ammanniàe, ammanniài , vrb: ammanniare,
manniai Definizione
crèschere, fàere prus mannu, fàere a mannu, intrare in tempus
Sinonimi e contrari
acrèschere,
ammannire,
ilmagnare,
immannitare,
ingrandèssiri
| ctr.
impiticai,
irminorigare,
miminare,
torrae
Frasi
sa pratza tocat a dh'ammanniai po càpiri prus genti ◊ iaus a bolli ammanniai sa buteghedha ◊ immoi is pipius funt ammanniaus ◊ contamí de tui, babbu, immoi ca mi seu ammanniada! ◊ s'acorru mi segat su ammanniai: o mamma, mi lessit andai!
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
agrandir
Inglese
to enlarge
Spagnolo
agrandar,
crecer
Italiano
ingrandire,
diventar grande
Tedesco
vergrößern,
größer werden.
arràgu , nm Definizione
apretu mannu e malu, tupamentu de su gúturu po maladia o àteru
Sinonimi e contrari
afocu,
aprentu
/
sarragu
Frasi
arragu malu s'at bidu, lampu!
2.
un'arragu bellu de no podi fuedhai dh'essit pigau!
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
grande difficulté
Inglese
big difficulty
Spagnolo
apuro
Italiano
grande difficoltà
Tedesco
große Schwierigkeit.
cantarànu , nm: canteranu,
cataranu Definizione
genia de trastu mannu fatu a calàscios po chistire orrobba, bestimentu
Sinonimi e contrari
cumò
Frasi
già ti apo a cojuare a gustu tou e ti apo a dare letu e cantaranu ◊ e ite pignu de remonire in canteranu chi est, cussu!…◊ bi amus puru sa linna apedrada chi bi deghet in mustra in cantaranu
Traduzioni
Francese
commode
Inglese
chest of drawers
Spagnolo
cantarano
Italiano
canterano,
armàdio grande
Tedesco
Kommode.
gràndhe , agt: grandi,
grandu,
grànduru,
granne,
grannu Definizione
inditat mannària, ma prus che àteru nau de una calidade in su sensu de meda, importante, bona e totu deosi (difatis podet acumpangiare su númene impare a mannu), po su prus no cuncordat che àteros agetivos e si ponet sèmpere innanti de su nm.: a bortas s'impreat coment'e avb. e chentza fàere acórdiu / grandhe chito = a chitzi meda
Sinonimi e contrari
ispantosu,
stravanau
Frasi
custu est unu grandhe onore ◊ depeus fai una grandu festa ◊ fut grandu prexau ◊ custu giogu teniat unu granne significu pro s'amore naschinne ◊ s'incràs si ndh'est pesadu grandhe chito ◊ isse est unu grandhe professore ◊ ant fatu unu grandu pràngiu ◊ fiat unu mengianu de grandu cilixia ◊ custa mama fit grandhe pòvera ◊ est fendi grandus afàrius ◊ est una grandu sennora ◊ fit un'àrvure grandhe manna ◊ intro de cudhane ant bidu cultu grandhe pàtiu mannu ◊ fiat un'ómini de talentu e unu grandi cassadori (J.Murgia)
2.
a mei is contixedhus mi grandu praxint (T.Dei)◊ Cubeddu e Còntene fint grandhe amigos
Cognomi e Proverbi
smb:
Grandu
Etimo
itl.
Traduzioni
Francese
grand,
magnifique,
majesteux,
solennel,
éminent
Inglese
great,
magnificent,
excellent
Spagnolo
grande
Italiano
grande,
magnìfico,
maestóso,
solènne,
eminènte
Tedesco
groß,
großartig,
erhaben,
prächtig,
prominent.
labía , nf: labija,
lapia Definizione
genia de istrégiu mannu (prus che àteru de arràmene), largu, cun su fundhu unu pagu acociarau, a costaos artos e cun duas asas de ferru po dhu pòdere pigare prenu in duos; lapia est a logos su calighemuru
Sinonimi e contrari
cadhàrgiu,
labiola
Frasi
restaia ispantada a bídere cudha labia manna prena de late supesada cun su bratzu de una grua ◊ commo mi ammento cussa lapia de ràmene luchente ◊ sos labiolos sunt diventados labijas
Cognomi e Proverbi
smb:
Labia, Lapia
Terminologia scientifica
stz
Etimo
ltn.
lapidia
Traduzioni
Francese
chaudière,
grande chaudière
Inglese
cauldron
Spagnolo
caldera de cobre
Italiano
grande caldàia,
calderóne
Tedesco
großer Kessel.
mànnu , agt, nm Definizione
chi de misura tenet meda (acumpangiandho un'àteru agt. ndhe esartat sa calidade); chi est créschiu de tempus, chi tenet annos meda e tenet prus abbiléntzia e capia; s'antzianu (o fintzes unu antepassau), chie est intrau in tempus, o fintzes de importu meda, chi cumandhat meda; chie po sa lei tenet in prenu sa responsabbilidade de su dovere e su càrrigu de is diritos / min. mannedhu, mannighedhu, mannixedhu, mannitu
Sinonimi e contrari
ancianu
/
meda,
totu
/
mannoi
| ctr.
