allutzàre , vrb Definizione
castiare cun atentzione atesu
Sinonimi e contrari
abbadiai,
allutae,
annotare,
apompiai,
cadebai,
castiai,
isperare 1,
labai,
mirai
Frasi
totinduna si parat múdrigu allutzendhe su bultu de sa santa che unu pedidore
Etimo
itl.
alluciare
Traduzioni
Francese
ouvrir grand les yeux
Inglese
to keep one's eye peeled,
to look far away
Spagnolo
aguzar la vista
Italiano
guardare lontano,
aguzzare la vista
Tedesco
fern schauen,
den Blick schärfen.
àltu , agt, nm: artu Definizione
chi àrtziat meda de terra o de unu paris cunsiderau de cuménciu de una distàntzia a in artu (o fintzes a bàsciu, ma deosi s’ispostat a bàsciu s’idea de su paris de cuménciu)
Sinonimi e contrari
fungudu
| ctr.
bàsciu
Modi di dire
csn:
pesàrela arta (sa boghe, su murrunzu)= certai, circai contus; lèzere, faedhare, chistionare in artu = a boxi arta; s'Altu = su chelu; dí alta = die manna, fatu die de ora meda, sole artu
Frasi
nci at petzu de giòvunu artu cantu su campanili! ◊ comente est créschidu, fizu tou, como ch'est artu meda ◊ no ti fides in s'abba arta ca no ischis a nadare! ◊ s'erriu est artu ◊ babbu tou mi apareit coment'e un'ànghelu cun ojos giaros, altu, istrízile
2.
no mi la peses arta ca ti esso a risu e totu tuo est su collunu! ◊ no mi la peses tantu arta ca sinono mi che so andhendhe!
Cognomi e Proverbi
smb:
Artu
Etimo
ltn.
altus
Traduzioni
Francese
haut,
grand
Inglese
tall
Spagnolo
alto
Italiano
alto
Tedesco
hoch,
Höhe.
bovàtzu , agt Definizione
tontatzu, bovu, chi si lassat cullonare
Sinonimi e contrari
bichilloi,
dòndoro,
gongoatzu,
innóchidu,
ispistulonadu,
listrone,
tontarrone
Frasi
si at isceberau a pobidhu un'ómini unu pagu bovatzu
Traduzioni
Francese
naïf,
niais,
grand benêt
Inglese
ingenuos
Spagnolo
bobalicón
Italiano
semplicióne
Tedesco
einfältig.
capedhàda , nf Definizione
saludu fatu cun su capedhu; cropu giau a capedhu, briga
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
grand coup de chapeau,
chapeau plein
Inglese
clanger
Spagnolo
sombrerazo
Italiano
scappellata,
cappellata
Tedesco
Hutabnehmen.
cincuènas , nf: cincuvenas Definizione
erba de cincu filus o erba de tàgliu
Sinonimi e contrari
nebriàdile,
nebriatzu,
nerviada,
prantaxa,
tirasana
Terminologia scientifica
rba, Plantago major
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
grand plantain
Inglese
plantain
Spagnolo
carmel
Italiano
piantàggine maggióre
Tedesco
Breitwegerich.
cóghinu , nm Definizione
dispraxere serrau chi faet andhandho e creschendho
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
grand chagrin,
grosse peine
Inglese
inexplicable increasing sorrow of the soul
Spagnolo
pesar
Italiano
dispiacére inspiegàbile che va in crescendo
Tedesco
unerklärbarer wachsender Gram.
dúdhuru , agt, nm Definizione
foedhu chi si narat a disprétziu candho unu mannu faet che is criaduras
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
grand enfant
Inglese
great big baby
Spagnolo
crío,
niño de la rollona
Italiano
bambinóne
Tedesco
Kindskopf.
