ammanniàe, ammanniài , vrb: ammanniare, manniai Definizione crèschere, fàere prus mannu, fàere a mannu, intrare in tempus Sinonimi e contrari acrèschere, ammannire, ilmagnare, immannitare, ingrandèssiri | ctr. impiticai, irminorigare, miminare, torrae Frasi sa pratza tocat a dh'ammanniai po càpiri prus genti ◊ iaus a bolli ammanniai sa buteghedha ◊ immoi is pipius funt ammanniaus ◊ contamí de tui, babbu, immoi ca mi seu ammanniada! ◊ s'acorru mi segat su ammanniai: o mamma, mi lessit andai! Etimo srd. Traduzioni Francese agrandir Inglese to enlarge Spagnolo agrandar, crecer Italiano ingrandire, diventar grande Tedesco vergrößern, größer werden.

arràgu , nm Definizione apretu mannu e malu, tupamentu de su gúturu po maladia o àteru Sinonimi e contrari afocu, aprentu / sarragu Frasi arragu malu s'at bidu, lampu! 2. un'arragu bellu de no podi fuedhai dh'essit pigau! Etimo srd. Traduzioni Francese grande difficulté Inglese big difficulty Spagnolo apuro Italiano grande difficoltà Tedesco große Schwierigkeit.

cantarànu , nm: canteranu, cataranu Definizione genia de trastu mannu fatu a calàscios po chistire orrobba, bestimentu Sinonimi e contrari cumò Frasi già ti apo a cojuare a gustu tou e ti apo a dare letu e cantaranu ◊ e ite pignu de remonire in canteranu chi est, cussu!…◊ bi amus puru sa linna apedrada chi bi deghet in mustra in cantaranu Traduzioni Francese commode Inglese chest of drawers Spagnolo cantarano Italiano canterano, armàdio grande Tedesco Kommode.

gràndhe , agt: grandi, grandu, grànduru, granne, grannu Definizione inditat mannària, ma prus che àteru nau de una calidade in su sensu de meda, importante, bona e totu deosi (difatis podet acumpangiare su númene impare a mannu), po su prus no cuncordat che àteros agetivos e si ponet sèmpere innanti de su nm.: a bortas s'impreat coment'e avb. e chentza fàere acórdiu / grandhe chito = a chitzi meda Sinonimi e contrari ispantosu, stravanau Frasi custu est unu grandhe onore ◊ depeus fai una grandu festa ◊ fut grandu prexau ◊ custu giogu teniat unu granne significu pro s'amore naschinne ◊ s'incràs si ndh'est pesadu grandhe chito ◊ isse est unu grandhe professore ◊ ant fatu unu grandu pràngiu ◊ fiat unu mengianu de grandu cilixia ◊ custa mama fit grandhe pòvera ◊ est fendi grandus afàrius ◊ est una grandu sennora ◊ fit un'àrvure grandhe manna ◊ intro de cudhane ant bidu cultu grandhe pàtiu mannu ◊ fiat un'ómini de talentu e unu grandi cassadori (J.Murgia) 2. a mei is contixedhus mi grandu praxint (T.Dei)◊ Cubeddu e Còntene fint grandhe amigos Cognomi e Proverbi smb: Grandu Etimo itl. Traduzioni Francese grand, magnifique, majesteux, solennel, éminent Inglese great, magnificent, excellent Spagnolo grande Italiano grande, magnìfico, maestóso, solènne, eminènte Tedesco groß, großartig, erhaben, prächtig, prominent.

labía , nf: labija, lapia Definizione genia de istrégiu mannu (prus che àteru de arràmene), largu, cun su fundhu unu pagu acociarau, a costaos artos e cun duas asas de ferru po dhu pòdere pigare prenu in duos; lapia est a logos su calighemuru Sinonimi e contrari cadhàrgiu, labiola Frasi restaia ispantada a bídere cudha labia manna prena de late supesada cun su bratzu de una grua ◊ commo mi ammento cussa lapia de ràmene luchente ◊ sos labiolos sunt diventados labijas Cognomi e Proverbi smb: Labia, Lapia Terminologia scientifica stz Etimo ltn. lapidia Traduzioni Francese chaudière, grande chaudière Inglese cauldron Spagnolo caldera de cobre Italiano grande caldàia, calderóne Tedesco großer Kessel.