minore,
pichicu
Modi di dire
csn:
donnu m. = mannoi, ajaju, mannedhu, su babbu de su babbu, su babbu de sa mama; grandu m. = mannu mannu; a mannu = candu tenit annus meda; avb.: caminare mannu mannu (nendhe a sa criadura)= iscapai a pei, andai istrantaxu, a solu; mannu debbadas = mannu de carena e de annos, ma chentza cabu, chentza zudíssiu, cun fàghere de criaduras; fai su mannu = pàrreresi mannu, faghere coment'e chi siat mannu; fàgheresi mannu = creirisí meda; frade mannu, sorre manna = de is fradis, de is sorris, su prus mannu; ispaporicau, iscréditu, dispiàchidu, fàtzile (pps., agt) mannu = meda; fàghere o sestare in mannu = pentzai de fai cosas mannas, a meda; èssere die mannu = die arta, fatu die de ora meda; ortaedie mannu = agiummai iscurighendi; iscuricau, arbéschiu mannu = iscurigadu dae meda, fatu die dae meda; atesu mannu = atesu meda; die manna cun die = totaganta die; tènneresi mannu de…= pessàresi de importu; cosas mannas = cosa meda, de importu mannu, de valore (cun ironia, cosa de nudha, de perunu importu, nudha puru); terra manna = continente
Frasi
cust'àrbure manna betat unu càmiu de linna ◊ no isciu cantu fiat mannu s’ortu suu ◊ unu polatu est una domo manna meda ◊ in sa crésia manna bi cabet mesa bidha ◊ sa morte a boghe manna apo a giamare ◊ su prus fuste mannu leo e ti pisto!
2.
a lu bídere mannu e bonu comente lu disizades! ◊ mi fatei a mannu òrfanu, connoschindhe a mamma sempre in lutu ◊ ti ses fata manna sentza èssere ◊ riinne e pranghinne si che faghet mannu
3.
su generali fut po is sordaus de sa brigata "Babbu mannu"◊ a su mannu no si li negat su cumandhu ◊ su minore depet iscurtare su mannu ◊ drommi puru in sa glória de sos mannos, o cantore allatadu dai sas fadas! (G.Ruju)◊ su chi benit apustis de mei est prus mannu de mei (Ev.)
4.
mannu nostru fit recuidu a s'iscurigadorzu e mannedha fit filendhe
5.
si ndi bogat de busciaca unu mucadoredhu arrúbiu mannu (B.Lobina)◊ ndh'est ghirau ispaporicau mannu ◊ est dispiàchiu mannu ◊ fit custrinta a istare totacanta manna die subra de su letu
6.
ant fatu sas cosas in mannu e si sunt barriados de dépidos ◊ gràssias a Deu frade meu za est fatu in mannu! ◊ a sestare o a pessare in mannu bi semus bonos totu: tocat a bídere a las fàghere, sas cosas!
7.
fit fàtzile pro issu a si cuntentare e a si ndhe tènnere mannu pro sa zentória chi l'iscurtaiat ◊ naedhi a mamma tua chi no si fatzat manna, ca seo menzus de issa!
8.
deo no lis promminto cosas mannas ◊ cosas mannas at fatu, cussu, frundhidu peri sos tzilleris!…
Cognomi e Proverbi
smb:
Mannu
Etimo
ltn.
magnus
Traduzioni
Francese
grand,
mûr,
adulte,
majeur
Inglese
large
Spagnolo
grande
Italiano
grande,
maturo,
adulto,
maggiorènne
Tedesco
groß,
reif,
erwachsen,
Große,
Erwachsene.
padúle , nf, nm: paoi,
paule,
pauli Definizione
abba apojada, paule manna de abba, giubbu, mescamente in is errios mannos
Sinonimi e contrari
gurgu 1,
lacone,
lacuedha,
làcuna,
pógiu,
trógliu
Frasi
brintat in sa pauli, nci afundat e mortu! ◊ a unu poju mannu de su riu li namus "Paule lada"◊ cussa funtana paret unu padule de arana ◊ funt paois de àcuas mortas ◊ in sa paule bi at tzinnia ◊ adoru de su paoi est totu cannisoni
2.
bi est chie no si cunfundhet in custu paule de ódiu
Cognomi e Proverbi
smb:
Paulis
Etimo
ltn.
padule(m)
Traduzioni
Francese
point le plus profond (d'un fleuve)
Inglese
big pool
Spagnolo
gran poza de agua en los ríos
Italiano
grande pózza d'àcqua nei fiumi
Tedesco
große Wasserlache in Flüssen.
reconsízu , nm: regosítziu,
regosizu Definizione
gosu, prexu mannu
Sinonimi e contrari
allibbiamentu,
cuntentesa,
gaju,
gódiu,
gosamentu,
gosa,
isciúscia,
ispaju,
lobru
Frasi
si presentat su Fizu pro dare a chelu e terra regosizu ◊ oe s'empireu chelu sentit grandhe reconsizu ◊ fetant grandhe regosítziu totu sos mortales tristos!
Etimo
ctl., spn.
regosig
Traduzioni
Francese
joie,
jubilation
Inglese
mirth
Spagnolo
regocijo
Italiano
grande godiménto,
gàudio
Tedesco
Wonne,
Freude.
tàcia 1 , nf: tatza 1 Definizione
genia de púncia, prus che àteru curtza e a conca manna, larga; fintzes s'ispina de s'istrúmbulu
Sinonimi e contrari
bullita,
tacita
Frasi
si prantas una tàcia in crésia ti arrestant ◊ prantai una tàcia in su muru
2.
sa tàcia chi su strumbu portat in pítziri increscit cument'e unu spitzu di espi (I.Delussu)
Etimo
ctl., spn.
tatxa, tacha
Traduzioni
Francese
clou,
caboche,
punaise
Inglese
point,
drawing pin
Spagnolo
tacha,
tachuela,
chinche
Italiano
chiòdo córto a tèsta grande,
puntina
Tedesco
Zwecke.