Ditzionàriu in línia
de sa limba e de sa cultura sarda

allutzàre , vrb Definition castiare cun atentzione atesu Synonyms e antonyms abbadiai, allutae, annotare, apompiai, cadebai, castiai, isperare 1, labai, mirai Sentences totinduna si parat múdrigu allutzendhe su bultu de sa santa che unu pedidore Etymon itl. alluciare Translations French ouvrir grand les yeux English to keep one's eye peeled, to look far away Spanish aguzar la vista Italian guardare lontano, aguzzare la vista German fern schauen, den Blick schärfen.

àltu , agt, nm: artu Definition chi àrtziat meda de terra o de unu paris cunsiderau de cuménciu de una distàntzia a in artu (o fintzes a bàsciu, ma deosi s’ispostat a bàsciu s’idea de su paris de cuménciu) Synonyms e antonyms fungudu | ctr. bàsciu Idioms csn: pesàrela arta (sa boghe, su murrunzu)= certai, circai contus; lèzere, faedhare, chistionare in artu = a boxi arta; s'Altu = su chelu; dí alta = die manna, fatu die de ora meda, sole artu Sentences nci at petzu de giòvunu artu cantu su campanili! ◊ comente est créschidu, fizu tou, como ch'est artu meda ◊ no ti fides in s'abba arta ca no ischis a nadare! ◊ s'erriu est artu ◊ babbu tou mi apareit coment'e un'ànghelu cun ojos giaros, altu, istrízile 2. no mi la peses arta ca ti esso a risu e totu tuo est su collunu! ◊ no mi la peses tantu arta ca sinono mi che so andhendhe! Surnames and Proverbs smb: Artu Etymon ltn. altus Translations French haut, grand English tall Spanish alto Italian alto German hoch, Höhe.

bovàtzu , agt Definition tontatzu, bovu, chi si lassat cullonare Synonyms e antonyms bichilloi, dòndoro, gongoatzu, innóchidu, ispistulonadu, listrone, tontarrone Sentences si at isceberau a pobidhu un'ómini unu pagu bovatzu Translations French naïf, niais, grand benêt English ingenuos Spanish bobalicón Italian semplicióne German einfältig.

capedhàda , nf Definition saludu fatu cun su capedhu; cropu giau a capedhu, briga Etymon srd. Translations French grand coup de chapeau, chapeau plein English clanger Spanish sombrerazo Italian scappellata, cappellata German Hutabnehmen.

cincuènas , nf: cincuvenas Definition erba de cincu filus o erba de tàgliu Synonyms e antonyms nebriàdile, nebriatzu, nerviada, prantaxa, tirasana Scientific Terminology rba, Plantago major Etymon srd. Translations French grand plantain English plantain Spanish carmel Italian piantàggine maggióre German Breitwegerich.

cóghinu , nm Definition dispraxere serrau chi faet andhandho e creschendho Etymon srd. Translations French grand chagrin, grosse peine English inexplicable increasing sorrow of the soul Spanish pesar Italian dispiacére inspiegàbile che va in crescendo German unerklärbarer wachsender Gram.

dúdhuru , agt, nm Definition foedhu chi si narat a disprétziu candho unu mannu faet che is criaduras Etymon srd. Translations French grand enfant English great big baby Spanish crío, niño de la rollona Italian bambinóne German Kindskopf.

ganía , nf Definition gana manna, disígiu meda, prus che àteru de genia sessuale Synonyms e antonyms gana / insoadura Sentences sa gania disizosa de su càntigu e s'irbadhinamentu de sa cursa che li fint pigados a conca ◊ a dommo de sa gania ch'est andhau su fàmmene… Etymon srd. Translations French grand plaisir sexuel English intense lust Spanish libídine, lujuria Italian intènso desidèrio sessuale German Geilheit, Begierde.

giangallòi, giangallòni , nm: giangralloni, zangallone Definition ómine mannu mannu, artu e fine de carena, fintzes mannu e tontu, de pagu crabbu Synonyms e antonyms caillone, cannainzu, debberone, drangalloni, dràngalu, grangalloi, iscalandrone, labbaristru, longariete, longhei Sentences arratza de giangalloni de ómini s'est fatu! ◊ est nàsciu mannu che giangalloni ◊ mi est dispràxiu a biri cussus giangallonis de Piemontesus currendi po sa timoria Etymon srd. Translations French grand escogriffe English lanky fellow Spanish larguirucho Italian spilungóne German Bohnenstange.