ganía , nf Definizione
gana manna, disígiu meda, prus che àteru de genia sessuale
Sinonimi e contrari
gana
/
insoadura
Frasi
sa gania disizosa de su càntigu e s'irbadhinamentu de sa cursa che li fint pigados a conca ◊ a dommo de sa gania ch'est andhau su fàmmene…
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
grand plaisir sexuel
Inglese
intense lust
Spagnolo
libídine,
lujuria
Italiano
intènso desidèrio sessuale
Tedesco
Geilheit,
Begierde.
giangallòi, giangallòni , nm: giangralloni,
zangallone Definizione
ómine mannu mannu, artu e fine de carena, fintzes mannu e tontu, de pagu crabbu
Sinonimi e contrari
caillone,
cannainzu,
debberone,
drangalloni,
dràngalu,
grangalloi,
iscalandrone,
labbaristru,
longariete,
longhei
Frasi
arratza de giangalloni de ómini s'est fatu! ◊ est nàsciu mannu che giangalloni ◊ mi est dispràxiu a biri cussus giangallonis de Piemontesus currendi po sa timoria
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
grand escogriffe
Inglese
lanky fellow
Spagnolo
larguirucho
Italiano
spilungóne
Tedesco
Bohnenstange.
gigiàca , nf: (gi-gi-a-ca)
Definizione
una genia de erba chi faet unu frore bonu a issuciare
Sinonimi e contrari
panebane,
suciameli 1,
sutzasutza,
titiaca*
Terminologia scientifica
rba, Cerinthe major
Traduzioni
Francese
grand mélinet
Inglese
honeywort
Spagnolo
ceriflor
Italiano
èrba vaiola,
èrba tórtora
Tedesco
große Wachsblume.
gràndhe , agt: grandi,
grandu,
grànduru,
granne,
grannu Definizione
inditat mannària, ma prus che àteru nau de una calidade in su sensu de meda, importante, bona e totu deosi (difatis podet acumpangiare su númene impare a mannu), po su prus no cuncordat che àteros agetivos e si ponet sèmpere innanti de su nm.: a bortas s'impreat coment'e avb. e chentza fàere acórdiu / grandhe chito = a chitzi meda
Sinonimi e contrari
ispantosu,
stravanau
Frasi
custu est unu grandhe onore ◊ depeus fai una grandu festa ◊ fut grandu prexau ◊ custu giogu teniat unu granne significu pro s'amore naschinne ◊ s'incràs si ndh'est pesadu grandhe chito ◊ isse est unu grandhe professore ◊ ant fatu unu grandu pràngiu ◊ fiat unu mengianu de grandu cilixia ◊ custa mama fit grandhe pòvera ◊ est fendi grandus afàrius ◊ est una grandu sennora ◊ fit un'àrvure grandhe manna ◊ intro de cudhane ant bidu cultu grandhe pàtiu mannu ◊ fiat un'ómini de talentu e unu grandi cassadori (J.Murgia)
2.
a mei is contixedhus mi grandu praxint (T.Dei)◊ Cubeddu e Còntene fint grandhe amigos
Cognomi e Proverbi
smb:
Grandu
Etimo
itl.
Traduzioni
Francese
grand,
magnifique,
majesteux,
solennel,
éminent
Inglese
great,
magnificent,
excellent
Spagnolo
grande
Italiano
grande,
magnìfico,
maestóso,
solènne,
eminènte
Tedesco
groß,
großartig,
erhaben,
prächtig,
prominent.
ilbambarriàre , vrb: imbambarriare,
impamparriare,
irbabbarriare,
isbabbarriare,
isbambarriai,
isbambarriare,
ispambarriare,
ispamparrai,
ispamparriare Definizione
apèrrere is ogos deunutotu, bene, meda; nau de aperturas o àteru, apèrrere deunudotu, apèrrere in campu; nau de unu cuau, essire de si fàere a bíere / ƒisbambarriare sas origras = allutai is origas, ascurtai bèni
Sinonimi e contrari
ilbarrizare,
imbarritzare,
irbarriolare,
ispalpedhare,
ispampanai,
ispamparinare,
ispamporionare,
scampaniai,
sparrancai
| ctr.