mànnu , agt, nm Definizione chi de misura tenet meda (acumpangiandho un'àteru agt. ndhe esartat sa calidade); chi est créschiu de tempus, chi tenet annos meda e tenet prus abbiléntzia e capia; s'antzianu (o fintzes unu antepassau), chie est intrau in tempus, o fintzes de importu meda, chi cumandhat meda; chie po sa lei tenet in prenu sa responsabbilidade de su dovere e su càrrigu de is diritos / min. mannedhu, mannighedhu, mannixedhu, mannitu Sinonimi e contrari ancianu / meda, totu / mannoi | ctr. minore, pichicu Modi di dire csn: donnu m. = mannoi, ajaju, mannedhu, su babbu de su babbu, su babbu de sa mama; grandu m. = mannu mannu; a mannu = candu tenit annus meda; avb.: caminare mannu mannu (nendhe a sa criadura)= iscapai a pei, andai istrantaxu, a solu; mannu debbadas = mannu de carena e de annos, ma chentza cabu, chentza zudíssiu, cun fàghere de criaduras; fai su mannu = pàrreresi mannu, faghere coment'e chi siat mannu; fàgheresi mannu = creirisí meda; frade mannu, sorre manna = de is fradis, de is sorris, su prus mannu; ispaporicau, iscréditu, dispiàchidu, fàtzile (pps., agt) mannu = meda; fàghere o sestare in mannu = pentzai de fai cosas mannas, a meda; èssere die mannu = die arta, fatu die de ora meda; ortaedie mannu = agiummai iscurighendi; iscuricau, arbéschiu mannu = iscurigadu dae meda, fatu die dae meda; atesu mannu = atesu meda; die manna cun die = totaganta die; tènneresi mannu de…= pessàresi de importu; cosas mannas = cosa meda, de importu mannu, de valore (cun ironia, cosa de nudha, de perunu importu, nudha puru); terra manna = continente Frasi cust'àrbure manna betat unu càmiu de linna ◊ no isciu cantu fiat mannu s’ortu suu ◊ unu polatu est una domo manna meda ◊ in sa crésia manna bi cabet mesa bidha ◊ sa morte a boghe manna apo a giamare ◊ su prus fuste mannu leo e ti pisto! 2. a lu bídere mannu e bonu comente lu disizades! ◊ mi fatei a mannu òrfanu, connoschindhe a mamma sempre in lutu ◊ ti ses fata manna sentza èssere ◊ riinne e pranghinne si che faghet mannu 3. su generali fut po is sordaus de sa brigata "Babbu mannu"◊ a su mannu no si li negat su cumandhu ◊ su minore depet iscurtare su mannu ◊ drommi puru in sa glória de sos mannos, o cantore allatadu dai sas fadas! (G.Ruju)◊ su chi benit apustis de mei est prus mannu de mei (Ev.) 4. mannu nostru fit recuidu a s'iscurigadorzu e mannedha fit filendhe 5. si ndi bogat de busciaca unu mucadoredhu arrúbiu mannu (B.Lobina)◊ ndh'est ghirau ispaporicau mannu ◊ est dispiàchiu mannu ◊ fit custrinta a istare totacanta manna die subra de su letu 6. ant fatu sas cosas in mannu e si sunt barriados de dépidos ◊ gràssias a Deu frade meu za est fatu in mannu! ◊ a sestare o a pessare in mannu bi semus bonos totu: tocat a bídere a las fàghere, sas cosas! 7. fit fàtzile pro issu a si cuntentare e a si ndhe tènnere mannu pro sa zentória chi l'iscurtaiat ◊ naedhi a mamma tua chi no si fatzat manna, ca seo menzus de issa! 8. deo no lis promminto cosas mannas ◊ cosas mannas at fatu, cussu, frundhidu peri sos tzilleris!… Cognomi e Proverbi smb: Mannu Etimo ltn. magnus Traduzioni Francese grand, mûr, adulte, majeur Inglese large Spagnolo grande Italiano grande, maturo, adulto, maggiorènne Tedesco groß, reif, erwachsen, Große, Erwachsene.

padúle , nf, nm: paoi, paule, pauli Definizione abba apojada, paule manna de abba, giubbu, mescamente in is errios mannos Sinonimi e contrari gurgu 1, lacone, lacuedha, làcuna, pógiu, trógliu Frasi brintat in sa pauli, nci afundat e mortu! ◊ a unu poju mannu de su riu li namus "Paule lada"◊ cussa funtana paret unu padule de arana ◊ funt paois de àcuas mortas ◊ in sa paule bi at tzinnia ◊ adoru de su paoi est totu cannisoni 2. bi est chie no si cunfundhet in custu paule de ódiu Cognomi e Proverbi smb: Paulis Etimo ltn. padule(m) Traduzioni Francese point le plus profond (d'un fleuve) Inglese big pool Spagnolo gran poza de agua en los ríos Italiano grande pózza d'àcqua nei fiumi Tedesco große Wasserlache in Flüssen.

reconsízu , nm: regosítziu, regosizu Definizione gosu, prexu mannu Sinonimi e contrari allibbiamentu, cuntentesa, gaju, gódiu, gosamentu, gosa, isciúscia, ispaju, lobru Frasi si presentat su Fizu pro dare a chelu e terra regosizu ◊ oe s'empireu chelu sentit grandhe reconsizu ◊ fetant grandhe regosítziu totu sos mortales tristos! Etimo ctl., spn. regosig Traduzioni Francese joie, jubilation Inglese mirth Spagnolo regocijo Italiano grande godiménto, gàudio Tedesco Wonne, Freude.

tàcia 1 , nf: tatza 1 Definizione genia de púncia, prus che àteru curtza e a conca manna, larga; fintzes s'ispina de s'istrúmbulu Sinonimi e contrari bullita, tacita Frasi si prantas una tàcia in crésia ti arrestant ◊ prantai una tàcia in su muru 2. sa tàcia chi su strumbu portat in pítziri increscit cument'e unu spitzu di espi (I.Delussu) Etimo ctl., spn. tatxa, tacha Traduzioni Francese clou, caboche, punaise Inglese point, drawing pin Spagnolo tacha, tachuela, chinche Italiano chiòdo córto a tèsta grande, puntina Tedesco Zwecke.

«« Cerca di nuovo