gigiàca , nf: (gi-gi-a-ca) Definition una genia de erba chi faet unu frore bonu a issuciare Synonyms e antonyms panebane, suciameli 1, sutzasutza, titiaca* Scientific Terminology rba, Cerinthe major Translations French grand mélinet English honeywort Spanish ceriflor Italian èrba vaiola, èrba tórtora German große Wachsblume.

gràndhe , agt: grandi, grandu, grànduru, granne, grannu Definition inditat mannària, ma prus che àteru nau de una calidade in su sensu de meda, importante, bona e totu deosi (difatis podet acumpangiare su númene impare a mannu), po su prus no cuncordat che àteros agetivos e si ponet sèmpere innanti de su nm.: a bortas s'impreat coment'e avb. e chentza fàere acórdiu / grandhe chito = a chitzi meda Synonyms e antonyms ispantosu, stravanau Sentences custu est unu grandhe onore ◊ depeus fai una grandu festa ◊ fut grandu prexau ◊ custu giogu teniat unu granne significu pro s'amore naschinne ◊ s'incràs si ndh'est pesadu grandhe chito ◊ isse est unu grandhe professore ◊ ant fatu unu grandu pràngiu ◊ fiat unu mengianu de grandu cilixia ◊ custa mama fit grandhe pòvera ◊ est fendi grandus afàrius ◊ est una grandu sennora ◊ fit un'àrvure grandhe manna ◊ intro de cudhane ant bidu cultu grandhe pàtiu mannu ◊ fiat un'ómini de talentu e unu grandi cassadori (J.Murgia) 2. a mei is contixedhus mi grandu praxint (T.Dei)◊ Cubeddu e Còntene fint grandhe amigos Surnames and Proverbs smb: Grandu Etymon itl. Translations French grand, magnifique, majesteux, solennel, éminent English great, magnificent, excellent Spanish grande Italian grande, magnìfico, maestóso, solènne, eminènte German groß, großartig, erhaben, prächtig, prominent.

ilbambarriàre , vrb: imbambarriare, impamparriare, irbabbarriare, isbabbarriare, isbambarriai, isbambarriare, ispambarriare, ispamparrai, ispamparriare Definition apèrrere is ogos deunutotu, bene, meda; nau de aperturas o àteru, apèrrere deunudotu, apèrrere in campu; nau de unu cuau, essire de si fàere a bíere / ƒisbambarriare sas origras = allutai is origas, ascurtai bèni Synonyms e antonyms ilbarrizare, imbarritzare, irbarriolare, ispalpedhare, ispampanai, ispamparinare, ispamporionare, scampaniai, sparrancai | ctr. serrai, tancai Sentences pro ispantu ilbambàrriant s'oju a sa lugura ◊ li ant postu su retratu a ojos impamparriados ◊ cun sa fantasia isbambàrrio sas alas! ◊ fit a ojos isbambarriados ◊ su casifítziu isbambàrriat su portale dae sas ses ◊ at castiau ispamparrandu is ogros 2. nc'iat iscabulau su cupitu ci dhu cuàt e si nci fut ispamparrau Etymon srd. Translations French ouvrir grand English to open wide Spanish abrir de par en par Italian spalancare German aufreißen.

impamparriàdu , pps, agt: isbambarriadu, ispamparriadu Definition de impamparriare; chi est apertu deunudotu Synonyms e antonyms scampaniau Sentences chelos ispamparriados Translations French grand ouvert English wide open Spanish abierto de par en par Italian spalancato German aufgesperrt.

incambionàda , nf Definition passu longu, camminandho a sa lestra Synonyms e antonyms ispalioncada, ispassiotada, sperroncu, sperruncada / ttr. iparangada Sentences fit caminendhe a incambionadas mannas: depiat tènnere presse Etymon srd. Translations French grand pas English long step Spanish zancada Italian passo lungo German langer Schritt.

iscalandròne , agt, nm: scalandroni Definition chi o chie est artu meda e istrígile de carena, cannàile; dhue at logu chi est s'iscala po pesare a su pitzusostru, o fintzes genia de iscala po pigare cosa Synonyms e antonyms caillone, cannainzu, giangalloi, iscalabrone, iscannainzadu, longariete, stinghiritzu | ctr. introssiu Scientific Terminology zcrn Etymon itl. scalandrone Translations French grand escogriffe English lanky fellow Spanish larguirucho Italian spilungóne German hochaufgeschossenheit.