serrai,
tancai
Frasi
pro ispantu ilbambàrriant s'oju a sa lugura ◊ li ant postu su retratu a ojos impamparriados ◊ cun sa fantasia isbambàrrio sas alas! ◊ fit a ojos isbambarriados ◊ su casifítziu isbambàrriat su portale dae sas ses ◊ at castiau ispamparrandu is ogros
2.
nc'iat iscabulau su cupitu ci dhu cuàt e si nci fut ispamparrau
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
ouvrir grand
Inglese
to open wide
Spagnolo
abrir de par en par
Italiano
spalancare
Tedesco
aufreißen.
impamparriàdu , pps, agt: isbambarriadu,
ispamparriadu Definizione
de impamparriare; chi est apertu deunudotu
Sinonimi e contrari
scampaniau
Frasi
chelos ispamparriados
Traduzioni
Francese
grand ouvert
Inglese
wide open
Spagnolo
abierto de par en par
Italiano
spalancato
Tedesco
aufgesperrt.
incambionàda , nf Definizione
passu longu, camminandho a sa lestra
Sinonimi e contrari
ispalioncada,
ispassiotada,
sperroncu,
sperruncada
/
ttr. iparangada
Frasi
fit caminendhe a incambionadas mannas: depiat tènnere presse
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
grand pas
Inglese
long step
Spagnolo
zancada
Italiano
passo lungo
Tedesco
langer Schritt.
iscalandròne , agt, nm: scalandroni Definizione
chi o chie est artu meda e istrígile de carena, cannàile; dhue at logu chi est s'iscala po pesare a su pitzusostru, o fintzes genia de iscala po pigare cosa
Sinonimi e contrari
caillone,
cannainzu,
giangalloi,
iscalabrone,
iscannainzadu,
longariete,
stinghiritzu
| ctr.
introssiu
Terminologia scientifica
zcrn
Etimo
itl.
scalandrone
Traduzioni
Francese
grand escogriffe
Inglese
lanky fellow
Spagnolo
larguirucho
Italiano
spilungóne
Tedesco
hochaufgeschossenheit.
ispalpedhàre , vrb: isprapedhai,
isprapiedhai,
isprepedhai,
isprepedhiare,
ispripiedhare,
sprapadhai Definizione
isperriare deunudotu, apèrrere bene is ogos, is prabaristas, o fintzes àteru
Sinonimi e contrari
ilbambarriare,
irbarriolare,
ispamparinare,
ispamporionare,
isparpalociai,
ispitzulinare,
sparrancai
/
abberberedhare,
acrabionare,
allutzighinare,
sparrunchiai
/
allampare
Frasi
iat isprapedhau is ogus chi pariant duas làntias ◊ Bissentedhu furiat isprepedhendi is ogus po biri mellus ◊ ispripiedhat sos ogos po cumprènnere si est abbizu o drommidu
2.
est abarrau cun is ogus isprapedhaus de sa timoria ◊ est siciau cun is manus isprapiedharas in is ginugus
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
ouvrir grand
Inglese
to open wide
Spagnolo
abrir los ojos,
abrir de par en par
Italiano
spalancare gli òcchi
Tedesco
die Augen aufsperren.
ispampanài, ispampanàre , vrb: ispampinare 1 Definizione
apèrrere in campu, deunudotu / ispampinare sos ojos = isprapedhai is ogus, fintzes ischidare
Sinonimi e contrari
ilbambarriare,
ilbarrizare,
imbarritzare,
ispalpedhare,
ispamporionare,
isparpalociai,
scampaniai,
sparrancai
/
ismedhinare
| ctr.
