda (acumpangiandho un'àteru agt. ndhe esartat sa calidade); chi est créschiu de tempus, chi tenet annos meda e tenet prus abbiléntzia e capia; s'antzianu (o fintzes unu antepassau), chie est intrau in tempus, o fintzes de importu meda, chi cumandhat meda; chie po sa lei tenet in prenu sa responsabbilidade de su dovere e su càrrigu de is diritos / min. mannedhu, mannighedhu, mannixedhu, mannitu
Sinònimos e contràrios
ancianu
/
meda,
totu
/
mannoi
| ctr.
minore,
pichicu
Maneras de nàrrere
csn:
donnu m. = mannoi, ajaju, mannedhu, su babbu de su babbu, su babbu de sa mama; grandu m. = mannu mannu; a mannu = candu tenit annus meda; avb.: caminare mannu mannu (nendhe a sa criadura)= iscapai a pei, andai istrantaxu, a solu; mannu debbadas = mannu de carena e de annos, ma chentza cabu, chentza zudíssiu, cun fàghere de criaduras; fai su mannu = pàrreresi mannu, faghere coment'e chi siat mannu; fàgheresi mannu = creirisí meda; frade mannu, sorre manna = de is fradis, de is sorris, su prus mannu; ispaporicau, iscréditu, dispiàchidu, fàtzile (pps., agt) mannu = meda; fàghere o sestare in mannu = pentzai de fai cosas mannas, a meda; èssere die mannu = die arta, fatu die de ora meda; ortaedie mannu = agiummai iscurighendi; iscuricau, arbéschiu mannu = iscurigadu dae meda, fatu die dae meda; atesu mannu = atesu meda; die manna cun die = totaganta die; tènneresi mannu de…= pessàresi de importu; cosas mannas = cosa meda, de importu mannu, de valore (cun ironia, cosa de nudha, de perunu importu, nudha puru); terra manna = continente
Frases
cust'àrbure manna betat unu càmiu de linna ◊ no isciu cantu fiat mannu s’ortu suu ◊ unu polatu est una domo manna meda ◊ in sa crésia manna bi cabet mesa bidha ◊ sa morte a boghe manna apo a giamare ◊ su prus fuste mannu leo e ti pisto!
2.
a lu bídere mannu e bonu comente lu disizades! ◊ mi fatei a mannu òrfanu, connoschindhe a mamma sempre in lutu ◊ ti ses fata manna sentza èssere ◊ riinne e pranghinne si che faghet mannu
3.
su generali fut po is sordaus de sa brigata "Babbu mannu"◊ a su mannu no si li negat su cumandhu ◊ su minore depet iscurtare su mannu ◊ drommi puru in sa glória de sos mannos, o cantore allatadu dai sas fadas! (G.Ruju)◊ su chi benit apustis de mei est prus mannu de mei (Ev.)
4.
mannu nostru fit recuidu a s'iscurigadorzu e mannedha fit filendhe
5.
si ndi bogat de busciaca unu mucadoredhu arrúbiu mannu (B.Lobina)◊ ndh'est ghirau ispaporicau mannu ◊ est dispiàchiu mannu ◊ fit custrinta a istare totacanta manna die subra de su letu
6.
ant fatu sas cosas in mannu e si sunt barriados de dépidos ◊ gràssias a Deu frade meu za est fatu in mannu! ◊ a sestare o a pessare in mannu bi semus bonos totu: tocat a bídere a las fàghere, sas cosas!
7.
fit fàtzile pro issu a si cuntentare e a si ndhe tènnere mannu pro sa zentória chi l'iscurtaiat ◊ naedhi a mamma tua chi no si fatzat manna, ca seo menzus de issa!
8.
deo no lis promminto cosas mannas ◊ cosas mannas at fatu, cussu, frundhidu peri sos tzilleris!…
Sambenados e Provèrbios
smb:
Mannu
Ètimu
ltn.
magnus
Tradutziones
Frantzesu
grand,
mûr,
adulte,
majeur
Ingresu
large
Ispagnolu
grande
Italianu
grande,
maturo,
adulto,
maggiorènne
Tedescu
groß,
reif,
erwachsen,
Große,
Erwachsene.
padúle , nf, nm: paoi,
paule,
pauli Definitzione
abba apojada, paule manna de abba, giubbu, mescamente in is errios mannos
Sinònimos e contràrios
gurgu 1,
lacone,
lacuedha,
làcuna,
pógiu,
trógliu
Frases
brintat in sa pauli, nci afundat e mortu! ◊ a unu poju mannu de su riu li namus "Paule lada"◊ cussa funtana paret unu padule de arana ◊ funt paois de àcuas mortas ◊ in sa paule bi at tzinnia ◊ adoru de su paoi est totu cannisoni
2.
bi est chie no si cunfundhet in custu paule de ódiu
Sambenados e Provèrbios
smb:
Paulis
Ètimu
ltn.
padule(m)
Tradutziones
Frantzesu
point le plus profond (d'un fleuve)
Ingresu
big pool
Ispagnolu
gran poza de agua en los ríos
Italianu
grande pózza d'àcqua nei fiumi
Tedescu
große Wasserlache in Flüssen.
reconsízu , nm: regosítziu,
regosizu Definitzione
gosu, prexu mannu
Sinònimos e contràrios
allibbiamentu,
cuntentesa,
gaju,
gódiu,
gosamentu,
gosa,
isciúscia,
ispaju,
lobru
Frases
si presentat su Fizu pro dare a chelu e terra regosizu ◊ oe s'empireu chelu sentit grandhe reconsizu ◊ fetant grandhe regosítziu totu sos mortales tristos!
Ètimu
ctl., spn.
regosig
Tradutziones
Frantzesu
joie,
jubilation
Ingresu
mirth
Ispagnolu
regocijo
Italianu
grande godiménto,
gàudio
Tedescu
Wonne,
Freude.
tàcia 1 , nf: tatza 1 Definitzione
genia de púncia, prus che àteru curtza e a conca manna, larga; fintzes s'ispina de s'istrúmbulu
Sinònimos e contràrios
bullita,
tacita
Frases
si prantas una tàcia in crésia ti arrestant ◊ prantai una tàcia in su muru
2.
sa tàcia chi su strumbu portat in pítziri increscit cument'e unu spitzu di espi (I.Delussu)
Ètimu
ctl., spn.
tatxa, tacha
Tradutziones
Frantzesu
clou,
caboche,
punaise
Ingresu
point,
drawing pin
Ispagnolu
tacha,
tachuela,
chinche
Italianu
chiòdo córto a tèsta grande,
puntina
Tedescu
Zwecke.