ispalpedhàre , vrb: isprapedhai, isprapiedhai, isprepedhai, isprepedhiare, ispripiedhare, sprapadhai Definition isperriare deunudotu, apèrrere bene is ogos, is prabaristas, o fintzes àteru Synonyms e antonyms ilbambarriare, irbarriolare, ispamparinare, ispamporionare, isparpalociai, ispitzulinare, sparrancai / abberberedhare, acrabionare, allutzighinare, sparrunchiai / allampare Sentences iat isprapedhau is ogus chi pariant duas làntias ◊ Bissentedhu furiat isprepedhendi is ogus po biri mellus ◊ ispripiedhat sos ogos po cumprènnere si est abbizu o drommidu 2. est abarrau cun is ogus isprapedhaus de sa timoria ◊ est siciau cun is manus isprapiedharas in is ginugus Etymon srd. Translations French ouvrir grand English to open wide Spanish abrir los ojos, abrir de par en par Italian spalancare gli òcchi German die Augen aufsperren.

ispampanài, ispampanàre , vrb: ispampinare 1 Definition apèrrere in campu, deunudotu / ispampinare sos ojos = isprapedhai is ogus, fintzes ischidare Synonyms e antonyms ilbambarriare, ilbarrizare, imbarritzare, ispalpedhare, ispamporionare, isparpalociai, scampaniai, sparrancai / ismedhinare | ctr. serrai, tancare Sentences luego abberit sa gianna pro ch'essire su fiagu e ca s'upore no est pagu ispàmpinat su balcone ◊ mi est essidu de mente de ispampinare sa gianna de su frundhagu ◊ giuchiat sos ocros totu ispampinatos ◊ su butoni de custu frori est deretu a ispampanai Etymon srd. Translations French ouvrir grand, rouler les yeux English to open wide Spanish abrir de par en par Italian spalancare, stralunare German aufreißen, verdrehen.

istuzòne , nm Definition gurtedhu mannu de coghina Translations French grand couteau English big knife Spanish cuchillo grande Italian gròsso coltèllo German großes Messer.

làlgu , agt: largu Definition chi est de mannària meda, abbundhante, cunforma a su bisóngiu, nau siat de su tretu a istúturu de sa cosa, ma fintzes de sa parte prus longa e po cussu in su sensu de longu: si narat fintzes in su sensu de mannu, de durada longa / min. larghitu, larghixi Synonyms e antonyms amplosu / atesu | ctr. afissu, astrintu, ispremu Idioms csn: avb. largu, a largu = atesu, aillargu; l. che su padru de Mara = meda; fàghere contos largos = sestare o dissinnare in mannu, fàghere contos mannos; a largos annos! = a medas annus!, disígiu de bèni chi si fait a unu po chi bivat meda; dimandhare a sa larga = intrare in chistionu faedhendhe de àteru, lendhe sa chistione totu pellargu; a largu tempus = in tempus longu, in tempus meda; annare, èssere largas largas = pellargu, a istésiu Sentences custos pantalones mi sunt tropu largos ◊ inue sa carrela est larga si colat bene ◊ a sa corte ant fatu un'intrada larga chi bi podet colare su càmiu ◊ is istàtuas de Monti Prama funt gherreris natzionalis chi dimostrant unu sentidu de interessus prus largus e de conoscimentu ratzionali chi si adatant a una bera natzioni a su tempus de sa libbertadi (G.Lilliu) 2. poite fin'a terra ancora inchinas sos largos ratos, nughe seculare? 3. bollu fai is augúrius prus cumprius po chi potzais a largus annus fai corti a su santu! 4. sa domu si bidiat dae largu Etymon ltn. largus Translations French large, vaste, ample, grand English wide Spanish ancho, amplio Italian largo, àmpio, spazióso German weit, breit.

magiòre, magiòri , agt, nm: majore, majori, mazore, mezore Definition chi est prus mannu, fintzes de prus importu po calecuna cosa; persona manna, prus antziana, genia de autoridade Synonyms e antonyms | ctr. minore Idioms csn: carrela mazore = arruga maista, s'arruga prus manna de sa bidha, pruscatotu un'arruga de aintru, de mesu; majore de pardu = bàrdia de su cumonale Sentences in crésia dh'at fatu acostai a s'artari magiori ◊ a sas úndhighi bi est sa missa mazore ◊ is isposos si addorant ananti de s'artare magiore e cumènciat sa missa 2. a sos mazores usa su rispetu e cun sos cumpanzos tuos no ti brighes! Surnames and Proverbs smb: Maiore, Majore, Mayore / prb: chie dae prudhedu at a èssere trabbucadore mancu a cadhu mazore lassat de trabbucare Etymon ltn. maiore(m) Translations French plus grand, plus âgé, aîné, majeur English major, senior, the eldest, greater Spanish mayor Italian maggióre German Adj.: größer (Komp.), größte (Sup.), älter (Komp.), älteste (Sup.), bedeutendste (Sup.)