serrai,
tancare
Frasi
luego abberit sa gianna pro ch'essire su fiagu e ca s'upore no est pagu ispàmpinat su balcone ◊ mi est essidu de mente de ispampinare sa gianna de su frundhagu ◊ giuchiat sos ocros totu ispampinatos ◊ su butoni de custu frori est deretu a ispampanai
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
ouvrir grand,
rouler les yeux
Inglese
to open wide
Spagnolo
abrir de par en par
Italiano
spalancare,
stralunare
Tedesco
aufreißen,
verdrehen.
istuzòne , nm Definizione
gurtedhu mannu de coghina
Traduzioni
Francese
grand couteau
Inglese
big knife
Spagnolo
cuchillo grande
Italiano
gròsso coltèllo
Tedesco
großes Messer.
làlgu , agt: largu Definizione
chi est de mannària meda, abbundhante, cunforma a su bisóngiu, nau siat de su tretu a istúturu de sa cosa, ma fintzes de sa parte prus longa e po cussu in su sensu de longu: si narat fintzes in su sensu de mannu, de durada longa / min. larghitu, larghixi
Sinonimi e contrari
amplosu
/
atesu
| ctr.
afissu,
astrintu,
ispremu
Modi di dire
csn:
avb. largu, a largu = atesu, aillargu; l. che su padru de Mara = meda; fàghere contos largos = sestare o dissinnare in mannu, fàghere contos mannos; a largos annos! = a medas annus!, disígiu de bèni chi si fait a unu po chi bivat meda; dimandhare a sa larga = intrare in chistionu faedhendhe de àteru, lendhe sa chistione totu pellargu; a largu tempus = in tempus longu, in tempus meda; annare, èssere largas largas = pellargu, a istésiu
Frasi
custos pantalones mi sunt tropu largos ◊ inue sa carrela est larga si colat bene ◊ a sa corte ant fatu un'intrada larga chi bi podet colare su càmiu ◊ is istàtuas de Monti Prama funt gherreris natzionalis chi dimostrant unu sentidu de interessus prus largus e de conoscimentu ratzionali chi si adatant a una bera natzioni a su tempus de sa libbertadi (G.Lilliu)
2.
poite fin'a terra ancora inchinas sos largos ratos, nughe seculare?
3.
bollu fai is augúrius prus cumprius po chi potzais a largus annus fai corti a su santu!
4.
sa domu si bidiat dae largu
Etimo
ltn.
largus
Traduzioni
Francese
large,
vaste,
ample,
grand
Inglese
wide
Spagnolo
ancho,
amplio
Italiano
largo,
àmpio,
spazióso
Tedesco
weit,
breit.
magiòre, magiòri , agt, nm: majore,
majori,
mazore,
mezore Definizione
chi est prus mannu, fintzes de prus importu po calecuna cosa; persona manna, prus antziana, genia de autoridade
Sinonimi e contrari
| ctr.
minore
Modi di dire
csn:
carrela mazore = arruga maista, s'arruga prus manna de sa bidha, pruscatotu un'arruga de aintru, de mesu; majore de pardu = bàrdia de su cumonale
Frasi
in crésia dh'at fatu acostai a s'artari magiori ◊ a sas úndhighi bi est sa missa mazore ◊ is isposos si addorant ananti de s'artare magiore e cumènciat sa missa
2.
a sos mazores usa su rispetu e cun sos cumpanzos tuos no ti brighes!
Cognomi e Proverbi
smb:
Maiore, Majore, Mayore
/
prb:
chie dae prudhedu at a èssere trabbucadore mancu a cadhu mazore lassat de trabbucare
Etimo
ltn.
maiore(m)
Traduzioni
Francese
plus grand,
plus âgé,
aîné,
majeur
Inglese
major,
senior,
the eldest,
greater
Spagnolo
mayor
Italiano
maggióre
Tedesco
Adj.: größer (Komp.),
größte (Sup.),
älter (Komp.),
älteste (Sup.),
bedeutendste (Sup.)